Kamienie Wilhelma

Wielkie pruskie rody były często spokrewnione lub zaprzyjaźnione z rodami królewskimi czy cesarskimi. Gospodarzowi ogromny zaszczyt sprawiało goszczenie książąt i władców Prus oraz Niemiec we własnym majątku. Doskonałą ku temu okazję stanowiły polowania. Szczególnie jeśli dobra rodowe obfitowały w zwierzynę łowną.

Sława rogaczy z Prakwic spowodowała, że w 1872 roku, właśnie na polowanie, przybył tu pierwszy członek rodu królewskiego. Był to książę Friedrich Carl von Preussen. Książę Fryderyk Karol Pruski (1828-1885) z rodu Hohenzollern (Prinz Friedrich Carl von Preussen) był stryjecznym dziadkiem Cesarza Wilhelma II czyli synem brata dziadka Cesarza Wilhelma I (1797-1888) Fryderyka Karola Aleksandra (1801-1883).

Zauroczony łowiskami i wielkością poroży, przyjechał do Prakwic jeszcze trzykrotnie. W sumie ustrzelił około dwudziestu rogaczy, których poroża po jego śmierci powróciły do dworu w Prakwicach i stały się zaczątkiem kolekcji cesarskich trofeów. O jego pobycie zaświadcza najstarszy kamień ustawiony w lasach prakwickich, pochodzący z 1882 r. Wyryty na nim napis głosi, że „Jego Królewska Wysokość Książę Carl Friedrich von Preussen, 30 maja 1882 roku strzelił w tym miejscu kapitalnego rogacza. (niem. S.K.H ( Seine Königliche Hochheit) Prinz Friedrich Carl von Preussen erlegten 30 Mai 1882 einen capitalen Rehbock). Na mapce kamień ten oznaczono numerem jeden.

Seine Königliche Hochheit) Prinz Friedrich Carl von Preussen erlegten 30 Mai 1882 einen capitalen Rehbock

Friedrich Carl von Preussen

Parostki (perukarz) pozyskane w Prakwicach 13 sierpnia 1872 r.

Wieńce byków pozyskanych przez księcia w Puszczy Rominckiej w 1872 r. i 1882 r.

Inne trofea Friedricha Carla von Preussen

Friedrich Carl von Preussen z żoną i dziećmi

Pasją księcia oprócz polowania było rolnictwo a zwłaszcza sadownictwo

Friedrich Carl von Preussen ur. 28 marca 1828 r. w Berlinie, zm. 15 czerwca 1885 r. w Kleinglienicke w Poczdamie, był pruskim księciem i wybitnym dowódcą wojskowym. Pochodził z rodu Hohenzollernów. Zapalony myśliwy i doskonały jeździec. Książę lubił samotne życie, z dala od dworu i wielkiego świata. Większość swego życia spędził w "Jagdschloss Dreilinden", w dworku, który zbudował w 1869 r., w lesie Dreilinden,  gdzie polował i zajmował się rolnictwem.

Dworek w 1875 r.

Orden vom weißen Hirschen Sancti Huberti - Pruski order Sancti Huberti

Na wstążce wyhaftowana dewiza Orderu - VIVE LE ROY SES CHASSEURS (Niech żyje król i jego myśliwi).

Miniaturka orderu wykonana z pozłacanego srebra. Jeleń z drobno grawerowanym futrem i krzyżem na czole, zawieszony na jelenim grandlu pod koroną królewską  po obu stronach. Na zielonej wstążce kokardka z guzikiem producenta "J. GODET & SOHN KGL. HOFJUWELIER". Mały rubin symbolizuje kropelkę krwi.

Bardzo Szlachetny Zakon Białego Jelenia Sancti Huberti został założony 3 listopada 1859 r. przez księcia Friedricha Carla von Preussen "aby zapobiec niebezpieczeństwu całkowitego zniknięcia szlachetnego myślistwa, zachowując pradawne statuty, godne pochwały zwyczaje i  prawa". Ta prywatna inicjatywa  księcia była de facto ekskluzywnym, wysoce arystokratycznym klubem myśliwskim. Po śmierci księcia w 1885 r. Zakon na cztery lata został uśpiony.

Jednak w 1889 roku Cesarz Wilhelm II przejął nad Zakonem protektorat i w 1909 r. reaktywował order jako Pruską Myśliwską Odznakę Honorową przyznawaną zapalonym myśliwym, kontynuatorom pruskiej tradycji polowań. Odznaka została wyprodukowana przez firmę jubilerską "Sy&Wagner". Jej produkcja została sfinansowana przez parę cesarską ze specjalnego funduszu ufundowanego do tego celu. Odznaczenie miało być przyznane w ilości 26 szt. stanowiącą  symboliczną ilość odpowiadającą dokładnie liczbie żyjących jeszcze nagrodzonych osób początkowego Zakonu, Otrzymało je w sumie 25 szlachciców. Dwudziestaszósta została zarezerwowana dla samego Wilhelma II.

Na fotografii widoczna pod lewą kieszenią Cesarza Pruska Myśliwska Odznaka Honorowa 

O Zakonie "Białego jelenia" wspomina księżniczka pszczyńska Daisy von Pless w swoich pamiętnikach: "... W Berlinie zawsze można było przeżyć jakieś nadzwyczajne ceremonie. Kiedyś leżałam w hotelu chora na grypę, gdy wpadł Hans ( jej mąż książę pszczyński Jan Henryk XV Hochberg - dop. autora) pieniący się ze wściekłości, bo został przez Cesarza zaproszony do klubu „Biały Jeleń". By uzyskać członkostwo, trzeba było przybrać na krześle pozycję klęczącą i opowiedzieć sprośną historyjkę, po czym Cesarz pasował kandydata na rycerza waląc go po siedzeniu płaską stroną szabli. Insygniami był łańcuch z jelenich zębów zawieszany na szyi. Klnącego przez cały czas Hansa ubraliśmy w czerwony mundur huzarski i wysłaliśmy na ceremonię ...".

„15 lutego 1904 r., Pałac Pless, Berlin […]
Dziś wieczorem Cesarz je tu obiad z Vaterem (książę Hans Heinrich XI), to bankiet dla mężczyzn mający coś wspólnego z polowaniem; wydaje mi się, że nazywa się Świętem Białego Jelenia. Idę do Cyrku z Sierstorpffami, hrabią Vico Vossem i dużą grupą, by usunąć się w cień […]”.  (Hans Heinrich XI był Wielkim Mistrzem Orderu Białego Jelenia - dop. autora).

Zakon istniał w Niemczech po zakończeniu monarchii do 1930 r. Od tego momentu Zakon został zawieszony. Dopiero 6 maja 1952 r. został przywrócony przez szefa Królewskiego Domu Hohenzollernów, Ludwika Ferdynanda z Prus, 14 czerwca 1955 r. Otrzymał nowy statut i odtąd określa się jako stowarzyszenie.

Jako drugi królewski myśliwy przybył do Prakwic w 1884 r. książę Wilhelm von Preussen - późniejszy Cesarz Niemiec i Król Prus Wilhelm II. W swych wspomnieniach Aleksander Dohna opisuje, że o cesarskich wizytach opowiadał mu służący, a potem dozorca dworu w Prakwicach - Hoffmann. Właśnie w 1884 roku książę strzelił pierwszego kapitalnego rogacza. Uczynił to będąc zaproszonym na polowanie do pobliskiego majątku Lipiec (niem. Lippitz), nie stanowiącym własności Dohnów. Na pamiątkę tego wydarzenia właściciel Lipiec ustawił na granicy ziem prakwickich i lipieckich kamień z wyrytym napisem.

Poszukiwałem wśród pól owego kamienia i prawdopodobnie go odnalazłem. Kamień leżał przewrócony w rumowisku innych głazów ściągniętych z pól przez rolników. Rumowisko znajduje się w wyschniętym bagienku na granicy ziem prakwickich i lipieckich. Niestety upływ czasu zatarł litery i jedynie z wielkim trudem udało mi się odczytać litery S.K.H. Nie zrobiłem fotografii tego kamienia, ponieważ uznałem, że na zdjęciu napis ten byłby słabo widoczny. Jego waga nie pozwalała na to, żeby go odwrócić i zbadać dokładnie. Tym niemniej z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że jest to kamień, o którym wspomina Aleksander von Dohna. Świadczy o tym jego położenie na granicy pól prakwickich i lipieckich oraz litery S.K.H., którymi oznaczano kamienie książęce. Obeliski cesarskie miały trochę inne oznaczenie, ale o tym napiszę w dalszej części niniejszej publikacji. W 2008 roku myśliwy z Niemiec Burkhard Steins - Winsmann, goszczący w naszym kole na tzw. polowaniu dewizowym, pokazał mi starą niemiecką mapę, na której oznaczono pierwotne położenie tego kamienia. Niestety nie ma go już w tym miejscu.

Udane polowanie w 1884 roku spowodowało, że Wilhelm von Preussen odwiedzał Prakwice corocznie do 1910 r. W lasach prakwickich do dnia dzisiejszego znajduje się kamień nazywany przez miejscowych myśliwych „Drewnianym”. Kiedy jest obrośnięty mchem, przypomina z daleka pień drzewa. Jest to największy kamienny obelisk pochodzący z 1887 roku, ostatni z odnalezionych kamieni, ustawionych dla Wilhelma jeszcze jako księcia. Napis w języku niemieckim brzmi „S.K.H Prinz Wilhelm von Preussen erlegten hier am.15 Mai 1887 einen capitalen Rehbock”, co znaczy, że rogacz padł z książęcej ręki 15 maja 1887 roku. W 2009 roku odnaleziono jeszcze jeden kamień postawiony dla Wilhelma II jeszcze jako księcia datowany na 16 maja 1887 roku. Ciekawostką jest, że leży na polach wsi Protajny (niem. Protainen) nie będących wówczas w posiadaniu rodziny von Dohna.

Kamień z 1886 roku. Ustawiony jeszcze dla księcia z wyrytą koroną cesarską i datą. Później w ten sposób oznaczano drewniane słupy - pale ustawiane tam gdzie rogacz, którego strzelił Monarcha, nie był kapitalny

Drewniany Kamień - S.K.H Prinz Wilhelm von Preussen erlegten hier am.15 Mai 1887 einen capitalen Rehbock

S.K. Hoheit Prinz von Preussen erlegten am 16 Mai 1887 einen capitalem Rehbock

Rok później, w 1888 r. księcia Wilhelma koronowano na Cesarza Niemiec i Króla Prus - Wilhelma II. Objął on schedę po ojcu Cesarzu Fryderyku III, który panował tylko 99 dni, ponieważ zmarł w 1888 roku, z powodu raka krtani. Cesarz Wilhelm II był wnukiem brytyjskiej królowej Wiktorii, (matka Wilhelma była jej córką). Urodził się 27.01.1859 r. Koronowano go w wieku 29 lat i panował do 9.11.1918 roku. Zmuszony do abdykacji, zbiegł do Holandii, gdzie w miejscowości Doorn zmarł 04.06.1941 r.

Wyjazd na polowanie - Berlin 1886 r. Drugi z lewej następca tronu Wilhelm von Preussen, trzeci Cesarz Fryderyk III

Powróćmy jednak do pasji łowieckich Wilhelma II. Cesarz w początkowym okresie przybywał do Prakwic w otoczeniu świty, która składała się, z:

Friedricha von Ilberga - osobistego lekarza cesarskiego

Grafa Gustava von Kessela - osobistego adiutanta

Kuno Grafa von Moltke (młodszgo) - przybocznego adiutanta

W tym towarzystwie zawsze polowali goście:

Philipp Fürst Eulenburg - przyjaciel Cesarza

Graf Dohna Waldburg (Waldburg - Pribreschny k. Królewca)

Graf Finckenstein - Simnau (Simnau - Szymonowo)

Graf Dohna - Mallmitz (Mallmitz - Małomice)

W okresie późniejszym do orszaku cesarskiego dołączyli:

generał - pułkownik Hans von Plessen - adiutat generalny

adiutant przyboczny Wilhelm von Dommes- (niem. adiutant skrzydłowy)

adiutant przyboczny Friedrich von Gontard- (niem. adiutant skrzydłowy)

doktor Otto von Niedner - osobisty lekarz, który zastąpił dr von F. Ilberga.

Warto przedstawić towarzyszy Cesarza, którzy uczestniczyli w polowaniach Wilhelma II. Opiekę lekarską sprawowali lekarze, najpierw dr. Friedrich von Ilberg a następnie dr Otto von Niedner.

Obok  Cesarza w mundurze generała-porucznika dr Friedrich von Ilberg-Generalarzt, kaiserliches Heer Deutschland (generalny lekarz Armii Niemieckiej).

Wilhelm II i dr Otto von Niedner

Dr Otto von Niedner-osobisty lekarz Cesarza Wilhelma II

Wilhelm II zawsze miał kilku adiutantów, z którymi nie rozstawał się nawet na polowaniach. Niektórzy z nich towarzyszyli Cesarzowi nawet na wygnaniu w Doorn.

Hans Georg Hermann von Plessen (26 listopada 1841 r. - 28 stycznia 1929 r.) był pruskim generałem-pułkownikiem (niem. Generaloberst) i Kanonem Brandenburgii, który pełnił funkcję honorową Generalfeldmarschalla w roli komendanta niemieckiego Sztabu Generalnego podczas I Wojny Światowej.

Generał von Plessen sprawował także urząd generalnego adiutanta Jego Królewskiej Mości (niem . SM diensttuender Generaladjutant) u Cesarza Wilhelma II , co czyni go jednym z najbliższych powierników Cesarza. W 1918 r. był najstarszym oficerem służącym w Cesarskiej Armii Niemieckiej. W 1918 r. Von Plessen otrzymał Pour le Mérite , najwyższy order wojskowy Niemiec. Pozostał oddany Kaiserowi aż do upadku monarchii w listopadzie 1918 r.

Wilhelm Ernst Justus von Dommes (15.09.1867 - 15.05.1959).  niemiecki oficer kawalerii, służył przez większość Wielkiej Wojny jako szef sztabu na poziomie korpusu. Był żonaty z księżną Elisabeth von Kanitz. W latach przedwojennych von Dommes funkcjonował przez kilka lat w kwaterze głównej Wielkiego Sztabu Generalnego w Berlinie, najpierw jako adiutant Alfreda von Schlieffena, a następnie pełnił tę samą rolę pod rządami Helmuta von Moltke. Był także zaangażowany jako adiutant skrzydłowy (flügeladjutant) Cesarza Wilhelma II.

Hans Albrecht Heinrich Friedrich von Gontard (urodzony 28 stycznia 1861 r. W Wesel , zm.  20 czerwca 1931 r. w Gut Großwudicke pod Rathenow ) był pruskim generałem porucznikiem. Od 1904 r. Gonhard był pierwszym adiutantem skrzydłowym Cesarza Wilhelma II, a później jego generałem. Gontard został awansowany na generała porucznika 17 lutego 1914 r. Podczas pierwszej wojny światowej awansował na generała adiutanta na służbie, a także pełnił funkcję marszałka dworu.

Po abdykacji monarchy Gontard podążył za nim na wygnanie do Doorn i działał jako nadworny marszałek.

Cesarz otoczony przez swoich przybocznych adiutantów, między innymi von Gontarda, von Dommesa, von Ilsemanna i von Mewesa

W cesarskiej świcie polowali także inni pruscy i niemieccy arystokraci:

Kuno Augustus Friedrich Karl Detlev Graf von Moltke (ur. 13 grudnia 1847 w Neustrelitz, zm. 19 marca 1923 we Wrocławiu) – niemiecki generał, fligeladiutant (adiutant przyboczny) Cesarza Wilhelma II, komendant wojskowy Berlina.

Pochodził z wirtemberskiej linii rodu Moltke. Jego ojciec Friedrich Karl Ludwig von Moltke (1798–1866) był nadwornym koniuszym wielkiego księstwa Mecklenburg-Strelitz. Kuno von Moltke od 1893 r. do 1902 r. był fligeladiutantem Wilhelma II, który radził się go zwłaszcza w kwestiach muzycznych (Moltke był utalentowany muzycznie, skomponował marsz kawaleryjski dla 1. regimentu lejbkirasjerów, Des Großen Kurfürsten Reitermarsch). W 1897 roku przez krótki czas był wojskowym attaché w Wiedniu.

Gustav Emil Bernhard Bodo von Kessel (06.04.1846 - 28.04.1918) miejsce urodzenia: Poczdam. Pruski generał August von Kessel był adiutantem Cesarza Wilhelma II podczas Wielkiej Wojny. Gustav urodził się jako syn generała dywizji Emila von Kessela i jego żony Julie von Canstein. Po studiach w Ritterakademie w Liegnitz wstąpił do wojska w 1864 r.

Okres międzywojenny w Prusach zapewnił von Kesselowi szybką ścieżkę kariery wojskowej, z zadaniami w Wielkim Sztabie Generalnym i w ramach Korpusu Gwardii Berlina. Równolegle von Kessel został przydzielony do pruskiego dworu królewskiego jako adiutant przyszłego Cesarza Fryderyka III. Pozostał na tym stanowisku, po tym, jak Fryderyk III zmarł i został zastąpiony przez Cesarza Wilhelma II. W 1896 r. Von Kessel został mianowany adiutantem Kaisera, pozostając nim aż do swojej śmierci.

Generał von Kessel był żonaty z Friedrike von Esebeck. Mieli jedną córkę, Elisabeth, która stała się znaną artystką. Generał zmarł w Berlinie 28 maja 1918 r., na krótko przed zakończeniem działań wojennych.

Hans Nikolaus Graf von Finck von Finckenstein – Simnau (ur. 1860  w Simnau (Szymonowo) – zm. 1948 r. Treysa (Hessen). Syn Albrechta Karla Georga Graffa  Finck von Fincfestein (1821-1863) i Agnes Auguste Marii von Kuenheim (1833-1915). W latach 1899-1900  kammerjunker (kamerdyner) i kammerherr (szambelan) dworu Księżniczki Viktorii Luise von Preußen – córki Wilhelma II. Towarzyszył Cesarzowi podczas polowań w Prakwicach.

Eberhard z żoną

Eberhard Richard Emil zu Dohna-Schlobitten (ur. 23 grudnia 1875 r. Waldburg; zm. 1957 r. Laubach). Syn Eberharda Friedricha Grafa zu Dohna Schlobiiten i Elizabeth Gräfin von Kanitz. Mąż Renate Gräfin von Hochberg. Prawdopodobnie towarzyszył Cesarzowi podczas polowania w Prakwicach 4 czerwca 1889 r. (nie mam jednak pewności czy to on, czy jego ojciec).  Prawdę mówiąc trudno jest się połapać w imionach i nazwiskach pruskiej szlachty. Posiadają kilka imion używanych różnie w różnych opisach i mimo chęci, po przeszło stu latach, trudno wszystkie postacie umiejscowić. Istniało kilka lini poszczególnych rodów, koligacących się ze sobą  a opisy nie zawsze wyjaśniają ich rodowód. Np. widoczna na fotografii żona Eberharda Renata von Hochberg zu Fürstenstein (von Hochberg) pochodzi z innego sławnego  rodu Hochbergów z Książą, córka Hansa Heinricha XIV Bolka Hendricka Grafa von Hochberga i Eleonore, Prinzessin von Schönaich-Carolath. Urodzona w Rohnstock (Roztoka; zm. Lauenburg).

Postacie Philipa Fryderyka Alexandra von Eulenburga, cesarskiego ulubieńca i faworyta przedstawiam w innym miejscu jak i Księcia Richarda Wilhelma zu Dohna-Schlobitten właściciela Słobit i Prakwic.

W latach 1884 - 1910 każdego roku w maju Cesarz spędzał w Prakwicach kilka dni na polowaniu. W następnych latach, nie polował, mocno zajęty polityką: kryzysami marokańskimi 1905 i 1911, kryzysem bałkańskim 1908-1909, rozbudową floty oraz armii. Polityka „na krawędzi” w sumie doprowadziła do wybuchu I Wojny Światowej.

Skrupulatni biografowie zanotowali nawet ile czasu spędzał Cesarz w ciągu roku na polowaniach, nie tylko w Prakwicach. I tak:

- rok 1895 - 40 dni,

- rok 1896 - 57 dni,

- rok 1897 - 66 dni,

- rok 1898 - 22 dni,

- rok 1899 - 45 dni,

- rok 1900 - 43 dni,

- rok 1901 - 41 dni,

- rok 1902 - 35 dni,

- rok 1903 - 40 dni,

- rok 1904 - 39 dni,

- rok 1905 - 24 dni,

- rok 1906 - 40 dni,

- rok 1907 - 28 dni,

- rok 1908 - 51 dni,

- rok 1910 - 33 dni,

- rok 1911 - 48 dni,

- rok 1912 - 38 dni,

- rok 1913 - 27 dni.

Z zestawienia wynika, że średnio w roku oddawał się swojemu ulubionemu zajęciu czyli polowaniom przez 39 dni. Nie wliczono tutaj czasów dojazdów i odjazdów na miejsca polowań. Właściwie to urlopy spędzał na polowaniach. Nie polował w ogóle od chwili abdykacji aż do swojej śmierci.

W 1906 roku Cesarz mocno poróżnił się z Ryszardem Wilhelmem von Dohna. Ochłodziło to stosunki pomiędzy Jego Wysokością a właścicielem Prakwic. Dokładnie nie wiadomo jakie było podłoże tego konfliktu. Wspomina o nim polski malarz Wojciech Kossak: „Ryszard Wilhelm Dohna niekiedy przeciwstawiał się Cesarzowi. W 1906 roku musiało dojść do tak poważnych rozbieżności, że Wilhelm od tego czasu ograniczył przyjazdy na polowania do Prakwic”. O konflikcie pisze też Julian Fałat w swoich "Pamiętnikach". Jako uczestnik jednego z polowań w Rominten, Julian Fałat, zauważył, że Ryszard von Dohna poróżniony był mocno z ulubieńcem Cesarza, Philipem von Eulenburg. Zapewne to było źródłem nieporozumień Wilhelma II i Ryszarda von Dohna. Dzisiaj już wiem, że podłożem konfliktu był skandal obyczajowy zwany aferą Eulenburga. Piszę o tym w innym miejscu.

W 1910 roku, przy okazji manewrów wojskowych (cesarskich), Wilhelm na pewno przebywał w Prakwicach. Dowodem tego jest fotografia. Wiadomo, że polował podczas tej wizyty. Dworskie uniformy łowieckie Cesarza i jego świty, przedstawione poniżej, potwierdzają ten fakt. Warto zwrócić uwagę, że Cesarz, pozując do zdjęć zawsze ukrywał chorą lewą rękę.

Manewry Cesarskie 1910 r. – wizyta Cesarza w Prakwicach (trzeci od lewej).
Cesarz i inni panowie ubrani są w mundury myśliwskie.

Od lewej:  Generał pułkownik Hans Georg Hermann von Plessen (generaladjutant) Cesarza, Wilhelm Ernst Justus von Dommes adiutant skrzydłowy (flügeladjutant) Cesarza, Cesarz Wilhelm II, Generał porucznik Friedrich von Ilberg, generalny lekarz Armii Niemieckiej, Richard Wilhelm zu Dohna-Schlobitten, Generał porucznik Hans Albrecht Heinrich Friedrich von Gontard, adiutant skrzydłowy (flügeladjutant) Cesarza Wilhelma II

Niestety nie potrafię zidentyfikować osoby drugiej licząc od lewej strony. Prawdopodobnie jest to kolejny  adiutant przyboczny Kuno von Moltke

Jak podają źródła historyczne, Wilhelm II w sumie strzelił w Prakwicach około 500 sztuk rogaczy. Spowodował tak znaczny ubytek populacji, że przez następne 20 lat odbudowywano ich stan.

Był on fanatykiem polowań nie tylko na rogacze, a właściwie na wszystko. Strzelał nie tylko sztuki o okazałym porożu, ale także te słabe, niczym specjalnie się niewyróżniające. W każdym miejscu, gdzie strzelił rogacza, ustawiano drewniany pal-słup, na którym były wyryte: data pozyskania zwierza, cesarska korona i literka „W”. Do czasu upadku monarchii, słupy te corocznie odnawiano i konserwowano. Tylko w miejscach, gdzie z cesarskiej ręki padł kapitalny rogacz, ustawiano kamienny obelisk z napisem: „S.M. Kaiser u König erlegten hier (tutaj następowała data) einen capitalen Rehbock”. Ile tych kamieni ustawiono? Różne źródła podają różne dane. Prawdopodobnie było ich 100 - 105. Do dziś znajduje się ich dwadzieścia dwa. Są zinwentaryzowane, ponumerowane i naniesione na mapę w miejscach, w których się znajdują.

Łowczy Gustaw Adolf Schmidt. Fotografia wykonana w obecnej leśniczówce leśnictwa "Królewskie" w Starym Mieście

Mistrz lasu Gustav Schmidt (1847-1926) prawdopodobnie jeden z najsłynniejszych mistrzów leśnictwa w Prusach Wschodnich. Schmidt odbył służbę wojskową w Prusach Wschodnich Jagerbataillon – (Batalion myśliwski) nr 1, Garrison Ortelsburg. Brał udział  w kampaniach wojny francusko – pruskiej 1870/71 (ciężko ranny w sierpniu 1870) i I Wojny Światowej 1914/18. Wielokrotnie odznaczony za męstwo. Po powrocie z wojny francusko – pruskiej nie zapomniano o nim. Od 1873 r. zatrudniono go jako myśliwego powiatowego i łowczego dworu Dohnów. Początkowo mieszkał w Neumühl a potem w Kӧllmen (Kielmy).

Wielkie lasy Prӧkelwitz stały się terenem łowieckim Cesarza Niemiec. Schmidt był przede wszystkim odpowiedzialny za przygotowanie i wykonanie polowania. On decydował gdzie są najlepsze i największe rogacze sarny, gdzie wychodzą, jak je podejść, itp. Został mistrzem gry łowieckiej, co było wówczas rzadkością. Po jednym, szczęśliwym polowaniu Cesarz był szczególnie wdzięczny i podarował mistrzowi złoty zegarek kieszonkowy z dedykacją i ciężkim złotym łańcuchem.

W 1874 roku Schmidt poślubił Ernestine, Mathilde z domu Friday w kościele św. Piotra i Pawła na Starym Mieście. Małżeństwo zaowocowało 16 dziećmi (wszystkie urodziły się w Neumühl). Ośmioro zmarło po porodzie, a ośmioro kolejnych miało szczęśliwe dzieciństwo. Było pięciu synów i trzy córki.  Trzech synów zginęło podczas I Wojny Światowej.

O siódmym dziecku, córce Elise (Lieschen) Schmidt pozostała szczególna pamiątka, ponieważ wygrawerowała na kordelasie ojca napis „Fritz Brandes 1939” i podarowała go administratorowi folwarku  Kӧllmen Fritzowi Brandesowi.

W 1912 roku Schmidt i jego rodzina przeprowadzili się do Altstadt (Starego Miasta). Po jego śmierci Jego Cesarska Wysokość Cesarz Wilhelm II z wygnania w Doorn przysłał do Alexandra zu Dohna Schlobitten telegram:

„House Doorn, 3 grudnia 1926 r. Jego Wysokość Książę Dohna-Schlobitten.Jego Cesarska Mość Cesarz i Król pragnie podziękować Waszej Wysokości za telegraficzną wiadomość o zgonie starego dobrego przewodnika w polowaniach Gustava Schmidt ze Starego Miasta i proszę Waszą Wysokość o złożenie kondolencji pogrążonym w żałobie. Jego Królewska Mość lubi myśleć o pięknych dniach polowań na Terytoriach Książęcych i lojalnej służbie zmarłego. Z wyrazami największego szacunku mam zaszczyt być Waszej Wysokości bardzo wdzięczny.  Telegram wysłał von Kleist ”

Rekordowe parostki rogacza z 1903 r.

Zastanawia ogromna pasja Cesarza Wilhelma do polowań. Być może miało na to wpływ jego kalectwo. Cierpiał on bowiem na niedowład lewej ręki i właściwie posługiwał się tylko prawą. Jakby chciał sobie i światu coś udowodnić.

Łowczy Dohnów Adolf Schmidt przy cesarskim pokocie w Prakwicach. Skan fotografii zamieszczonej w Wild und Hund

w czerwcu 1908 r., str. 119

Adolf Schmidt przy kolenym cesrskim pokocie. Skan z Wild und Hund (niestety rok nieznany)

W łowach na terenie Słobit i Prakwic, Wilhelmowi towarzyszył zawsze nadworny łowczy von Dohnów, Gustaw Adolf Schmidt, który pomagał Cesarzowi w oddaniu strzału. Służył mu swoim ramieniem jako podpórką i nastawiał przyrządy celownicze. Jego Wysokość podczas łowów używał broni myśliwskiej z ruchomą szczerbinką, kal. 5,2x34R, zwanej 5,2mm - Kronprinz). Schmidt potem opowiadał, że Cesarzowi z emocji tak silnie chwiała się broń, że musiał zakrywać szczerbinkę aby dostojny myśliwy mógł się uspokoić i odprężyć przed oddaniem strzału. Cesarz nieraz żartobliwie przygadywał Schmidtowi, „że skoro tak dobrze mu wszystko ustawia, to niech też ustawi mu księżyc, żeby lepiej świecił”. Łowczy towarzyszył Cesarzowi w tych wyprawach przez szesnaście lat. Gustaw Adolf Schmidt był jednocześnie leśniczym i mieszkał w Starym Mieście, które wchodziło w skład dóbr von Dohnów. Dzisiaj w tym budynku nadal mieści się siedziba leśnictwa "Królewskie" i mieszka w nim leśniczy i też łowczy  tyle że, nie łowczy nadworny ale łowczy Koła Łowieckiego "Knieja" w Starym Dzierzgoniu, kol. Marian Maślanka.

W tym miejscu warto zacytować fragment artykułu pt. "Cesarz II Rzeszy Niemieckiej Wilhelm II w Pasłęku" autorstwa Pana Józefa Włodarskiego (Źródło: „Głos Pasłęka“, nr 6 z 1999 r.):

"W 1897 r. młody 37 letni Cesarz sprawujący od niespełna 9 lat rządy był jeszcze ulubieńcem swoich poddanych, nie popełnił póki co większych gaf, oddawał się z upodobaniem różnym rozrywkom, z których obok rewii wojskowych i ćwiczeń najbardziej cenił sobie myślistwo. Cesarz znał dobrze Prusy Wschodnie jedną z prowincji swego rozległego cesarstwa. Miał tu wielu znajomych i przyjaciół, wśród nich był burgrabia i hrabia Richard zu Dohna, z którym łączyły Cesarza długoletnie węzły przyjaźni. To właściciel majoratu w Słobitach był inicjatorem zaproszenia Wilhelma II do wspaniałego pałacu w Słobitach zwanego też "Atenami północnej Europy" z racji słynnych kolekcji bibliofilskich, starych instrumentów, obrazów, fajek, tabakier etc. Jednak Cesarza i Richarda zu Dohna Schlobitten łączyło myślistwo, a pałac w Słobitach był jedynie etapem w wyprawie do bogatych w zwierzynę lasów dzierzgońskich. Droga do Słobit wiodła przez Pasłęk.  Cesarską nieoficjalną wizytę tak relacjonowała w 1897 r. miejscowa gazeta "Oberländer Volksblatt" (cytuję za Robertem Helwigiem): 24 maja Jego Wysokość Wilhelm II przyjechał ze Śląska w celu odwiedzin swojego przyjaciela Burgrabiego i Hrabiego Richarda zu Dohna Schlobitten w pałacu w Słobitach. Następnego dnia wraz z gościnnym gospodarzem i świtą miał udać się do pałacu myśliwskiego w Prӧkelwitz koło Dzierzgonia, gdzie w tamtejszych lasach, już od wielu lat oddawał się swojej pasji – myślistwu. Przy okazji tej podróży Jego Wysokość po raz czwarty będzie przejeżdżać przez Pasłęk. Mimo, że Cesarz nie życzył sobie oficjalnego przyjęcia, ulice, którymi wjeżdżał Jego Wysokość były udekorowane bramami honorowymi i zielenią, wybrane domy na przedmieściu były bardzo gustownie przybrane. Wśród ogromnej masy ludzi witających Cesarza wyróżniały się korzystnie związki kombatantów, ochotnicza straż pożarna i uczniowie miejscowych szkół. Po południu przed wpół do pierwszej tworzący swoistą straż przednią konni jeźdźcy zameldowali o nadjeżdżającym cesarskim ekwipażu. Cesarz siedział w otwartym powozie, który ciągnął zaprzęg składający się z czwórki wspaniałych koni. Obok Cesarza zajmowali miejsca Richard zu Dohna Schlobitten, jego brat hrabia i burgrabia Eberhard zu Dohna - Waldburg i poseł niemiecki w Wiedniu hrabia Philip zu Eulenburg. Wszyscy z uśmiechniętymi twarzami pozdrawiali wiwatujących pasłęczan. W kierunku powozu rzucano kwiaty i wznoszono okrzyki. Niech żyje Cesarz! Szkoda, że ta chwila uniesienia trwała dla każdego witającego Cesarza tylko kilka sekund, bo tylko tyle czasu starczyło na wzniesienie gromkiego Hura... W trzecim powozie siedział Landrat pasłęcki, który reprezentował wobec cesarskiego Majestatu powiat pasłęcki i miasto Pasłęk.

Tyle krótkie doniesienie z 1897 roku, który był datą szczególną w historii miasta obchodzącego wówczas 600-lecie. Od czasów wojny prusko-francuskiej (1870 - 1871) miasto cieszyło się spokojem, nastąpił rozwój gospodarki wspomaganej francuskimi reparacjami wojennymi. Twórcy II Rzeszy Cesarzowi Wilhelmowi II pasłęczanie ufundowali pomnik, który także pełnił funkcje pomnika poświęconego uczestnikom wojny 1870 r. Rodzina cesarska cieszyła się wielką estymą i pasłęczanie na każdym kroku manifestowali swoje do niej przywiązanie. Jak podaje R. Helwig mieszkańcy Pasłęka albo opowiadali się za rodziną Hohenzollernów albo byli apolityczni. Nie był to jeszcze okres wielkich politycznych sporów, życie płynęło powoli regulowane wymogami codzienności, miasto ożywiało się tylko w okresie świąt. Takim świętem była też nawet nieoficjalna, ale za to pełna serdeczności i uwielbienia wizyta Cesarza Wilhelma II."

Broń myśliwska Wilhelma II

Andreas Gautschi,  opisuje w swojej książce broń myśliwską Jego Wysokości, podając w jakich latach i okresach ewaluowały cesarskie upodobania co do broni myśliwskiej.

W latach 1877 do 1879 ulubioną bronią myśliwską Wilhelma była para wielkokalibrowych, 11 mm, kurkowych sztucerów firmy J.P. Sauer & Sohn z Suhlu. Był to prezent ślubny od Naczelnego Łowczego Prus, księcia von Pless. Później Wilhelm II używał 8 mm sztucera, jednak około 1895 roku, nagle zainteresował się kalibrem 6 mm, którym osiągał zaskakujące wyniki. W 1895 roku wspomina Rollfing, „W tym roku kaliber 8 mm nie dawał nigdy przestrzału u jeleni w Romintach i zraniony jeleń dawał niewiele farby. Natomiast w Schorfheide pocisk 6 mm gładko przebijał się na wylot i powodował dużą ranę wylotową i obficie sfarbowany trop. Także w Bückeburg miał Cesarz dobre wyniki z jeleniami ze sztucerem o bardzo długiej lufie. Pocisk posiadał niklowy płaszcz odkryty na 1/5 długości i napędzany był przez 2.55 g małodymnego (bezdymnego) prochu płytkowego. Jelenie padają najczęściej w ogniu lub padają tak szybko, że nawet, poza ogrodzeniami, po krótkim czasie zostają znalezione. Zawsze powstaje sfarbowany trop”. (Zdanie o ogrodzeniach potwierdza fakt, że Wilhelm lubił polować w rewirach ogrodzonych i przydworskich parkach – dop. autora).

Julian Fałat będący cesarskim malarzem podczas polowań w Hubertsstock w swoich "Pamiętnikach" tak pisze: "Cesarz polował bardzo chętnie z tak zwanych "hochstände" (przypominających kazalnice, ambona - dop. autora), pobudowanych w najrozmaitszych punktach lasu. Na taki "hochständ", wysłany - jak i prowadzące nań stopnie - mchem, dla stłumienia odgłosów, wchodzi Cesarz z forstmeistrem i ze mną, aby czatować na jelenia, przychodzącego na kartofle o pewnej stałej porze. (...) Cesarz z bronią gotową, opartą o poręcz, obserwuje jelenia, ewentualnie namyśla się nad wyborem - wreszcie zniża głowę do poziomu  luf i strzał pada.(...) Cesarz Wilhelm II był doskonałym strzelcem i najczęściej trafiał zwierzynę pierwszym strzałem: bardzo rzadko zdarzało się, aby musiał strzelać ponownie, już do uciekającego jelenia.(...) Broń Cesarz miał skromną, wyrobu Sauer & Suhl, dobrze ostrzelaną, ale straszliwie ciężką. Dopiero około 1900 roku zaczął używać nowej broni, którą nazywał "die Waffe der Zukunft" (broń przyszłości), była to machina ciężka bardzo, ale ogromnie precyzyjna, o cieśnieniu i jak twierdzili forstmeistrzy - dwu tysięcy atmosfer. Widziałem efekty celności strzału i siły wprost zastraszającej." (...).

Tuż przed samym polowaniem należało uporządkować miejsca strzeleckie i ustawić ambonę, splecioną z gałęzi świerkowych, która musiała być odpowiedniej wielkości i szerokości. Również po jej bokach stawiano odpowiednie ściany z plecionych gałęzi świerkowych. U przedniej ściany ustawiano podpórkę często  specjalnie przygotowaną gałąź z rozwidleniem tworzącym literę V. Obowiązkowo musiała być z drewna bukowego, aby kora nie ocierała się za szybko. Zakopywano ją w ziemię i wymierzano dokładnie wysokość wystającą. Na niej Cesarz opierał swoją strzelbę. Podłoże musiało być wysypane żużlem, a na kilka godzin przed polowaniem wysypywano na to jeszcze mączkę trocinową, by od ziemi nie ciągnęło chłodem. Drogi pomiędzy poszczególnymi stanowiskami strzeleckimi wyłożone były gałęziami świerkowymi. Jeżeli z uwagi na słabe występowanie drzew świerkowych w  okolicy, sprowadzano je specjalnymi wagonami kolejowymi z Reisengebirgen (Karkonosze).

Cesarz na stanowisku z ubezpieczającym go strzelcem 

Ponieważ Cesarz strzelał z jednej ręki na niektórych stanowiskach strzeleckich montowano mu rodzaj poprzeczki, na której mógł oprzeć broń podczas strzału

Podczas polowań w zagrodzonych zwierzyńcach towarzyszyła Cesarzowi cała świta dworaków

W następnych latach Wilhelm II używał w Romintach i Schorfheide, prawie wyłącznie, 6 mm sztucera o wysokiej prędkości pocisku, wyposażonego w lunetę celowniczą, którego dane balistyczne, strzelał on w punkt w odległościach od 100 do 300 m, przy dalekich strzałach imponowały Cesarzowi. Jedynie jeszcze na polowaniach dworskich, gdzie strzelano na krótkie odległości, używany był kaliber 8 mm. Dotyczyło to przy tym krótkiego karabinka systemu Schlegelmilch produkcji Koenigliche Gewehrfabrik (Królewskiej Fabryki Karabinów) w Spandau. Poza tym, na polowaniach dworskich, Cesarz strzelał niekiedy ze sztucerów o łamanych lufach tego samego kalibru.

Czasopismo Łowiectwo Polskie: organ Towarzystwa Łowieckiego w Poznaniu i Polskiego Związku Myśliwych na wszystkie byłe zabory.

Jednak po przypadkach opisanych podczas polowania na żubry, dnia 10 grudnia 1901 roku w obwodzie księcia Hansa Heinricha von Pless, w Pszczynie, Jego Wysokość, począwszy od jesieni 1905 roku, ponownie przeszedł na kaliber 8 mm.

Polowanie w dobrach pszczyńskich 1901 r.

Księżna Daisy von Pless w swoich pamiętnikach "Taniec na wulkanie" tak opisuje polowanie w grudniu 1901 r. "W grudniu urządziliśmy przyjęcie w Pszczynie. Wziął w nim udział Cesarz - najważniejszy nasz gość. Był wyjątkowo zadowolony, gdyż udało mu się ustrzelić dwa żubry jedną kulą". Stoi to w sprzeczności z opisem poniżej z tego polowania. Sądzę, że była to historia stworzona przez usłużnych dworaków a prawdziwy jest poniższy opis.

Polowanie na żubry w Pszczynie w 1909 roku

Opis wspomnianego wyżej polowania na żubry w Pszczynie - 10 grudnia 1901 r.:

„Oba żubry - samce, siedmioletni i sześcioletni zostały przewiezione z wielkim trudem, ze swoich ostoi w liczącym 10 000 ha zwierzyńcu pszczyńskim, do dwóch oddzielnych, mocno i trzykrotnie ogrodzonych zagród. Samo polowanie odbywało się w dodatkowo ofladrowanym, spiczasto w kierunku cesarskiego stanowiska pędzeniu tak, że żubry zmuszone były - przy respektowaniu fladr – wyjść Cesarzowi na strzał. Po, niezupełnie zgodnym z programem, przebiegu polowania na pokocie leżały oba byki. Cesarz, mimo odradzania mu tego, użył małego, 6 mm kalibru, o wysokiej prędkości pocisku. Wskutek czego przy jednym żubrze potrzebował czterech strzałów oraz dodatkowo jednego na dostrzelenie, a przy drugim zużył aż siedem pocisków. Sytuacja stała się problematyczna, gdyż jeden z postrzelonych byków, „w pełnym pędzie” przerwał linię naganiaczy, następnie przełamał najbliższe ogrodzenie i gładko przeskoczył dwa następne. Z wielkim trudem oraz dzięki rozwadze doświadczeniu urzędników leśnych można było byka ponownie wcisnąć do pędzenia, tak że polowanie mogło się ponownie rozpocząć. W międzyczasie, wskutek założenia, że pierwszy byk już padł, zwolniono z zagrody także drugiego. Cesarz Wilhelm położył go siedmioma strzałami. Przy oględzinach stwierdzono jednak, że nie był to postrzelony uprzednio żubr i pośpiesznie udano się ponownie na bezpieczne stanowisko, gdyż spotkania z pierwszym, zranionym już bykiem, chciano jednak uniknąć”.

Dlaczego Cesarz, począwszy od jesieni 1905 r., także w Romintach i Schorfheide ponownie przeszedł na kaliber 8 mm, nie wiadomo. W każdym razie kilka nieprzyjemnych przypadków, które zawsze mogą mieć miejsce przy strzelaniu grubej zwierzyny małokalibrowymi, bardzo szybkimi pociskami, a także duże uszkodzenia tuszy, mogły spowodować ponowne stosowanie sztucerów 8 mm. Dotyczyło to systemu powtarzalnego Mausera z nowym typem pocisku, posiadającym  na 1/5 długości płaszcz i ostry ołowiany wierzchołek.  Ładunek 3,2 g wojskowego prochu płytkowego. Bardzo szybko ten pocisk został zastąpiony przez tzw. pełnopłaszczowy - spiczasty pocisk typu S. Cesarz do końca kariery łowieckiej używał sztucera 6 mm „tzw. kilometrowego”  wyłącznie do odstrzału rogaczy ewentualnie głuszców.

Wilhelm II używał także optyki myśliwskiej. Luneta celownicza firmy Goert „Certar” względnie od Voigtlaendera z Brunszwiku miała ośmiokrotne powiększenie. Na używanie takich przyrządów celowniczych namówił Cesarza  leśniczy von Hoevel, który miał wpływ na wprowadzanie do użytku przez Cesarza celowników optycznych oraz na poprawianie ich jakości. Zdumiewającym jest, że w lunetę zaopatrzony był również krótki sztucer do polowań dworskich.

Cesarz brał stale żywotny udział w rozwoju technicznym broni. W dniu 12 lutego 1897 r. polecił przedstawić sobie w Pałacu Królewskim, w Berlinie, automatyczną śrutówkę systemu Browninga, która wykonana została przez Fabrique Nationale d`Armes de Guere w Herstal. W  dniu 26 marca 1897 r. odwiedził Die Deutsche Versuchsanstalt fuer Handfeuerwaffen (Niemiecki Zakład Badawczy dla Broni Ręcznej w Hallensee) i okazał duże zainteresowanie działalnością tej instytucji, której prezydentem był książę Wiktor von Ratibor. Cesarz z uwagą wysłuchał 1,5 godzinnego referatu, kilkakrotnie go przerywając uwagami o swoich doświadczeniach z producentami broni oraz rusznikarzami i wyraził nadzieję, że także w produkcji broni myśliwskiej, jak i w pozostałej technice, uda się Niemcom wyprzedzić zagranicę. Cesarz mówił, że  niezrozumiałym jest niewielkie zainteresowanie myśliwych działalnością Zakładu Badawczego. On sam na własny użytek dawno już wykorzystuje korzyści płynące z jego działalności oraz że nie będzie nigdy używał broni, której przydatność nie byłaby uprzednio stwierdzona w Hallensee.

Z powodu kalectwa Wilhelm II miał trudności ze strzelaniem z normalnej strzelby. Specjalnie dla niego wykonano dubeltówkę, w której rolę języków spustowych pełniły przyciski na szyjce kolby. Strzelba wykonana około 1900 roku przez Johanna Jacoba Reeb, nie miała języków spustowych i kabłąka.

Cesarska strzelba guzikowa (dł. lufy 75 cm, kaliber 16/70). (Fot. Z książki "1000 Handfeuerwaffen")

Na polowaniu 24 i 15 grudnia 1898 r. w Springer Saupark, gdzie Cesarz m.in. strzelił 92 grube dziki, wypróbował po raz pierwszy nowy, samopowtarzalny karabinek Mausera z Obersdorfu o bardzo krótkiej lufie. Z karabinka tego można oddać kolejno 10 strzałów bez odczuwalnego odrzutu i bez odejmowania broni od ramienia. Przy bardzo wysokiej szybkostrzelności Rollfing, w swoim odnośnym sprawozdaniu łowieckim, dał wyraz swego zaniepokojenia, że ta broń, stanowiąca idealną broń kłusowniczą, będzie jeszcze odgrywała pewną rolę „w późniejszych aferach kłusowniczych”. Użytkowanie tej automatycznej broni była szczytowym punktem w łowieckich eksperymentach z bronią Cesarza Wilhelma. Korzystał z tego „Maximkarabinka jeszcze kilka razy, gdy można było strzelać na krótkie odległości, np. w Grunewald lub Wildpark. W późniejszych sprawozdaniach nie mówi się już o „sztucerze dla kłusowników”. Jego Wysokość prawdopodobnie uznał jednak, że „niemyśliwskie” było użycie tej szybkostrzelnej broni na polowaniu. W dzienniku „Berliner Morgenpost” z dnia 17 marca 1899 r. ogłoszono, że pogłoski jakoby Cesarz używał broni całkowicie nowego typu, są błędne.

Fotografia z 1902 r.

Prezentacja sztucera podczas polowania w Letzlingen - od lewej: książę Solms-Baruth, Cesarz Wilhelm II, z prawej nadleśniczy von Lindequist, drugi syn Cesarza - Eitel, generał pułkownik von Plessen, szef gabinetu Cesarza von Valentini (ubrany po cywilnemu) i książę Putbus.(żródło: Bilder der Kaiserzeit - Herzogin Viktoria Luize).

Cesarz Wilhelm II szanując tradycje rodzinne nakazał aby wszystka, będąca w jego dyspozycji, broń myśliwska i sprzęt łowiecki jego przodków, panujących w Brandenburgii i Prusach, zastała wyeksponowana na specjalnej wystawie w ramach Międzynarodowej Wystawy Sportowej w 1907 r.

Na polowaniach na zwierzynę drobną, zazwyczaj strzelał z czterech lub pięciu bezkurkowych, dubeltówek z centralnym zapałałem (zapłonem), o osadzie (kolbie) typu niemieckiego, bez policzka, (baki). Dubeltówki wyprodukowane zostały przez Foerster’a w Berlinie, kalibru 20, z różnymi czokami. Stosowany był śrut nr 7, z bezdymnym prochem Rottweil. Ponieważ Cesarz strzelał jedynie jedną ręką, środek ciężkości tych broni przesunięty był bardziej do tyłu, aby uniknąć zmęczenia ramienia. Cesarz miał także korzystać z dubeltówek Anson o kalibrze 20 z różnymi czokami. Strzelby te posiadały tzw. spust guzikowy. Dworski rusznikarz Filip Reeb z Bonn wykonał około tuzina takich dubeltówek ze spustami guzikowymi na zamówienie i na rachunek Urzędu Polowań Dworskich. Kilka broni myśliwskich Cesarza Wilhelma II jest obecnie wystawianych w Deutsches Jagdmuseum (Niemieckim Muzeum Łowiectwa) w Monachium.

Mimo kalectwa, Wilhelm II, jako doskonały strzelec był ceniony i szanowany wśród innych myśliwych. Podczas pobytów w Prakwicach rozkład dnia podporządkowywano rytmom związanym z polowaniem.

Cesarz wstawał wcześnie rano. Około godz. 3:00 – 4:00 jadł śniadanie, które składało się z ciepłego mięsa z przysmażanymi ziemniakami, świeżego ciasta drożdżowego z jabłkami, podpiekanych chrupiących bułeczek i kawy.

Potem jechał do lasu odkrytym powozem w otoczeniu innych myśliwych i łowczego Schmidta. Polował do godziny 8:00-9:00. Przed obiadem spał parę godzin. Posiłek podawano o godz.16:00. Cesarz gustował w prostych, niewyszukanych potrawach. Służba serwowała: zupę, rybę i pieczeń z sałatą oraz kompot. Potem jadano warzywa, słodki deser, paluszki serowe, owoce. Bardzo często podawano raki, które dzielono na mniejsze porcje, ponieważ Cesarz jadł tylko jedną ręką. Odławiano je w Prakwicach, bądź sprowadzano aż z Berlina. Cesarz zawsze miał przy sobie osobisty widelec, który służył mu także jako nóż. Był to rodzaj „niezbędnika”- z jednej strony widelec, a z drugiej ostrze noża. Nigdy z tym „przyrządem” się nie rozstawał.

Po obiedzie ponownie udawał się na polowanie, które trwało do wieczora. Rozkład dnia, (dwa do pięciu rogaczy), otrąbiany był przez strzelców. Na kolację jadł tylko bułkę obłożoną wędliną, drobne ciasteczka i pił herbatę. Przed snem, przez około dwie godziny, gawędził z towarzystwem, bądź czytał, popijając przy tym niskoprocentową, truskawkową nalewkę.

Na spoczynek udawał się około godz. 22:00-22:30. Następne dni pobytu wyglądały niemal identycznie. Nic nie mogło odwieść Cesarza od udania się na łowy. Podczas jednego z pobytów Wilhelm II zachorował, był przeziębiony. Osobisty lekarz dr Ilberg namawiał go, żeby nazajutrz rano nie jechał na polowanie. Cesarz twardo odpowiedział, „że tylko padający deszcz może mu przeszkodzić w polowaniu”. Doktor Ilberg w porozumieniu z gospodarzem dworu użył fortelu. O godz. 2:00 obudzono służbę, która wodą z konewek polewała okno sypialni cesarskiej. Cesarz obudziwszy się, zobaczył padający za oknem deszcz i ponownie poszedł spać. Jednak przy późnym śniadaniu zorientował się, że użyto wobec niego jakiegoś wybiegu i niby to żartobliwie, ale jednak z sarkazmem, rzekł do Ilberga: „Panie doktorze na przyszłość wypraszam sobie robienie takiej pogody”.

Najpiękniejsze trofea, a właściwie ich gipsowe kopie Cesarz podarował właścicielom Prakwic (80 sztuk). Stanowiły one wystrój dworu, wzbudzały zachwyt gości i były powodem dumy Ryszarda Wilhelma von Dohna.

Oryginały poroży prakwickich były ozdobą wnętrz pałacu w Poczdamie. Jednak część została rozkradzion podczas ruchów rewolucyjnych, jakie po zakończeniu I Wojny Światowej ogarnęły Europę, oraz w czasie rewolucji listopadowej (1918) w Poczdamie. Kilkadziesiąt parostków ocalało i WilhelmII zabrał je na wygnanie do Doorn, gzie stanowiły wystrój cesarskiego pałacu.

W 2008 roku odwiedził mnie niemiecki fotograf i myśliwy Burkhard Steins – Winsmann, który podarował mi książkę Andreasa Gautschi pt. „Wilhelm II a łowiectwo. Łowiska i polowania ostatniego Cesarza Niemiec” (niem. „ Wilhelm II und das Waidwerk. Jagen und Jagden des letzten Kaisers Deutschlands“. Wiele ciekawych informacji znajduje się w tej książce. Niektóre z nich są odmienne od przytaczanych wcześniej a inne potwierdzają  informacje z innych źródeł. M.in. znajduje się w niej tekst autorstwa Philipa Eulenburga, cesarskiego faworyta pt. „Cesarskie dni w Prakwicach”.

Philip Fryderyk Alexander Eulenburg (ur. 12 lutego 1847 w Königsberg, Prusy; zm. 17 września 1921 w zamku Liebenberg w Löwenberger Land), był politykiem i dyplomatą Cesarstwa Niemieckiego. Był też faworytem Cesarza Wilhelma II. Książę Filip, nazywany "Phili" był ulubieńcem i doradcą Cesarza Wilhelma. Kajzer, spośród ludzi ze swego najbliższego otoczenia, jedynie na Philipa potrafił patrzeć przychylniejszym wzrokiem. Ten zaś darzył go prawdziwe szczerym uczuciem, graniczącym z kultem. Kanclerz Bismarck żartował, że wielbił Cesarza oczyma. Cesarz zaś odwzajemniał się swojemu ulubieńcowi, opisując go jako "promień słońca rozjaśniający ponury dzień". Zimny i autorytarny Cesarz łagodniał w towarzystwie księcia. Nie należał do rzadkości obrazek kiedy to Phili grał na fortepianie, a stojący obok kajzer odwracał mu nuty. Tych dwóch mężczyzn łączyła dziwna, trwająca ćwierć wieku, przyjaźń pełna romantycznej egzaltacji i wzajemnej adoracji. Posądzano ich nawet o związki homoseksualne.

Filip Fryderyk Aleksander Eulenburg (ur. 12 lutego 1847 r.w Królewcu, Prusy; zm. 17 września 1921 r. w zamku Liebenberg w Löwenberger Land) – książę Eulenburg i Hertefeld, hrabia Sandels.

Był jednym z nielicznych, którzy potrafili szczerze rozmawiać z Wilhelmem i tonować jego ekstrawaganckie wypowiedzi. Jedynie on potrafił przemówić do tego lepszego, delikatniejszego i bardziej sentymentalnego księcia. Zrobił w sumie to czego nie udało się zrobić wychowawcom i rodzicom przyszłego Cesarza.

Wilhelm przyjaźnił się z Filipem Eulenburgiem, choć musiał wiedzieć, o opisywanych często w brukowej prasie, homoseksualnych skłonnościach hrabiego. Ich zażyłość była powodem zazdrości wielu wysoko postawionych osobistości życia politycznego ówczesnych Niemiec. Pochlebcy, którzy chcieli wkraść się w łaski Cesarza często zabiegali o przyjaźń i względy Filipa. W 1900 roku Cesarz nadał hrabiemu Eulenbergowi tytuł książęcy i godność jaśnie oświeconego.

Filip Eulenburg

Właściwie do końca nie wiadomo czy Filip Eulenburd mial sklonności homoseksualne, czy raczej zazdrośni o jego pozycję u boku Cesarza inni dworacy mu tę skłonność przypisywali. Zarówno on jak i inne postaci z tzw. kręgu liebenberskiego byli żonaci i mieli sporo dzieci. Dnia 20 listopada 1875 roku w Sztokholmie Filip Eulenburg poślubił hrabiankę Augustę Sandels (ur. 12 maja 1853 r. w Sztokholmie; zm. 14 grudnia 1941 r. w Liebenberg), córkę Samuela Augusta, ostatniego hrabiego Sandels i Hedwigi Henrietty Tersmeden. Para miała ośmioro dzieci:
•    Philipp Graf zu Eulenburg ( ur. Wulkow 16 listopada 1876 r.; zm. Berlin  28 czerwca 1878 r.).
•    Astrid Gräfin zu Eulenburg (ur. Berlin 25 marca 1879 r.; zm. Paryż 23 marca 1881 r.).
•    Alexandrine (Adine) Elise Klara Antonia Gräfin zu Eulenburg ( ur. Liebenberg 1 lipca 1880 r.; zm. Friedelhausen 3 lutego 1957 r.).
•    Friedrich Wend II. Fürst zu Eulenburg und Hertefeld Graf von Sandels ( ur. Starnberg  19 września 1881 r.; zm. Weeze  1 sierpnia 1963 r.).
•    Augusta (Lycki)Alexandrine Gräfin zu Eulenburg (ur. Starnberg, 1 września 1882 r.; zm. Starnberg  28 stycznia 1974 r.).
•    Sigwart Botho Philipp August Graf zu Eulenburg ( ur. Monachium 10 stycznia 1884 r.;  zm. Jasło - Galicja 2 czerwca 1915 r.). Był znanym kompozytorem.
•    Karl Kuno Eberhard Wend Graf zu Eulenburg (ur. Starnberg 16 czerwca 1885 r.; zm. Weeze, 4 grudnia 1975 r.).
•    Viktoria (Tora) Ada Astrid Agnes Gräfin zu Eulenburg (ur. Starnberg 13 lipca 1886 r. zm. Starnberg 23 września 1967 r.). Viktoria była prababką Zofii Bawarskiej, dziedzicznej księżnej Liechtensteinu.

Filip Eulenburg z żoną

Pewne jest, że stworzył grupę przyjaciół, które miało "dziwne zabawy". Inicjował je sam Filip Eulenburg. Grono to nosiło nazwę Liebenberger Kreis (Koło Liebenberg). W jego skład wchodzili między innymi: Ryszard Wilhelm von Dohna, Georg von Hülsen-Haeseler, Kuno von Moltke, Emil Graf von Schlitz genannt von Görtz, Axel Varnbüler von und zu Hemmingen.

Wewnętrzny krąg Liebenberg obejmował takie osobistości jak:

•    Richard Prince von Dohna-Schlobitten

•    Philipp Fürst zu Eulenburg i Hertefeld, dyplomata
•    Friedrich Botho Graf zu Eulenburg (1850–1914), brat Philippa

•   Dietrich Graf von Hülsen-Haeseler, szef królewskiego gabinetu wojskowego od 1901 do 1908 roku. Haeseler zmarł w 1908 roku w Donaueschingen na atak serca podczas polowania na zamku Maxa Egona II Fürstenberg, kiedy tańczył przebrany za baletnicę przed Cesarzem Wilhelmem II. Okoliczności śmierci zostały wyciszone.

•  Georg Graf von Hülsen-Haeseler (ur . 15 lipca 1858 w Berlinie; zm. 21 czerwca 1922 r. w Berlinie) był pruskim urzędnikiem dworskim i reżyserem teatralnym. Dyrektor generalny pruskiego teatru dworskiego, brat Dietricha

 
•   Kuno Graf von Moltke, adiutant skrzydłowy Wilhelma II, komendant miasta Berlina

•   Emil Friedrich Franz Maximilian Graf von Schlitz genannt von Görtz (ur. 15 lutego 1851 r. w Berlinie; zm.  9 października 1914 r. we Frankfurcie)  był niemieckim rzeźbiarzem, szlachcicem z Hesji, politykiem kulturalnym i powiernikiem Cesarza Wilhelma II

•    Axel Freiherr Varnbuler von und zu Hemmingen, dyplomata z Wirtembergii

•   Bernhard Heinrich Karl Martin von Bülow (ur. 3 maja 1849 r., zm. 28 października 1929 r. w Rzymie) – niemiecki polityk, dyplomata, kanclerz II Rzeszy oraz premier Prus w latach 1900-1909.

Żeby zabawić Cesarza członkowie kręgu razem polowali, ucztowali, bawili się - czasem niewybrednie. Np. tańczyli przed Cesarzem przebrani za kobiety - baletnice w stroju, na którym zaznaczony był odbyt. W czasie takiego tańca, w 1908 r.,  zmarł na zawał serca Dietrich Graf von Hülsen-Haeseler. Sprawę, ze względu na Cesarza, wyciszono. Czy były to zabawy homoseksualne? Czy raczej sprośne zabawy zblazowanych pruskich wielmoży i chęć, wprawdzie niezbyt smaczna, rozbawienia kaisera, który sam miewał prostackie żarty. Raczej chyba to drugie.

Zamek Liebenberg siedziba rodowa Filipa Eulenburga

Zamek Liebenberg to dawny posiadłość z dworem na północy Brandenburgii. Najsłynniejszym właścicielem zamku Liebenberg był Filip, książę Eulenburg i Hertefeld. Ród Eulenburg posiadał także zamek i dobra oraz tytuł Hertefeld.

Zamek Hertefeld

Zamek Hertefeld stoi w miejscowości Weeze w Nadrenii Północnej-Westfalii. Męska linia rodu wymarła w 1867 r. wraz z Karlem von Hertefeldem, którego posiadłość odziedziczyła wnuczka Alexandrine. Odkąd wyszła za mąż za Philippa Konrada zu Eulenburga, Hertefeld został włączony do jego majątku rodzinnego. Syn Alexandrine, Philipp zu Eulenburg, został osobistym przyjacielem Wilhelma II, który w 1900 roku podniósł go do rangi Fürsta (księcia). Ponieważ rodzina otrzymała od Króla Szwecji również tytuł Grafa, on i jego następcy mogli odtąd nadawać sobie tytuł „Fürst zu Eulenburg und Hertefeld, Graf von Sandels”.

Zamek Liebenberg

W słynnym z obfitości zwierzyny leśnej Liebenbergu  Wilhelm II i książę Filip Eulenburg razem wielokrotnie polowali.

Sala myśliwska zamku Liebenberg

Polowanie z Phillipem Eulenburgiem w 1900 r.

Polowanie w dobrach Eulenburgów w Liebenbergu

Krąg liebenberski - (artykuł pt. "Homoseksualne lobby w otoczeniu cesarza", 1 lipca 2014, POLITYKA

"Książę Filip Fryderyk Aleksander Eulenburg i Hertefeld, hrabia von Sandels (1847–1921) urodził się w Królewcu i należał do starej junkierskiej rodziny, wiernie służącej Hohenzollernom. Przyjaźń z 12 lat młodszym Wilhelmem narodziła się, zanim ten ostatni zasiadł na tronie. Zdecydowanie wrogi Eulenburgowi Bismarck miał o tej niejasnej relacji powiedzieć, że jej natury „nie można powierzyć papierowi”, choć psychologicznie prawdopodobne jest, że – przynajmniej na początku – starszy książę wypełniał w sercu Wilhelma lukę powstałą w miejsce nieobecnego ojca.

W latach 1881–1902 trwała błyskotliwa kariera księcia w dyplomacji, jej ukoronowaniem było stanowisko ambasadora Rzeszy w Wiedniu. Pomimo małżeństwa, z którego na świat przyszło ośmioro dzieci, książę prowadził bogate życie erotyczne, w którym stosunki łączyły go zarówno z rekrutami o chłopskich korzeniach, jak i wojskowym komendantem Berlina hrabią Kunonem von Moltke, bratankiem pogromcy Francuzów z 1871 r.

Eulenburg spotkał się po raz pierwszy z Wilhelmem w 1886 r. podczas urządzanego przez jednego z jego przyjaciół polowania w Pröklewitz w Prusach (obecnie Prakwice w pow. sztumskim). Obaj przypadli sobie do gustu. Za dnia odbywały się polowania, wieczory zaś umilał Eulenburg muzyką – on grał na pianinie, Wilhelm odwracał nuty.

Więź przeszła próbę ognia, gdy nieprzygotowany na taki bieg wypadków 29-letni Wilhelm w 1888 r. zasiadł – po 99 dniach panowania jego zmarłego na raka gardła ojca – na tronie. Dowcipny, czarujący, muzykalny, mający obszerną wiedzę w dziedzinach, o których militaryści nie mają pojęcia (o muzyce, malarstwie, mitologii nordyckiej, operze, spirytyzmie), książę stał się dla osamotnionego na szczytach władzy monarchy jedynym przyjacielem.

Ta intymna więź uczyniła z Eulenburga najpotężniejszą osobę w państwie; wedle jego woli mianowano kanclerzy, ministrów i dyplomatów, prowadzono politykę zagraniczną i wewnętrzną Niemiec. Przeciwnikom politycznym wydawał się niezatapialny: mimo że pod koniec lat 90. relacje z kajzerem się rozluźniły (na jaw wyszła homoseksualna konduita jego brata Fryderyka, co nie spotkało się z przychylnością dworu), to i tak jego wpływy były potężne. Do kręgu, oprócz Moltkego i Eulenburga, należeli m.in. Axel baron von Varnbüler (poseł Wirtembergii w Berlinie), Alfred von Bülow (brat kanclerza), Eberhard Dohna (właściciel Prӧklewic).

Prawdopodobnie chodzi tu o drugiego syna Ryszarda Wilhelma zu Dohna czyli  Eberharda Bolko (ur. 13 marca 1874, zm. 19 października 1886), który nigdy nie był właścicielem Prakwic a na polowania do Prakwic zapraszał Wilhelma II jego ojciec Ryszard Wilhelm a nie Eberhard. Nie jest to jedyna pomyłka w cytowanym tekście. Podano w nim nazwę niemiecką Prakwic raz jako Prӧklewitz, drugi raz jako Prӧklewic, tymczasem prawidłowa niemiecka nazwa Prakwic to Prӧkelwitz – dop. A. Czaplińskiego).

Z momentem powrotu Eulenburga do łask Cesarza łączyła się dyplomatyczna klęska Niemiec podczas konferencji w Algeciras (1906 r.), wskutek której Rzesza utraciła na rzecz Francji wpływy w Maroku. Według upublicznionych przez Hardena informacji, Eulenburg utrzymywał bliskie stosunki z pracownikiem francuskiej ambasady w Berlinie, homoseksualistą Raymondem Lecomte’em. Czasopismo Hardena „Die Zukunft” opublikowało artykuł, w którym Eulenburg został przedstawiony jako intrygant, który „próbuje na własną rękę ustanowić pokój między Francją i Niemcami”; koronnym tego dowodem było przedstawienie kajzerowi radcy ambasady francuskiej Lecomte’a podczas polowania zorganizowanego w Liebenbergu w listopadzie 1905 r. „Nigdy czegoś takiego nie widzieliśmy. (…) Hohenzollerni nie mają w zwyczaju dopuszczać się takiej zażyłości z obcymi dyplomatami… Lecz radca ambasady był „przyjacielem przyjaciela cesarza”. Przy tej okazji francuski dyplomata miał przekonywać kajzera o pokojowych zamiarach Francji, biorącej w swoich dyplomatycznych posunięciach pod uwagę interes Rzeszy, co skończyło się dyplomatycznym blamażem tej ostatniej.

Wspomniana już Hull, podsumowując wpływ liebenberskiego stołu i Eulenburga na Cesarza, podkreśla, że wzmocnił on jego najbardziej konserwatywne, mistyczne przekonania, utwierdził nastawienie antyliberalne, antysemickie i – dodajmy – antypolskie, wytłumił początkowe tendencje prospołeczne. Ponadto – pisze Hull – liebenberski krąg przyjmował afirmatywny stosunek do Cesarza, dawał mu komfortowe poczucie bezpieczeństwa, chronił przed nieprzyjemnościami, umacniał władcę w bezkrytyczności i bezrefleksyjności".

Cesarz Wilhelm II i książę Eulenburg podczas wspólnej podróży do norweskich fiordów, 1906 r.

Afera Eulenburga

"Hrabia Filip Eulenburg był przyjacielem Cesarza Wilhelma II, i tak naprawdę, to chyba jedynym człowiekiem, który miał na niego wpływ. Poznali się na polowaniu w Prakwicach w 1886 r. O bytności Eulenburga na polowaniach cesarskich pisze we wspomnieniach Julian Fałat. "Grono przyjaciół spotykało się również w dobrach Eulenburga, w pałacu Lieibenberg, leżącym na północ od Berlina. Było to tzw. Liebenberg Kreis (Koło Liebenberg), w skład którego wchodzili oprócz Filipa Eulenburga również Richard Wilhelm zu Dohna-Schlobitten, Georg von Hülsen-Haeseler, Kuno Graf von Moltke, Emil Graf von Schlitz, Axel Freiherr Varnbüler. Trudno zaprzeczyć, że kontakty przyjaciół z koła nie miały wpływu na decyzje polityczne Cesarza. Oczywiście nie podobało się to wielu odrzuconym arystokratom i skorzystano z okazji, aby tę dworską kamarylę rozgonić. Doskonałą powodem był proces sądowy redaktora Hardena z grafem von Moltke, który rozpoczął się w 1907 roku. Dostarczył mnóstwo sensacyjnych informacji, udowodnił kontakty homoseksualne Filipa Eulenburga, traktowane jako przestępstwo z art. 175 niemieckiego kodeksu karnego. Była to tzw. nienaturalna rozpusta. Rozpusta naturalna była dozwolona i nikt z tego nie robił żadnych problemów. Eulenburga oskarżono również o krzywoprzysięstwo. Postępowanie zostało zamknięte w 1909 r. z powodu oświadczenia lekarzy, że stan jego zdrowia uniemożliwia dalsze prowadzenie procesu. Jednak skompromitowany arystokrata musiał wycofać się z życia dworskiego i politycznego. Osiadł na stałe w swoim pałacu Liebenburg. Sprawa Eulenburga i Koła Liebenberg była najgłośniejszą aferą epoki wilhelmińskiej i spowodowała duże przetasowania na dworze cesarskim." (być może ta afera była powodem ochłodzenia stosunków Wilhelma II z księciem Dohna). Wybuchła w okresie, w którym Cesarz przestał odwiedzać Słobity i Prakwice - dop. autora).

Rodzina Eulenburgów w Liebenbergu, 1900 r. Od lewej stoją: Adine Eulenburg, Filip, książę Eulenburg, sekretarz Kistler, Friedrich-Wendt Eulenburg, Sigwart Eulenburg. Siedzą: babcia Alexandrine, Karl Eulenburg, Augusta Eulenburg – żona Filipa, Augusta (Lycki) Alexandrine Eulenburgi, babcia Sandels, Tora Eulenburg.

Max Egon Fürst zu Fürstenberg, pan zamku w Donaueschingen, zajął miejsce Eulenburga jako najbliższy przyjaciel Cesarza Wilhelma. Eulenburg zmarł jako złamany mężczyzna w 1921 roku. Resztę swojego życia spędził w swoich posiadłościach. Zmarł 17 września 1921 roku.

Max Egon Fürst zu Fürstenberg

Jako faworyt Cesarza, Philip Eulenburg był oczywiście w świcie cesarskiej podczas polowań. Gazeta Olsztyńska z wielką satysfakcją podawała informacje o polowaniach cesarskich.

„Nr 42 (sobota, 25 maj 1895). W towarzystwie Cesarza niemieckiego, bawiącego obecnie na polowaniu pod Kiszporkiem (Dzierzgoń), znajduje się hr. Filip Eulenburg, ambasador niemiecki z Wiednia. Jest to poeta i muzyk, a wielu obawia się, że na monarchę wielki wpływ wywiera, jak kiedyś poeta i muzyk Wagner na króla bawarskiego".

Nic więc dziwnego, że cesarski faworyt z emfazą opisywał pobyty Monarchy w Prakwicach. Oryginalny tekst przyjaciela Wilhelma II pt. "Cesarskie dni w Prakwicach" przetłumaczył kol. Stanisław Łaga i podaję go w całości ponieważ oddaje atmosferę pobytów Wilhelma II w Prakwicach.

Philip Eulenburg

Cesarskie dni w Prakwicach
(z notatek Philipa Eulenburga)

4 czerwca 1889

„Życie w Prawicach jest wysoce nieskrępowane i wypoczynkowe. Wstaje się wcześnie rano, około godziny 6:00 , by spotkać się z Cesarzem przy śniadaniu w lesie. Piecze się tam ziemniaki w dużym ognisku a następnie, nadziane na patyki, wręczane są Panom przez strzelców. Do tego otrzymuje się kromki chleba z masłem oraz różne wina. Cesarz wyjeżdża do lasu już w nocy, około godziny 2:00, uprzednio zjadłszy befsztyk. Podczas śniadania układamy się swobodnie w zieleni, mówi się o szczegółach podchodu i opowiada wesołe historyjki. Cesarz jest w swawolnym nastroju, śmieje się i przekomarza z wszystkimi, tak że trudno jest przy takim beztroskim stosunku przypomnieć sobie o cesarskiej purpurze.

Cesarskie śniadanie na Szwedzkim Szańcu (fot. Wild und Hund 1908)

Po śniadaniu jedzie się do domu, o ile nie jest przewidziane jeszcze jakieś łowieckie przedsięwzięcie np. przepędzenie szkółki leśnej, w którym my także mamy uczestniczyć. Około godziny 11:00 jesteśmy w Prakwicach, gdzie, w skromnej, wybielonej i udekorowanej setkami parostków jadalni, jemy ciepłe śniadanie. Po śniadaniu Cesarz kładzie się do łóżka aby spać do godziny około 15:00.

Pomiędzy godz. 15:00 a 16:00 Cesarz załatwia osobiste sprawy rządowe, które dotarły do mnie z Berlina. W tym czasie jestem stale u niego, referując przychodzące dokumenty i wiadomości i oraz omawiam z nim sprawy służbowe. O godzinie 16:00 ma miejsce obiad. Obowiązuje surdut bez jakiegokolwiek luksusu. Jada się wybornie i dobrze pije. Jednak potrawy podawane są skromnie. Trudno wyobrazić sobie bardziej beztroskie i wygodniejsze stosunki.

Po posiłku pije się kawę w ogrodzie, a Cesarz zabawia się poszukiwaniem belemnitów, których mnóstwo znajduje się wśród kamyków piasku (zwłaszcza gdy Eberhard Dohna sporo ich domieszał). Około 16:30 Cesarz ponownie wyjeżdża na podchód, a pozostali jadą na spacer aż do 21:30, gdy Cesarz powraca. Rozbrzmiewa sygnał, gdy powóz Cesarza widoczny jest przed wsią.

Powóz Cesarza przed dworkiem w Prakwicach (fot. Wild und Hund 1906 rok)

Widoczne na zdjęciu "girlandy" z gałązek świerkowych na ścianach dworku były ozdobą przygotowywaną specjalnie na wizyty Cesarza w Prakwicach. Podobnie przyozdabiano pałacyk myśliwski w Hubertusstock.

Cesarski powóz w lesie prakwickim. Skan fotografii z Wild und Hund

Cesarski pokot przed prakwickim dworkiem. Skan fotografii z Wild und Hund

Rogacz strzelony przez Wilhelma II w Prakwicach. Skan fotografii z Wild und Hund

Zapalone zostają dwie duże pochodnie smołowe przed domem. Pod starymi lipami, strzelcy stają w szeregu, a my zbieramy się przed drzwiami gdy wjeżdża wóz podjazdowy. Następnie zdejmowane są rogacze z wozu, układany jest pokot a strzelcy trąbią sygnał „Śmierć sarny” (pisownia oryg.). W języku polskim sygnał nazywa się "Rogacz na rozkładzie", (dop. autora).

Pokot przed dworkiem w Prakwicach. Cesarz odbiera raport od samego księcia Ryszarda Dohna - Schlobitten. (fot. Wild und Hund 1908)

Zwykle jest godzina 22:00, gdy wszyscy zbierają się w salonie, gdzie nakryto do kolacji. Kanapki z masłem, truskawki i kruszon. Cesarz zasiada na swoim krześle, ja siadam obok niego i po wesołej rozmowie muszę śpiewać ballady lub Cesarz odczytuje przesłane mu wycinki z gazet i omawia je, tematycznie nawiązując do zawartych w nich informacji.

Po 23:00 Cesarz wycofuje się, a ja udaję się do łóżka w moim pokoju na pierwszym piętrze, który dzielę wspólnie z Ryszardem i Eberhardem Dohna. Tak upływa dzień za dniem a ten, niezwyczajny w moim życiu błogi spokój, odczuwam w pełni, podobnie jak mój Pan - jeżeli nie spadnie na mnie wodospad wiadomości politycznych i przykuje mnie do roboczego stołu aż do późnych godzin nocnych”.

Także w Prawicach spotykał się Wilhelm II z członkami wschodniopruskich właścicieli innych włości, jak np. z burgrafem Georgem zu Dohna auf Schloss Finkenstein, z grafem Alfredem zu Dohna – Mallmitz lub z grafem Hansem Finck von Finckenstein - Simnau auf Canten.

Zdarzały się też niedzielne wycieczki samochodowe ze zgromadzonymi w Prakwicach panami do liczącego sobie ponad pół tysiąca lat, zamku Schöenberg (Szymbark pow. Iława dop. autora), będącego własnością Hrabiego Konrada Finck von Finkenstein.

Cesarz Wilhelm II podczas polowania w Prakwicach

We wspomnianej książce Andreasa Gautschi, są podane informacje, że „do wschodniopruskich Prakwic, w powiecie morąskim okręgu regencyjnym Królewiec, Cesarz przybył po raz pierwszy, już jako książę następca tronu w roku 1885, na polowanie na rogacze jako gość hrabiego Richarda Wilhelma zu Dohna (1807 – 1894) oraz jego syna, o tym samym imieniu (Richard Emil zu Dohna), często wymienianym w niniejszej książce, a piastującym urząd Zastępcy Wielkiego Łowczego. Dalsze pobyty następowały co roku lub dwa lata aż do 1910 roku. Nieco koryguje to poprzednią informację, że pobyty w Prakwicach odbywały się corocznie. Typowy dla Prakwic, falisty krajobraz morenowy o ciężkiej glebie, pokryty wielkimi łanami zbóż i rozległymi lasami liściastymi, stanowił idealny biotop dla saren. Tutejsze sarny były bardzo silne w tuszy. Przykładowo, jeden z rogaczy, strzelony przez Cesarza w 1894 roku, ważył 52 funty – ok. 24 kg”.

Rogacz strzelony przez Wilhelma II w Prakwicach. Skan fotografii zamieszczonej w czasopiśmie Wild und Hund

Prawdopodobnie chodzi tu o rogacza strzelonego na granicy ziem lipieckich i prakwickich, o którym już wcześniej wspominałem. Andreas Gautschi podaje także dokładne ilości zwierzyny pozyskanej przez monarchę w czasie każdego pobytu w Prakwicach. Jednak są to niepełne dane ponieważ opisują lata 1895 - 1910 a przecież znaleziono w Prakwicach wiele kamieni z wcześniejszymi datami.

Polowania Cesarza Wilhelma II w Prakwicach wg Andreasa Gautschi:

17 – 24 maja 1895 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Hrabia Richard zu Dohna – Schlobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 22 rogacze

Kamień z 24 maja 1895 roku

16 – 23 maja 1896 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Hrabia Richard zu Dohna – Schobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 28 rogaczy, 1 orlik (orzeł krzykliwy)

24 - 27 maja 1897 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Hrabia Richard zu Dohna – Schlobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 11 rogaczy

2 – 6 czerwca 1899 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Hrabia Richard zu Dohna – Schlobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 13 rogaczy

21 - 25 maja 1901 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Książe Ryszard zu Dohna – Schlobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 20 rogaczy

22 - 26 maja 1903 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Książę Richard zu Dohna – Schlobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 27 rogaczy, 1 kot

Rogacz o masie poroża 620 g - pięknie uperlony, waga tuszy 23 kg.

Kamień z datą strzelenia rogacza - 22 maja 1903 roku

24 maja 1904 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Książę Richard zu Dohna – Schlobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 18 rogaczy

22 - 26 maja 1906 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Książę Richard zu Dohna – Schlobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 12 rogaczy

Kamień z 26 maja 1906 roku

22 - 27 maja 1908 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Książę Richard zu Dohna – Schlobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 31 rogaczy, 1 błotniak stawowy

Kamień z 25 maja 1908 roku

6 – 7 września 1910 r. Prakwice (Prusy Wschodnie)

Właściciel łowiska: Książę Richard zu Dohna – Schlobitten

Rodzaj polowania: z podjazdu

Pokot cesarski: 5 rogaczy

Z tych danych wynika, że Cesarz w Prakwicach strzelił 187 szt. rogaczy, a nie jak podano wcześniej, że około 500. Które dane są prawdziwe nie wiem. Podejrzewam, że  te drugie, czyli 187 szt.,  odnoszą się do tylko kapitalnych rogaczy. Poza tym dane Gautschiego są podane od 1895 r. a Cesarz polował tutaj już w 1885 r.  Liczbą 500 szt. operuje ostatni właściciel dóbr, który wizyty Wilhelma II znał tylko z ustnych przekazów swojego ojca i może dotyczyć wszystkich strzelonych rogaczy. Przecież odkryto kamień, na którym umieszczono informację o tym, że  25 maja 1908 roku Cesarz strzelił czterysetnego rogacza na terenie Prakwic. Również liczba ustawionych kamieni u Gautschiego jest inna. Operuje on liczbą ok. 100-105, podczas gdy Aleksander von Dohna podaje, że było ich około osiemdziesięciu - tyle ile wykonano gipsowych odlewów kapitalnych rogaczy.

W książce Andreasa Gautschi znajduje się wiele wiadomości, które w dosłownym brzmieniu (po przetłumaczeniu), podaję jako ciekawostki potwierdzające, że Wilhelm był doskonałym strzelcem.

…str. 123

W dniu 22 maja 1908 r. podczas polowania w Prakwicach Cesarz Wilhelm II, ponieważ „nic poza tym się nie pokazało”, strzelił po mistrzowsku na 200 kroków błotniaka stawowego. Pocisk 6 mm w płaszczu niklowym o ołowianym wierzchołku (a więc półpłaszczowy – dop. tłumacza) prawie całkowicie rozerwał drapieżcę.

… str. 127

Podobnie ryzykownie strzelił Monarcha podczas podchodu rogacza w Prakwicach w maju 1901 r. Strzelał kulą 6 mm, na wymierzonych 312 kroków, ze sztucera z lunetą celowniczą. Sztucer bił w punkt, jak wspomniano, na 250 – 300 m, i dla trafienia na dalszą odległość potrzeba było jedynie niewielkiej korekty wysokości, aby oddać pewny strzał.

W dniu 22 maja 1903 r. Jego Wysokość odstrzelił, także u Księcia Dohna, siedzącego rogacza: „Pocisk poszedł jednak nieco za krótko i odbił rogaczowi trzy cewki (nogi), tak że musiano go dostrzelić.” Wszystkie odległości strzelania były na tym polowaniu stosunkowo dalekie: 192, 204, 210 kroków. Inny rogacz, którego Cesarz postrzelił na dużą odległość w cewkę, został dobity dopiero po trzech dniach poszukiwania. Dalszy ekstremalnie daleki strzał nastąpił w Prakwicach podczas polowania w dniu 23 maja 1908 r.: „Rogacz który zatrzymał się na wzgórzu i był dobrze widoczny, otrzymał strzał komorowy na 300 kroków”. W dniu 5 września 1910 r. strzelił tamże rogacza, który stanął na widok zbliżającego się wózka podjazdowego, na odległość 320 kroków.

Cesarz Wilhelm II na polowania do Prakwic przybywał pociągiem. Zdarzało się jednak, że przyjazd odbywał się w inny sposób, szczególnie wtedy gdy był jeszcze księciem. Tak było w 1888 roku. Donosiła o tym Gazeta Toruńska nr 129 z 7 czerwca 1888 r. W rubryce Kronika i Rozmaitości napisano (pisownia oryginalna – dop. aut.) „Z pobytu ks. następcy tronu Wilhelma w Prusach Zachodnich donoszą pisma prowincyonalne, że książę przybył w sobotę o godz. ½ 9 rano do Tczewa, zjadł tamże w salonie królewskim dworca kolejowego śniadanie. Około ½ 10 przybył książę do Malborka, na lewym brzegu Nogatu (Kałdowo dop. autora) wysiadł książę ze swym adjutantem majorem Schwerinem, gdzie ich powitali hr. Dohna z Schlobitten, landrat Döring i inspektor robót wodnych Görz. W towarzystwie tych panów udał się książę pieszo tamą nadbrzeżną do stojącego w pogotowiu parowca, na którym przejechał do Jonasdorf, (miejscowość Janówka) gdzie prawa strona niziny Nogatu poniosła ciężkie straty z powodu powodzi wywołanej pęknięciem wału pod Janówką (Jonasdorf), 25 marca 1888 r, w niedzielę palmową. Osiem mil kwadratowych z 77 miejscowościami i ponad 20 000 mieszkańców (tylko w powiatach elbląskim i malborskim, zostało zalanych - dop. aut.) gdzie podczas ostatniej powodzi woda tamę przerwała. Tutaj powitał księcia prezes regencyi gdańskiej Heppe. Po obejrzeniu szkód, kazał książę wręczyć przez swego adjutanta landratowi większą sumę pieniędzy do rozdzielenia jej pomiędzy mniejszych gospodarzy przez powódź poszkodowanych, poczem udał się powozem hr. Dohna w cztery konie zaprzężonym, przez Stare Pole i Kiszpork (Dzierzgoń) do Prökelwitz (Prakwic) na polowanie”.

Wilhelm II i książę Ryszard von Dohna

Aby ułatwić mu przyjazdy do Prakwic pobudowano we wsi małą, ale bardzo urodziwą, stacyjkę kolejową. Powstała ona przy uruchomionej w 1893 roku linii kolejowej Małdyty – Malbork, przebiegającej w pobliżu Prakwic. Trasa ta liczyła 55,514 km i obejmowała następujące stacje: Malbork (niem. Marienburg), Szropy (niem. Schroop), Tropy Igły (niem. Troop-Iggeln), Waplewo Wielkie (niem. GroßWaplitz), Morany (niem. Morainen) – przystanek uruchomiony dopiero w końcówce lat 60, Dzierzgoń (niem. Christburg), Prakwice (niem. Prökelwitz), Myślice (niem. Miswalde), Połowite (niem. Pollwitten), Budwity (niem. Ebenhöh) i Małdyty (niem. Maldeuten).

Okazuje się, że Wilhelmowi II stawiano kamienne obeliski nie tylko czcząc jego łowieckie sukcesy. Ten kamień ustawiono w Kadynach, a wyryty napis w trochę dowolnym tłumaczeniu głosi: "Tędy wkroczył w swoim majestacie Najmiłościwszy Pan po raz pierwszy do Kadyn. 2.6.1899". 

Jednak przejęcie Kadyn wywołało uwagi na cesarskim dworze. Zaufany przyjaciel Wilhelma II Filip hr. Eulenburg z przekąsem mawiał: „Birkner podarował Cesarzowi Kadyny z zobowiązaniem, wypłacania mu corocznie 30 000 Marek oraz przejęcia posiadłości z wszystkimi długami. Wspaniała transakcja dla tego Pana. Ryszard Dohna „zaaranżował” to ze swoim przyjacielem von Etzdorf, aby Cesarza silniej przywiązać do Prus Wschodnich. Lucanus skarżył się wobec mnie, że już teraz powstały niesamowite koszty i to dla jedynie kilkudniowego pobytu podczas roku. Jest to naprawdę szalonym posunięciem wciągać Cesarza w takie sprawy. „Ofiarodawca” śmieje się cichcem w swojej willi, którą nabył w Wiesbaden – w chwili gdy stał się bankrutem.”

Wg Valentini (Kaiser und Kabinettschef, 1931, str. 64) Jego Majestat zakupił majątek wielkości około 1000 ha za przejęcie długów hipotecznych, przekraczających ówczesną wartość majątku, oraz wypłacanie dożywotniej renty rocznej w wysokości 15 000 marek”.

Początkowo liczący 766 ha, później powiększony do 924 ha las był, podczas przejęcia przez Cesarza, stosunkowo mocno wykorzystany i w większości występowały głównie jedynie młodsze wiekiem drzewostany, które jednak dzięki pięknemu krajobrazowo położeniu w bezpośrednim sąsiedztwie Zalewu Wiślanego i urozmaiconemu krajobrazowi moreny końcowej czyniły z posiadłości szczególny klejnot. Przez wydzierżawienie sąsiednich łowisk znacznie poprawiły się możliwości hodowli zwierzyny. Warunki bytowania saren były szczególnie korzystne, przednie były polowania na kaczki i bytowały tu nawet bażanty. W 1899 roku zamierzano całkowicie wystrzelać występujące tu także daniele tworząc lepsze warunki bytowania dla saren.

Kadyny - studnia

1936 r.

Kadyny - piec w pałacu cesarskim

Park

Cesarski park w Kadynach

Cesarska kaplica w parku

Pałac Wilhelma II w Kadynach. Stan obecny

Kadyny corocznie odwiedzane były przez rodzinę cesarską i tworzyły okazję do przebywania w prywatnej atmosferze, wolnej od dworskiego przymusu. Wilhelm II próbował tam także okazyjnie polować z budki na … wrony. Np. 21 września 1909 roku długo przebywał w budce, jednak strzelił tylko jedną wronę.

Podczas pobytów w Kadynach Cesarz bardzo się interesował stanem gospodarki i maszynami rolniczymi. Cesarz i jego świta ubrani są w ubrania myśliwskie.

Kadyny. Wyjazd Cesarza na polowanie

Jednak pierwsze kadyńskie wrażenia Cesarza nie były najlepsze i nie wystawiają dobrej opinii o dotychczasowych właścicielach majątku. Gazeta Olsztyńska w numerze 68 z 10 czerwca 1898 roku zamieszcza opinię Wilhelma II na temat Kadyn: „Elbinger Zeitung donosi, że Cesarz Wilhelm wyraził się niepochlebnie o pomieszczeniach robotników swoich na dobrach Cadinen, które niedawno przeszły na własność Cesarza. Cesarz powiedział dosłownie: W Cadinen musi się niejedno zmienić, mianowicie pod względem mieszkań robotniczych. Te mieszkania są widocznie jeszcze ogólnem złem tu na wschodzie. Piękna obora w Cadinen jest prawdziwym pałacem w porównaniu do pomieszczeń robotniczych. Trzeba więc postarać się o to, by świńskie chlewy nie były lepsze od mieszkań robotniczych". (por. Moje wędrówki. Jerzy Zaskiewicz).

Dawna zabudowa Kadyn

Kadyny jednak przypadły do gustu zarówno Wilhelmowi II jak i jego małżonce - Auguście Wiktorii. I to do tego stopnia, że stały się letnią rezydencją cesarskiej małżonki. Podniosło to oczywiście bardzo rangę Wysoczyzny Elbląskiej oraz samego Elbląga.

Dwór w 1901 r.

Dwór 1902 r.

1910 r.

1914 r.

1925 r.

Pałac - oranżeria

Wyjazd cesarzowej Wiktorii Augusty z pałacu w Kadynach - 1902 rok

Co dalej działo się w Kadynach? Rozpoczęto całkowitą przebudowę wsi na styl willowy. Wybudowano szkołę, urząd pocztowy i dom opieki społecznej. Jednocześnie trwała przebudowa dworu.

Gorzelnia

Widoczny komin gorzelni

Aleja brzozowa

Kuźnia

Zabudowa willowa w tzw. stylu zakonnym (Ordenstil), według projektów architektów berlińskich

Willa zarządcy Kadyn Rüdigera von Etzdorfa

Szkoła

Dom opieki

Kościół

Neogotycki kościół. Budowę - planowaną już w 1907 roku - rozpoczęto w 1913 roku z inicjatywy Cesarza Wilhelma II. 12 lipca 1913 roku położono kamień węgielny pod budowę. Projekt przygotował Arthur Kickton a budowę ukończono w 1916 r. Budowa kościoła przebiegała z dużymi przerwami, spowodowanymi działaniami pierwszej wojny światowej. Cesarz wyraził życzenie, by nowo zbudowany kościół nazwany został Świątynią Pokoju i przyczyniał się do jego ustanowienia na świecie. W kościele chętnie urządzano koncerty organowe, ze względu na doskonałą akustykę. Wszystkie cegły oraz kształtki, użyte do budowy kościoła, powstały w kadyńskiej majolice. W czasie wojny, kościół uległ nieznacznemu uszkodzeniu, a następnie, w 1955 roku został rozebrany. Dziś główny jego ołtarz znajduje się w kościele Św. Mikołaja w Elblągu,

Gospoda Fritza Gottschalka

Wnętrze gospody

Około 1904 roku powstała „Królewska Fabryka Przemysłowa Kadyny” a później w 1905 r. „Królewskie Wytwórnie Majoliki Kadyny”. Rozbudowano cegielnię.

Cegielnia

Fabryka Majoliki

Cesarz przed cegielnią

Majolika to ceramika pokryta nieprzezroczystą polewą ołowiowo - cynową o bogatej kolorystyce. Kadyńska Wytwórnia Majoliki powstała w 1905 roku. W początkowym okresie wytwarzano w niej wyroby artystyczne wzorowane na motywach etruskich i greckich oraz kopiowano majolikę włoskiego renesansu. Cesarz był żywo zainteresowany jej funkcjonowaniem - poprzez wydawanie opinii miał wpływ na każdy nowy projekt. Uhonorowaniem rozwoju myśli technicznej oraz wspaniałej stylistyki były dwie nagrody, które otrzymały kadyńskie wyroby na wystawie światowej w Turynie. Po 1918 roku wytwórnia wypracowała swój własny, niepowtarzalny styl określany jako "brg". Skrót pochodził od słów blau-rot-gold i nawiązywał do kolorystyki wyrobów, które były kompozycją czerwieni kadyńskiej (rot) z błękitem kobaltowym (blau) i złotem (gold). W wytwórni pracowali najlepsi niemnieccy rzeźbiarze i ceramicy, m.in.: Karl Begas, Stanislaus Cauer, Reinhold Felderhoff, Else Furst, Johannes Goetz, Paul Heydel, Albrecht H. Hussman, Josef Limburg, Ludwig Manzel, Heinrich Splieth, Cuno von Vechtritz-Steinkirch, August Vogel. Jednak to Cesarz sam decydował, które wzorce mają być produkowane.

Przedmioty powstałe w najlepszym dla wytwórni okresie (lata 30. XX wieku) cieszyły się ogromnym zainteresowaniem i były niegdyś sprzedawane w sklepach firmowych w Elblągu, Krynicy Morskiej, Berlinie, Hamburgu i Stuttgarcie. W tamtym czasie w zakładzie było zatrudnionych 50 pracowników. Dzisiaj wyroby Kadyńskiej Wytwórni Majoliki również mają swoich wielbicieli, którzy zajmują się kolekcjonowaniem wielkiej spuścizny artystycznej kadyńskiego zakładu.

Kadyńska waza do kruszonu, zaprojektowana przez Hansa Hofferichtera - rzezbiarza i wykładowcę w Wyzszej Szkole Pedagogicznej w Elblągu w latach 1931-1933

Filiżanka z kadyńskiej fabryki z herbem Cesarza

Warto w tym miejscu dodać, iż w Kadynach powstała także ceramika architektoniczna, wyroby stanowiące wyposażenie budynków i pałaców. Do dzisiaj można ją oglądać m.in. na stacji metra berlińskiego przy Teodor Heuss Platz oraz w holu zakładu kąpielowego w Wiesbaden. Także kasetonowy strop w holu siedziby NBP w Gdańsku i płaskorzeźba z kogą na jednym z budynków w Tolkmicku (dzisiejsze przedszkole) pochodzi z kadyńskiej Majoliki.

Płaskorzeba z kogą

Przedszkole w Tolkmicku

Poprzez stosowanie specyficznych metali szlachetnych i kombinacji kolorów (zakład opracował własne receptury farb) wytwórnia wniosła swój wkład do światowej historii ceramiki. Ciężki okres dla zakładu nastąpił po zakończeniu I Wojny Światowej, gdy Cesarz musiał udać się na wygnanie. Wytwórnia, aby "utrzymać się na powierzchni" zmuszona została do rozpoczęcia masowej produkcji. W dużej mierze dzięki determinacji kierującego zakładem Wilhelma Dietricha, kadyńska ceramika nie straciła na jakości. Obok naczyń, serwisów i innych użytkowych przedmiotów, zakład zaczął wytwarzać charakterystyczne figurki zwierząt - koni, byków, łosi, ptaków, psów w kolorze kadyńskiej glinki.

Figurka wzorowana na ulubionym jamniku Cesarza

Do dziś można spotkać tego typu figury. Znajdują się m.in. jako elementy architektoniczne w budynkach stadniny w Kadynach oraz w jednym z domów w Ornecie. Pod koniec lat 30. XX wieku fabryka nawiązała współpracę ze złotnikami z Królewca, w wyniku której powstawały przedmioty łączące ceramikę, srebro i bursztyn. Produkowano m.in. wazy i dzbany ceramiczne zaopatrzone w uchwyt z bursztynu lub srebra, oraz naczynia, których obrzeża były wykładane srebrem. Wytwórnia zakończyła działalność pod koniec II Wojny Światowej. W 1945 roku około 500 mieszkańców Kadyn ratowało się ucieczką w obliczu zbliżającego się rosyjskiego frontu. Próby reaktywowania zakładu podjęte po 1950 roku zakończyły się, niestety, niepowodzeniem.

Dla Kadyn rozpoczął się "złoty wiek". Cesarz kilkakrotnie odwiedzał kadyński majątek, przyjeżdżał tutaj na kilkudniowe pobyty w okresie letnim – częściej jednak przebywała tutaj cesarzowa z dziećmi. Wilhelm II zajeżdżał  do Kadyn również, kiedy był w podróży na polowania w Rominten. Docierał tutaj swoją salonką podłączoną do pociągu pospiesznego relacji Berlin-Królewiec lub pociągiem specjalnym, który zatrzymywał się na dworcu w Elblągu, gdzie doczepiano ją do pociągu Kolei Nadzalewowej HUB. Bywało też, że dalszą drogę z Elbląga do Kadyn odbywał  Cesarz samochodem, odwiedzając po drodze miejscowości Wysoczyzny Elbląskiej. Kadyny były też miejscem wypoczynku rodziny cesarskiej. Ze względu na rangę właścicieli i znaczenie majątku, rezydencję kadyńską zaczęto nazywać pałacem, a nawet zamkiem (Schloss). Administratorem kadyńskich dóbr Cesarza w latach 1898-1930 był Rüdiger von Etzdorf, starosta (landrat) powiatu elbląskiego (w latach 1888-1907), właściciel majątku i cegielni w Wogenap (Jagodno).

Za cesarskim powozem Rüdiger von Etzdorf

Rüdiger von Etzdorf - zarządca Kadyn w latach 1898-1930. zginął w wypadku lotniczym nad okolicznymi lasami. W tym miejscu ustawiono kamienny obelisk ku pamięci Rüdigera von Etzdorfa, który zginął 19 marca 1935 roku.

Kamień znajduje się na dnie głębokiego wąwozu, tuż przy strumieniu. Na jego pionowej ścianie wyryta jest inskrypcja: Exellenz v. Etzdorf, Generalbevollmächtigter, Cadinen, 1898-1930. (źródło: Lech Słodownik, Dziennik Elbląski)

Kolej w okolicach Suchacza - 1930 rok

Założycielami Kolei Nadzalewowej (niem. Haffuferbahn, w skrócie HUB), której przypisano regionalne – gospodarcze znaczenie, były władze prowincji wschodniopruskiej i prywatne kolejowe towarzystwo budowlane Lenz & Co. ze Szczecina. Później była to jedyna prywatna linia kolejowa zarządzana przez samodzielną spółkę akcyjną z siedzibą w Królewcu. 
Kolej na odcinku Elbląg Dworzec-Miasto – Frombork została uruchomiona 20.5.1899 r. a dalej, do Braniewa, gdzie łączyła się z Koleją Wschodnią - 7.9.1899 r. Jej trasa liczyła 48,3 km i pociągi pokonywały ją w ciągu 1 godziny i 35 minut.

Stacja główna HUB - Elbląg Stare Miasto

Kolej Nadzalewowa (niem. Haffuferbahn – HUB) – linia kolejowa, która w zamyśle niemieckich projektantów miała połączyć Elbląg z Królewcem. W latach 1897–1899 zbudowano odcinek łączący Elbląg z Braniewem, gdzie Kolej Nadzalewowa łączyła się z Koleją Wschodnią umożliwiając dalszą podróż aż do Królewca. Od momentu powstania Kolej Nadzalewowa stanowiła ważny fragment lokalnej sieci kolejowej w Prusach Wschodnich, łącząc dwa większe miasta (Elbląg i Braniewo). Do 1918 r. na odcinku Elbląg – Kadyny spotkać można było pociąg Cesarza Niemiec, Wilhelma II, który w Kadynach miał swoją letnią rezydencję. Kiedy w grudniu 1899 roku Cesarz Niemiec Wilhelm II zakupił majątek kadyński, życie spokojnej dotąd nadzalewowej miejscowości zmieniło się nie do poznania. Nowości czekały nie tylko mieszkańców, ale też kolej przebiegającą przez włości kajzera. Kolej Nadzalewowa uważana była za jedną z najładniej położonych kolejek w prowincji pruskiej. Atrakcję stanowiły nie tylko tamtejsze urokliwe miasteczka, ale też widoki, jakie można było podziwiać po drodze z okien pociągu.

Pociągi Kolei Nadzalewowej nie jeździły z oszołamiającą szybkością, ale było to aprobowane przez pasażerów, którzy mogli podziwiać uroki okolicy. Mówiono, że była to szybkość do 20 km/h i z tego powodu na wagonach znajdowały się napisy: „Blumen, Pilzen pflücken während der Fahrt verboten”! – zabrania się zrywania kwiatów i grzybów podczas jazdy! 
W pobliżu torów kolejowych powstało z czasem wiele obiektów oraz domów prywatnych. Wśród ich właścicieli przyjął się wkrótce zwyczaj, że swe domy zaczęli ozdabiać różnymi wersami, wyrażającymi radość z miejsca zamieszkiwania w tak pięknej okolicy. Jeden z takich napisów zachował się do dzisiaj w Suchaczu, tuż przy przystanku kolejowym, gdzie w obszernej willi mieszkał Otto Frieseler, dyrektor Kolei Nadzalewowej w latach 1919-1945. Napis ten brzmi: Ein glücklich Los ist dem beschieden, der ferne vom Gewühl der Stadt in einem stillen Erdenwinkel ein trautes Heim gefunden hat, czyli „Szczęśliwa dola jest temu wyznaczona, który z dala od miejskiego zgiełku, w zacisznym zakątku ziemi znalazł swój przytulny dom“.

W 1938 r. Kolej Nadzalewowa Spółka Akcyjna (Haffuferbahn AG) miała 9 lokomotyw parowych, 20 wagonów osobowych, 3 wagony pocztowe, 111 towarowych a pracę miało 120 robotników. W dni robocze trasę pokonywało tam i z powrotem 5 pociągów parowych – mijanki były tylko w Tolkmicku. Co ciekawe, żadna lokomotywa Kolei Nadzalewowej nie została wyprodukowana w Elblągu, pochodziły one z fabryk „Hohenzollern”, „Henschel,”, „Union” i „Vulkan”.

Lokomotywa (ELNA typ 3, firmy Krauss z Monachium), ostatnia lokomotywa jaką spółka Kolej Nad Zalewem otrzymała w 1922 roku. Właściwie przeznaczona była dla Berlina, wylądowała jednak w Elblągu

Dwie starsze lokomotywy: pierwsza  zbudowana w 1892 r. przez Henschel’a i druga firmy Hohenzollern z Duesseldorf z 1898 roku

Pociąg HUB przed elbląskim browarem z wagonami, będącymi własnością browaru. Po lewej widać otwarty wagon z lodem, którym rozwożono lód do klientów.

Kolej Nadzalewowa miała również swoje autobusy, które obsługiwały chętnych z Rubna Wielkiego, Nabrzeża, Łęcza, Próchnika, Pogrodzia i Tolkmicka. 
Linia obsługiwała ruch osobowy oraz towarowy, przewożąc w latach 30. ponad 400 tys. pasażerów oraz 250 tys. ton towarów.

Przystanek autobusowy w Pęklewie

W okresie międzywojennym na trasie kursowały także pociągi turystyczne Niemieckich Kolei Państwowych. W Tolkmicku podróżni mieli możliwość przesiadki na 9 statków "białej floty" kursujących codziennie do Krynicy Morskiej. Prawie 500 osób zabierał stąd parowiec „Tolkemit” należący do Towarzystwa Żeglugowego F. Schichau. (źródło Lech Słodownik)

Stacja HUB w Tolkmicku, w której był napis. "Kto teraz ma ochotę na przejażdżkę parowcem, może tutaj przesiąść się na „Tolkemit” i za 30 minut być w Krynicy na Mierzei Wiślanej. – Szczęśliwej podróży!"

Statek parowy "Tolkemit" kursujący z Tolkmicka do Krynicy Morskiej

Kolej Nadzalewowa HUB - przystanek w Kadynach

W początkowym okresie istnienia kolei istniały trudności, bowiem jadące pociągi nie zawsze zatrzymywały się w Kadynach. Isniejący tam przystanek był zdaniem cesarskiego dworu należał tylko do Cesarza Wilhelma II. Ostatecznie sprawę roztrzygnął sąd.

Doskonale to opisuje Pani Magdalena Pasewicz - Rybacka w artykule pt. "Spór o Kadyny" zamieszczony na stronie internetowej https://haffbahn.com, który za zgodą autorki zamieszczam:

"Plany zmieniły się, gdy ostatni z Birknerów, bezdzietny Artur, sprzedał Kadyny Cesarzowi. Wilhelm II urządził tam swoją letnią rezydencję, którą w czasie jego nieobecności zarządzał elbląski landrat, Rüdiger Etzdorf (od 1899 roku von Etzdorf). To właśnie on przysporzył władzom Haffuferbahn najwięcej kłopotów.

W umowie sprzedaży Kadyn Birkner zagwarantował spółce wieczyste użytkowanie ziemi na terenie Kadyn i Kikołów, po której miała biec kolej. Nie sprecyzowano tam jednak kwestii korzystania z przystanku. W związku z tym von Etzdorf przy pierwszej nadarzającej się okazji złożył wniosek o wyłączenie tamtejszego postoju z ruchu publicznego.

Odtąd z przystanku mógł korzystać jedynie Cesarz oraz członkowie jego rodziny przybywający co jakiś czas do majątku. Pozostali podróżni musieli wysiadać w Pęklewie i pieszo udawać się do Kadyn. Z tego też względu przystanek nie był uwzględniany w rozkładach jazdy.

Zarząd Haffuferbahn postanowił natychmiast interweniować u władz centralnych. Jednak dopiero po długich rozmowach udało się wynegocjować pewne ustępstwa. Firma Lenz & Co., największy udziałowiec w spółce HUB A.G., zobowiązała się na własny koszt wybudować prywatną bocznicę do cegielni cesarza. W zamian za to zarząd majątku zgodził się, by podróżni mogli korzystać z przystanku podczas nieobecności rodziny królewskiej w Kadynach. W praktyce oznaczało to niemal cały rok, za wyjątkiem kilkudniowych wizyt panujących. Pod rozkładami pojawiała się niekiedy adnotacja:

„Kadyny posiadają tor przyłączeniowy, który służy wyłącznie do prywatnego użytku królewskiego majestatu z Kadyn”

Droga wciąż była jednak uznawana przez zarząd majątku za prywatną. W związku z tym Ernst Hantel, prezes zarządu Haffuferbahn, postanowił wytoczyć kajzerowi proces sądowy. Powołując się na zapisy umowy Birknera, dążył do nadania Kadynom statusu przystanku publicznego. Ponadto zabiegał o upublicznienie całego odcinka drogi od przystanku do kadyńskiej karczmy, by podróżni mogli bez problemów z niej korzystać.”

Wyjazd cesarskiej rodziny z Kadyn - przy drzwiach wejściowych do pociągu widoczny dywan

Dąb Bażyńskiego

Przy wjeździe do Kadyn od strony Elbląga rośnie okazały dąb, zaliczany do jednego z najstarszych w Polsce. Liczy znacznie ponad 700 lat. Jego obwód to ok. 10 metrów, a wysokość ponad 20 m. Przy ziemi znajduje się okazała dziupla, powstała prawdopodobnie ponad 100 lat temu. Na zlecenie Cesarza była tam stróżówka, a drzewa strzegł umundurowany strażnik. W czasach Birknera w dziupli mieściło się 11 żołnierzy.

Dawniej nazywano go 1000-letnim Dębem Niemiec, od końca XIX w. był znany jako Dąb Królewski, a po 1945 r. jako Dąb Kadyny, potem  Dąb Odrodzenia Polski. Obecnie nazywany jest Dębem Bażyńskiego. Obok niego rośnie sześć okazałych dębów, liczących ponad 300 lat. Symbolizują one według legendy sześciu synów księżniczki Kadyny, którzy mieli bronić tego terenu przed Krzyżakami. Obecnie Dąb Bażyńskiego otoczony jest płotkiem, ale niestety drzewo stopniowo umiera.

Przystanek w Pęklewie

W tym miejscu warto zacytować fragmenty innego artykułu Pani Magdaleny Pasewicz - Rybackiej ze strony internetowej https://haffbahn.com pt. "Kłopotliwy czerwony dywan".

"Kolej Nadzalewowa z przystankiem w Kadynach była dużym udogodnieniem dla rodziny cesarskiej w trakcie przyjazdu do prowincjonalnej rezydencji. Dzięki połączeniu Haffuferbahn z Koleją Wschodnią możliwe było odbycie podróży bez przesiadek – na Staatsbahnhof w Elblągu dwie lokomotywy HUB przejmowały cesarskie wagony i mknęły przez miasto aż do samych Kadyn. Tym sposobem kajzer i jego rodzina byli jednymi z nielicznych, którym dane było zaznać przejażdżki ulicami Elbląga."

Dworzec w Elblągu gdzie doczepiano cesarskie wagony

Przejazd pociągu przez miasto Elbląg, akwarela z 1936 r. Źródło Pangritz Kurier

Pierwsze 2,5 km od Dworca Wschodniego (dzisiaj Dworzec Główny) do nowego dworca Elbląg-Miasto przy Brandenburgerstraße 22 (obecnie ul. Hoża) przecinało centrum miasta i ten odcinek używany był wyłącznie do transportu towarowego – z wyłączeniem wizyt jadącego do Kadyn Kajzera Wilhelma II. Przejazdy pociągów przez centrum były uciążliwe dla mieszkańców, ale nie dla wszystkich. Otóż uczniowie elbląskich szkół, spóźniający się na lekcje mieli tradycyjną wymówkę, że przyczyną ich spóźnienia był… pociąg. Podobnie tłumaczyli się spóźnialscy mieszkający na Wyspie Spichrzów, że długo czekali na opuszczenie zwodzonych mostów!

Na terenie miasta do tej linii kolejowej podłączonych było niegdyś 15 bocznic prowadzących m.in. do stoczni F. Schichau, zakładów F. Komnicka, fabryki cygar, browaru (stacja Angielska Studnia), elektrowni a nawet na teren jednostki wojskowej przy ul. Mazurskiej. Natomiast „po drodze” do Braniewa znajdowało się dalszych 12 bocznic prowadzących do cegielni i zakładów leżących nad Zalewem Wiślanym.

Któż z elblążan nie przypomina sobie naszej Kolei Nad Zalewem, którą wiele rodzin wykorzystywało do niezapomnianych wycieczek na wybrzeże Zalewu, szczególnie w okresie kwitnienia czereśni. Któż nie korzystał z ukochanej kolei, gdy chciał szybko dostać się do kąpieliska morskiego Kahlberg (Krynica Morska). Wtedy już dało się zauważyć rozgniewanie na HUB codziennie jadący przez miasto, gdy kolejarz z czerwoną chorągiewką i dzwonkiem szedł przed nim aby umożliwić parowej lokomotywie pierwszeństwo przejazdu. Z uśmiechem wspominamy jeszcze i dzisiaj tego małego elbląskiego bowkę, który do jednego wytwornie odzianego pana spieszącego się przez Carlson Platz na dworzec kolejowy wołał: „Herrchen, loofe Se man, der Zuch fuhr all!” (elbląski dialekt, odpowiednik naszego: panocku, pośpieszcie się, pociąg zaraz odjeżdża). Lub któż nie zna tego epizodu gdy maszynista jadąc trasą nad Zalewem krzyknął do swojego znajomego listonosza, jadącego rowerem: „Jadę wolno, wsiadaj z rowerem, możesz dojechać parę kilometrów!”. A odpowiedź brzmiała: „Nie dzisiaj, mam ekspresowy list.”

"O cesarskich wizytach zazwyczaj donosiła lokalna prasa. Gazety nie tylko podawały termin przyjazdu jaśnie państwa, ale też szczegółowo omawiały plan pobytu czy elementy przybywającego ekwipunku. Przykładowo 15 września 1913 roku w „Elbinger Neueste Nachrichten” pisano:

„W niedzielę przed południem przybył z Berlina transport z dobrami cesarskimi, potrzebnymi podczas pobytu w Kadynach, który został przewieziony do Kadyn Koleją Nadzalewową. Część cesarskiego wyposażenia z Berlina, 4 samochody, 5 wozów, konie, służba i szoferzy, znajdują się w drodze i dojadą dziś po południu, aby również niezwłocznie dostać się do Kadyn Koleją Nadzalewową. We wtorek, tj. 16 września, wszystko powinno być gotowe na przyjazd kajzera, który, jak już wcześniej donoszono, przybędzie do Kadyn prawdopodobnie w środę 17 września" (por. Magdalena Pasewicz - Rybacka, pt. "Kłpotliwy czerwony dywan", https://haffbahn.com ).

"Dziś o godz. 14.05 Cesarz dotarł do Elbląga, przybył do naszego miasta autem. Elbląg to miejsce na trasie do Kadyn, które były ostatecznym celem podróży Jego Królewskiej Mości. Mieszkańcy naszego miasta bardzo serdecznie przywitali zacnego gościa. Część z zebranych czekała na Niego na ulicy od wielu godzin...

Cesarz przejechał ulicą Warszawską (niem. Berliner Str.), Mostową (niem. Brückstr.), Starym Rynkiem (niem. Alter Markt), następnie przez Bramę Targową obok budynków administracyjnych Schichaua, przez ulicę Królewiecką (niem. Königsbergerstr.), zmierzając dalej w kierunku Kadyn (niem. Cadinen).

Nasz dostojny gość w drodze do Kadyn nie zatrzymywał się. Monarcha pozdrowił bardzo liczną masę ludzi wylegającą na ulicach uprzejmym skinieniem głowy. Władca miał na sobie uniform myśliwski, podobnie jak większość jego towarzyszy, która podążała za nim w trzech autach. Za świtą podążało dwóch mężczyzn w cywilu." (Elbinger Neuste Nachrichten, środa, 17.09.1913 r.)

Odnośnie cesarskiej wizyty w Kadynach

"Wartę honorową podczas pobytu Cesarza w Kadynach będzie pełnić i tym razem 152 Pułk Piechoty im. Zakonu Niemieckiego (niem. Deutsch Ordens-Infanterie-Regiment Nr. 152). Oficerowie i szeregowi z tego pułku już wczoraj przybyli do Kadyn z manewrów. Jednostka, (Wachkommando), która składa się z żołnierzy obu batalionów, uda się we wtorek pod dowództwem kapitana Heyma z 1. Kompanii oraz dwóch innych oficerów, kapitana Schwendiga i podporucznika von Wussowa, do Tolkmicka (niem. Tolkemit), gdzie zostanie zakwaterowana.

W niedzielę przed południem z Berlina do Elbląga przybył ładunek z asortymentem cesarskim, potrzebnym na czas pobytu Cesarza w Kadynach. Część asortymentu cesarskiego: cztery samochody, pięć wozów, konie, służba i szoferzy już dziś po południu zostali przewiezieni koleją nadzalewową do Kadyn [...]." (Elbinger Neueste Nachrichten, poniedziałek, 15.09.1913 r.)

Jeszcze odnośnie wizyty Cesarza

"Na temat wizyty Cesarza w Królewcu (niem. Königsberg) można znaleźć w tamtejszej prasie następujące informacje: w następną niedzielę, 21 września, do Królewca przybędzie Cesarz i będzie brał udział w nabożeństwie w katedrze. Jak podaje rada parafialna, bilety wstępu na nabożeństwo, w którym będzie uczestniczył sam Cesarz, są do nabycia (tylko dla parafian katedry) w czwartek i piątek w godz. 16-18 w katedrze. Bilety te są darmowe. Nabożeństwo uświetni uroczysta akademia. [...].

"Jego Cesarska Mość Augusta Wiktoria – Królowa Prus i Cesarzowa niemiecka jako żona Wilhelma II, ostatniego władcy Prus i Niemiec -  przejeżdżała dziś rano o godz. 11.45 przez nasze miasto (Elbląg) pociągiem pospiesznym, do którego dołączone były dwa wagony salonowe. Cesarzowa, która przyjaźnie odpowiedziała powitaniem niebyt licznie zgromadzonej publice, była w drodze z miejscowości Rominty Wielkie i jechała dalej w kierunku Malborka (niem. Marienburg), gdzie zaplanowano zwiedzanie zamku"  (AZ, wtorek, 03.10.1893 r.).

Z okazji przyjazdu Cesarza do Romnit (niem. Rominten) ruszyły już pierwsze przygotowania na tamtejszym dworcu. Pociąg cesarski na czas pobytu cesarza w Romnitach będzie stał na dworcu Gr. Romniten w specjalnie do tego celu wybudowanej hali." (Elbinger Neueste Nachrichten, wtorek, 16.09.1913 r.)

"Przyjazdy Cesarza odbywały się z honorami godnymi panującego. Na kadyńskim przystanku czekał specjalny urzędnik z królewieckiej spółki kolejowej, ubrany w cylinder i białe rękawiczki, który witał kajzera i jego rodzinę. Jaśnie państwo wysiadali z pociągu i po czerwonym dywanie przechodzili do powozu, który wiózł ich bezpośrednio do dworu. Cesarz był ponoć niezwykle wymagający w kwestii odpowiedniego ustawienia pociągu względem tegoż dywanu. Według jednej z anegdot, kiedy czerwony kobierzec nie leżał dokładnie przed wyjściem z wagonu, kajzer nakazywał wycofanie składu i ponowny, poprawny wjazd na przystanek."

„Jak udało nam się dowiedzieć, we wtorek, 19 maja przez nasz dworzec będzie przejeżdżał Cesarz Wilhelm. Cesarz będzie wtedy w drodze do Słobit (niem. Schlobitten), gdzie zapoluje na sarny, a 20 maja uda się wozem przez Pasłęk (niem. Pr. Holland) do Prakwic (niem. Prӧekelwitz).     ("Westpreußische Zeitung", wtorek, 12.05.1891 r.)”

Inna z lokalnych opowieści wspominała o nietypowej sytuacji, jaka miała wydarzyć się w 1905 roku w trakcie wizyty rosyjskiego Cara w Kadynach. Przybywająca wraz z panującym świta była tak liczna, że nie sposób było wszystkich pomieścić w kadyńskim pałacyku. Wobec tego zarządzono, by panie przeniosły się na pokoje, zaś męską część dworu, ku uciesze wszystkich, ulokowano w wagonach cesarskiego pociągu. Ponoć wszyscy goście jeszcze długo wspominali tę wizytę u kajzera." (por. Magdalena Pasewicz - Rybacka, pt. "Kłopotliwy czerwony dywan", https://haffbahn.com ).

Trzeba przyznać, że Wilhelm II zrobił dla Kadyn wiele dobrych rzeczy. Również dla łowiectwa. Przede wszystkim zasiedlił tutaj jelenia sika. W 1910 r. jelenia sika – podgatunek chiński ( mandżurski) przywieziono do ośrodka hodowlanego w pobliżu Kadyn, których właścicielem był wówczas Cesarz Wilhelm II. Był to prezent dla Cesarza od Carla Hagenbecka handlarza egzotycznymi zwierzętami oraz właściciela ogrodu zoologicznego pod Hamburgiem (niektóre źródła błędnie podają, że był to prezent od Cesarza Japonii). Pakiet hodowlany, aklimatyzowany wcześniej w Anglii, składający się z sześciu łań i jednego byka zasiedlono w Uroczysku Leśny Spokój. Do 1939 r. liczebność  siki wzrosła do kilkudziesięciu sztuk. Po wypuszczeniu na wolność, sika zadomowił się doskonale w lasach Wysoczyzny Elbląskiej.

Ludwik Ferdynand z żoną Kirą i dziećmi

Wilhelm II z natury był ruchliwy. Na jachcie „Hohenzollern” spędzał rocznie ponad cztery miesiące. Uwielbiał spacery po parku i lesie. Najwięcej czasu Jego Wysokość poświęcał polowaniom - swej życiowej pasji. Znosił przy tym największe trudy jakim poddaje się człowiek, który całym sobą jest zaangażowany w to, co robi. „Bóg wie, z jaką ochotą hołdowałem szlachetnemu zajęciu - łowiectwu. Zawsze gdy czas bliski, gdy jelenie ryczały w borze, to chciałem chwytać za ulubioną fuzję i iść na łowy!”, pisał z żalem na wygnaniu w Doorn.

Cesarski jacht SMY Hohenzollern

Wilhelm od czasów młodości był opętany manią łowiectwa. Pierwszym ptakiem jakiego ustrzelił był bażant. Gdy miał siedemnaście lat upolował pierwszego jelenia. Protokoły jego łowieckich wyników są zastraszającym świadectwem wprost „morderczej” mentalności myśliwych tamtej epoki. Jednak wówczas wzbudzało to ogólny podziw. W czasie polowania, w rewirze księcia Lichnowskiego Jego Wysokość ustrzelił 1224 bażanty, dziesięć zajęcy i dwie sowy. Czasopismo „Reichsanzeiger” z dumą donosiło, gdy Cesarz ustanawiał kolejne rekordy. W 2012 r. Pan Tomasz Krawczyk przesłał mi zestawienie "sukcesów" łowieckich Cesarza.

"Cesarz niemiecki Wilhelm II, w ciągu 30 lat,  podług ostatniej statystycznej tabeli ubił: 1302 jelenie, 66 łań, 1596 danieli-samców, 96 danieli-samic, 2507 dzików, 316 dzików-warchlaków, 798 sarn, 121 kozic, 17 881 zajęcy, 1627 królików, 4 bawoły, 7 łosi, 3 renifery, 3 niedźwiedzie, 3 borsuki, 26 lisów, 1 kunę, 84 głuszce, 24 cietrzewi, 18 891 bażantów, 703 kuropatwy, 25 pardw szkockich, 3 słonki, 56 kaczek dzikich, 826 czapli, 473 różnych zwierząt, 1 wieloryba, 1 szczupaka; razem 47 443 sztuk".

Biorąc przeciętną wagę każdego rodzaju zwierzyny, mniej wiecej uczyniłaby suma ubitej zwierzyny 950,091,25 kilogramów, które aż nadto wystarczyłyby do wyżywienia przez jeden dzień 1900,182 osób tj. takiej ilości mieszkańców, jaką obecnie liczy Berlin. (źródło: Łowiec Polski, nr. 23 z 1903r.).

Cesarz Wilhelm II do Prakwic przyjeżdżał polować tylko na rogacze. W toku dalszego gromadzenia informacji o „kajzerze” wynikło, że uwielbiał polować nie tylko na tę zwierzynę. Polował właściwie na wszystko i wszędzie. Chętnie, jako koronowaną głowę, zapraszano go na łowy, podczas których ustanawiał niechlubne „rekordy”. Dumnie o tym donosiła ówczesna prasa niemiecka. Mimo niechęci do brytyjskiego tronu lubił polować, zapraszany przez Króla Edwarda VII, na terenie Anglii gdzie "wyżywał" się w strzelaniu do ptactwa. Często popisywał się strzelając z jednej ręki do ptaków z wielu strzelb, które po kolei podawał mu przyboczni strzelcy.

 

Na polowaniu w Anglii - dama na zdjęciu to pierwsza żona Cesarza.

Król Edward i cesarska para na polowaniu w Windsorze (fotografia za zbiorów Tomasza Krawczyka)

Hiszpania 1905 r.

Hiszpania - polowanie z udziałem Cesarza Wilhelma II, kronprinza Wilhelma i Króla Hiszpani Alfonsa

Szwecja 1899 r.

W Szwecji też stawiano mu kamienne obeliski w miejscu strzelenia rogacza

W Austri polował w Eckartsau na zaproszenie następcy tronu austro-węgierskiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda - 1908 r.

Pałac Eckartsau, Cesarski Pałac Myśliwski Eckartsau (niem. Schloss Eckartsau, Kaiserliches Jagdschloss Eckartsau) – to gmina targowa i dawna rezydencja cesarska, ostatnie miejsce zamieszkania rodziny cesarskiej z dynastii Habsbursko-Lotaryńskiej na terenie Austrii. Znajduje się w naddunajskiej miejscowości o tej samej nazwie, w kraju związkowym Dolna Austria, w parku narodowym Donau-Auen.  Wokół pałacu rozciąga się 27-hektarowy park.

Austria - przed Schloss Eckartsau

Wilhelm II czterokrotnie polował na Węgrzech w Bellye. Informację o tym i fotografie przekazał mi Pan Tomasz Krawczyk. Bilje (węg. Bellye) to miasto i gmina w regionie Baranja w powiecie Osijek-Baranja, w północno-wschodniej Chorwacji. To jest 8 km na północny wschód od Osijek, na skraju parku przyrody Kopački Rit. Na przełomie XIX i XX wieku Bilje była częścią hrabstwa Baranya w Królestwie Węgier.

Wilhelm II, Izabella von Croy-Dülmen, Cesarz Franciszek Józef, arcyksiążę Fryderyk Habsburg. (Izabella von Croy-Dülmen to jego małżonka).  Za Cesarzem Wilhelmem II stoi hrabia Hanke. Był on szefem kancelarii Cesarza. Kobieta z tyłu to księżna Marie Henrieta Chotek. - zdjęcie wykonane na tarasie pałacyku myśliwskiego. Rok 1897 - Bellye Węgry.

Wilhelm II, Izabella von Croy-Dülmen,  Anna Harlotta Habsburg, arcyksiążę Fryderyk Habsburg. Drugi na prawo od Wilhelma II - kwatermistrz Dokupil, szef rządu Nemegyei Áko, radca dworski Rampelt, baron Prónay, hrabia St. Quentin, szef sztabu generał Löwenfeld, hrabia Allenburg.
1903 r. - Bellye

Z fotografii wynika, że Cesarz na Węgrzech polował na jelenie ale też spotykał się zmieszkańcami

Kaiser i Fürst Max Egon II zu Fürstenberg

Max Egon II. zu Fürstenberg (1890 r.)

Maxymilian Egon II  (13 października 1863 - 11 sierpnia 1941) książę Fürstenberg był właścielem ziemskim głową rodu. Max z rodu Fürstenberg był bliskim przyjacielem i doradcą Cesarza Wilhelma II. Dziedziczył tytuły terytorialne w Prusach, Austrii, Węgrzech, Wirtembergii i Badenii i na ich mocy zasiadał w Izbie Lordów w każdym z pięciu stanów. Do I Wojny Światowej był wiceprzewodniczącym Izby Lordów Prus. Jego główna rezydencja znajdowała się w Donaueschingen, niedaleko źródeł Dunaju, gdzie posiadał zamek i wielkie lasy pełne jeleni (Donaueschingen – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia, w rejencji Fryburg, w regionie Schwarzwald-Baar-Heuberg, w powiecie Schwarzwald-Baar). Cesarz Wilhelm II często go tam odwiedzał, a Max niezmiennie towarzyszył Cesarzowi podczas jego wypraw myśliwskich i norweskich wypraw. W 1933 roku wstąpił do partii nazistowskiej i SA. W 1938 r. został mianowany na stanowisko Standartenführera. Zmarł w 1941 r. podczas II Wojny Światowej.

Wilhelm II, Maxymilian Egon II zu Fürstenberg i jego żona Irma na tle pałacu w Donaueschingen

Pałac w Donaueschingen

Z małżeństwa z hrabiną Irmą von Schönborn-Buchheim Maxymilian Egon miał trzech synów i dwie córki. Miał też nieślubną córkę Marie-Louise-Auguste von Almey, łączącą go z baronową Marguerite von Almey.

Cesarz Wilhelm II i książę zu Fürstenberg po polowaniu na Donaueschingen w 1912 roku

W latach 1900 - 1913 Wilhelm II czternaście razy, na zaproszenia Maxymiliana Egona II gościł w Donaueschingen. Przeważnie było to kilka dni, kiedy niemiecki Cesarz poświęcał na polowanie w lasach książęcych.

Wilhelm II, ostatni Cesarz Niemiec i król Prus, sfotografowany w listopadzie 1902 r. w czasie polowania, które król Edward VII zorganizował na jego cześć w swojej wiejskiej rezydencji w Sandringham. Fotografia ukazała się w magazynie Ladies‘ Field 28 marca 1903 r.

W 1902 r., gdy powstała ta fotografia, Cesarz wciąż lubił przyjeżdżać do Anglii, gdzie był goszczony przez rodzinę królewską i arystokrację brytyjską, między innymi przez siostrę Daisy, Shelagh i jej męża, księcia Westminsteru. Jego rozrywki stanowiły regaty, parady wojskowe i polowania. Podczas gdy w Pszczynie na Śląsku polował na grubego zwierza – jelenie i żubry, to Sandrigham w Norfolk było dla niego miejscem odstrzału tysięcy przepiórek, bażantów i zajęcy, doskonale się rozmnażających na tamtejszych piaszczystych glebach.

W czasie tej wizyty Cesarz, za którym „podążali czterej ubrani na jasnoniebiesko myśliwi z rogami i załadowaną bronią", dał pokaz strzelania z jednej ręki, chwytając jedną strzelbę za drugą i oddając strzały z zadziwiającą prędkością, zaś jego torba z bażantami zyskała podziw uczestników polowania. Odwiedziny w Sandringham Wilhelm II uznał za taki sukces, że następnego roku powiedział ojcu królowej Aleksandry, królowi Danii, że w Anglii poczuł się w pełni zaakceptowany „jako członek rodziny“.

Marzeniem Cesarza Wilhelm II było polowanie w Puszczy Białowieskiej na żubry. Białowieza przed I Wojną Światową znajdowala sie na terenie zaboru rosyjskiego i polowanie w niej bylo uzaleznione od Cara Rosji. Cesarz Wilhelm II z natury był gwałtowny i popędliwy, miał ponadto o sobie bardzo wysokie mniemanie, lubił wszystkich pouczać, uciekał się również do intryg. Te cechy charakteru raziły zarówno Cara Aleksandra III, jak i jego syna — Cara Mikołaja II, który przejął od ojca antypatię i nie znosił Cesarza. Rosyjski władca skarżył się w swoich pamiętnikach na listy „nudnego pana Wilhelma”, na które musiał odpowiadać, tracąc czas, który mógłby spożytkować na „ważniejszą robotę”. O słynnym łowisku w Białowieży, wówczas chyba najsłynniejszym w Europie, Cesarz wiele słyszał i z niecierpliwością czekał na łowieckie przeżycie w pradawnym lesie. Oczywiście, najpierw Car musiał go zaprosić. Niestety, ani Aleksander III, który polował w Białowieży tylko raz — w dniach od 21 sierpnia do 3 września 1894 roku, ani też jego syn — Mikołaj II, który urządzał w Puszczy polowania w 1897, 1900, 1903 i 1912 roku, nie wyświadczyli mu tej przyjemności. Generał Aleksander A. Mosołow, naczelnik kancelarii ministra dworu Mikołaja II, w wydanych w 1992 roku w Sankt-Petersburgu wspomnieniach "Pri dworie posledniewo impieratora" (Przy dworze ostatniego imperatora) wspominał, ... prawie po każdym spotkaniu z Cesarzem, Car mówił: „Znowu się on (Wilhelm) wpraszał na polowanie w Puszczy Białowieskiej, jednak udałem, że nie wiem o co mu chodzi”.

Jednak Imperator planował urządzić we wrześniu 1914 roku łowy, na które chciał zaprosić Cesarza Wilhelma II. Przygotowania w Spale rozpoczęto w lipcu 1913 roku. Wydział hofmarszalski zajął się wynajmowaniem podwód, a dyrekcja kolei przygotowała wystrój pawilonu na carskiej rampie kolejowej. Przed pawilonem wyrosła sylwetka żubra, wykonana z kwiatów. Chór cerkiewny wyćwiczył jeden z utworów religijnych Piotra Czajkowskiego. Niestety wybuchła I Wojna Światowa i cały ten trud okazał się daremny. Kuzynowie stali się śmiertelnymi wrogami a dalsze ich losy okazały się tragiczne.

Dopiero w 1915 r. w czasie początkowych sukcesów w I Wojnie Światowej, kiedy wojska niemieckie zajęły Puszczę Bałowieską, Cesarz mógł spełnić swoje marzenie. 

Andreas Gautschi w swojej książce Wilhelm II. und das Waidwerk, wydanej w 2000 roku w Handstedt, podaje na stronie 212, że Cesarz w dniu 12 listopada 1915 roku odbył polowanie w Puszczy Białowieskiej. Upolował jednego żubra. Polowanie odbyło się w rewirze Czerlonka, a więc w okolicach niewielkiej osady puszczańskiej o tej samej nazwie, którą Niemcy założyli właśnie w czasie I Wojny Światowej, a która przetrwała do naszych czasów. Polowanie Cesarza zostało uwiecznione na powyższym zdjęciu.

Wojska niemieckie, wchodzące w skład 12 armii dowodzonej przez gen. Maximiliana von Gallwitza, wkroczyły do Białowieży i Puszczy w dniu 17 sierpnia 1915 roku. Okupacja niemiecka tego terenu trwała do grudnia 1918 roku. Cesarz Wilhelm II, przebywając w Białowieży, prawdopodobnie zatrzymał się w tzw. Domu Świckim, tym samym, w którym później ulokował się okupacyjny Zarząd Wojskowy Puszczy pod kierunkiem majora dr. Georga Eschericha.

Wspomniany już generał A. A. Mosołow w swych wspomnieniach podawał, że przy jednym z zabitych w Białowieży żołnierzy znaleziono rozporządzenie Cesarza o ochronie żubrów. Za zabicie żubra lub innego większego zwierzęcia groziły ostre sankcje, do kary śmierci włącznie. Rzeczywiście, zarządzenie w intencji ochrony żubrów było wydane przez władze niemieckie 25 września 1915 roku. Jednocześnie sprowadzono z Bawarii straż leśną, która miała chronić zwierzynę przed kłusownictwem. Niestety, w styczniu 1916 roku w Puszczy Białowieskiej naliczono już tylko 178 sztuk żubrów. (źródło: Piotr Bajko).

Cesarz z Carem Mikołajem II

Puszcza Romincka

Jednak najważniejsza w łowieckiej pasji Cesarza była inna Puszcza - Puszcza Romincka. Cesarz polował w niej na jelenie byki – ustawiano tam, podobne do starodzierzgońskich, kamienne obeliski. Warto zatem napisać kilka słów o Puszczy Rominckiej i polowaniach w niej "kajzera".

Puszcza Romincka jest częścią Pojezierza Litewskiego. Zajmuje teren 36 tys. ha, z czego po polskiej stronie znajduje się 15 tys. ha. W części rosyjskiej nazywa się Czerwony Las. Dominującą formacją roślinną w puszczy jest bór świerkowo-sosnowy. Charakter lasu jest zbliżony do lasów północy. Puszcza czasami jest nazywana "polską tajgą". Teren to przykład rzeźby polodowcowej, pełno tu wzgórz, pagórków, rynien, niecek, małych zbiorników wodnych i strumieni. Jako znakomity teren łowiecki Puszcza pojawiła się w kronikach już w XVI wieku. Na mapie Prus Caspara Hanneberga wydanej w 1576 r. w Królewcu zaznaczony został dwór myśliwski nad rzeką Błędzianką, obok którego umieszczono sylwetki dwóch jeleni o imponujących porożach. Jest to jedyna tego typu sygnatura na mapie, a więc dobitnie świadcząca, że łowisko w Puszczy Rominckiej już wówczas budziło emocje i podziw. Cesarz Wilhelm II przybył tu po raz pierwszy w 1890 r. z 9-dniową wizytą. W roku następnym kazał wybudować drewniany zameczek myśliwski w stylu norweskim, w którym każdego roku mieszkał przez 14 dni w okresie godowym jeleni.

"Pierwszymi łowcami na terenie Puszczy Rominckiej w czasach nowożytnych byli Prusowie. Po podbiciu tych ziem, Zakon Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie  znany jako Zakon Krzyżacki, budował na tym terenie małe warownie. Intensywną kolonizację tych terenów zaczęto około 1466 r. Miejsca warowni zajęły szopy myśliwskie, służące myśliwym jako schronisko oraz składy skór i broni myśliwskiej.

Nazwa Puszczy Rominckiej wywodzi się od płynącej przez nią rzeki Błędzianki - w języku Jaćwingów i Prusów - Rominty. Historycznie tereny Puszczy do 1945 r. należały do Prus Wschodnich.  Obszar dawnych Prus Wschodnich zajmował w polityce Cesarza Wilhelma II pozycję wyjątkową, a pruska arystokracja podejmowała rozliczne starania, aby związki Cesarza z tym obszarem wzmocnić. Położone na dalekich wschodnich rubieżach imperium, Prusy Wschodnie przez Wilhelma II postrzegane były jako swoisty matecznik Prus i kolebka potęgi Hohenzollernów. Zainteresowania Cesarza koncentrowały się na zabytkach krzyżackich, a zwłaszcza ogromnych pracach restauracyjnych prowadzonych na zamku w Malborku pod kierunkiem Konrada Steinbrechta. Ważnym punktem na mapie cesarskiej polityki był Gdańsk, głównie ze względu na włączenie potencjału przemysłowego miasta w tworzenie potęgi floty morskiej cesarstwa według planów Alfreda von Tirpitza, a także silny ośrodek wojskowy.

Przede wszystkim jednak dla miłującego polowania Cesarza Prusy Wschodnie kojarzyły się z odpoczynkiem i rozległymi terenami łowieckimi. W 1890 roku po raz pierwszy odwiedził Puszczę Romincką, gdzie umożliwiono mu polowania na słynące z rozrośniętych poroży jelenie. Wilhelm II podjął wówczas decyzję o zakupie terenu w miejscowości Theerbude, gdzie postanowił wznieść własny, prywatny pałacyk myśliwski. Obejrzane latem tego roku zabudowania w stylu norweskim pod Oslo zainspirowały go do zamówienia projektu takiego pałacyku u profesora Holm Hansen Munthego. Pałacyk myśliwski w Rominten wykonany został w Norwegii, a Munthe sporządził jego projekt, dokonując w istocie jedynie modyfikacji swojego nieco starszego projektu hotelu w Holmenkollen.

Hotel Holmenkollen był insporacją Munthego do powstania pałacu myśliwskiego Cesarza Wilhelma II w Romintach

Pałac myśliwski w Rominten

Obrobione elementy drewniane przetransportowano do Puszczy Rominckiej i pod kierunkiem Munthego, który włączył do współpracy innego młodego architekta norweskiego, Ole Andreasa Sverrego, pałacyk został złożony i wykończony, a Cesarz po raz pierwszy zamieszkał w nim podczas jesiennego polowania na przełomie września i października 1891 roku. Pałacyk wzniesiony został na skłonie schodzącym ku wschodowi do rzeki Rominty. Budynek oparty był na rzucie zbliżonym do litery H i składał się z dwóch piętrowych, równoległych skrzydeł połączonych częścią parterową. Warto napisać o twórcy pałacu architekcie norweskim Holm Hansen Munthe i stylu w jakim go zbudowano.

Holm Hansen Munthe

Holm Hansen Munthe (1 stycznia 1848 - 23 maja 1898) był norweskim architektem. Był czołowym przedstawicielem architektury w stylu smoka (Dragestil), która powstała w Norwegii i była szeroko stosowana głównie w latach 1880-1910.

Holm Hansen Munthe urodził się w Stange w Hedmark w Norwegii. Był synem Adolfa Frederika Munthe (1817–1884) i Karen Emilie Hansen (1820–1884). Jego ojciec był oficerem wojskowym i urzędnikiem państwowym. We wczesnych latach siedemdziesiątych XIX wieku był uczniem w Christianii (obecnie Oslo) i uczniem w szkole rysunku Wilhelma von Hanno. Ukończył Hannover Polytechnikum w 1877 roku.

Przed powrotem do Norwegii w 1878 r. był asystentem architekta Conrada Wilhelma Hase'a. W latach 1878–1885 współpracował z Henrikiem Nissenem. Od 1889 r. pracował w Holmenkol-Voxenkol, spółce akcyjnej, której głównymi inwestorami byli m.in. operator kurortu Dr. Ingebrigt Christian Holm (1844-1918), właściciel browaru Ellef Ringnes (1842-1929) i hurtownik Alfred Larsen (1863-1950).  Firma była głównie zaangażowana w rozwój w sąsiedztwie Holmenkollena w Vestre Aker. Munthe zaprojektował szereg konstrukcji w stylu dragestil w ramach tego rozwoju, w tym znaną restaurację Frognerseteren z 1890 roku i Holmenkollen Turisthotell, który został zbudowany w 1889 roku, ale spłonął w 1895 roku.

Restaurację Frognerseteren z 1890 roku

Holmenkollen Turisthotell

Cesarz Niemiec Wilhelm II, przebywający na wakacjach w Norwegii, zauważył te budowle i zlecił wzniesienie swojej pałacu myśliwskiego w Rominten w Prusach Wschodnich. W 1898 roku Munthe został mianowany architektem miejskim w Oslo, ale zmarł zanim faktycznie objął urząd. Został pochowany w rodzinnym grobowcu  Vår Frelsers gravlund w Oslo.

Grobowiec rodziny Munthe

Ponieważ Cesarz upodobał sobie norweskie budowje w stylu Dragestil to opiszmy go pokrótce. Jest to  styl projektowania i architektury, który powstał w Norwegii i był szeroko stosowany głównie w latach 1880 – 1910.  Głównymi źródłami inspiracji dla stylu Dragestil byli Wikingowie oraz średniowieczna sztuka i architektura Skandynawii. Często przedstawiał nordyckie motywy, takie jak węże i smoki, stąd jego popularna nazwa. Ważnymi zwolennikami epoki nowożytnej byli norwescy architekci Holm Hansen Munthe i Balthazar Lange.

Pałacyk w Romintach zbudowano z bali sosnowych, ale wysoka suterena wymurowana została z kamiennych bloków i mieściła pomieszczenia gospodarcze, przede wszystkim kuchnię. Parterowa część środkowa kryta osobnym, dwuspadowym dachem, mieściła salę jadalną z otwartą więźbą, sięgającą wysokości 7 metrów, i kredens. Wejścia urządzono od zachodu: cesarskie wiodło do północnego skrzydła, drugie, dla gości, poprzedzone werandą, do południowego. Na parterze skrzydła północnego mieścił się reprezentacyjny hol, salon dla panów z palarnią i z wyjściem na werandę, zaś w skrzydle południowym ulokowano cztery pokoje gościnne z łazienką. Na piętrze, w skrzydle północnym, mieścił się apartament cesarski złożony z: sypialni z wyjściem na werandę, gabinetu i pokoju przyjęć oraz łazienki, pokoju dla adiutanta i dla służącego. W południowym skrzydle rozmieszczono dalsze trzy pokoje gościnne z łazienką i toaletami. Od wschodu w obu skrzydłach dostawiono ażurowe werandy, na piętrze wsparte na skośnie wysuniętych ostatkach. Snycerskie norweskie dekoracje pojawiły się w obramieniach drzwi, balustradach i obramieniach werand, a smocze głowy zwieńczyły kalenice dwuspadowych dachów. Wnętrza wyposażone były w kominki i piece, bogato dekorowane norweską snycerką schody i wbudowane w boazerie meble. Jak przystało na pałacyk myśliwski, wszystkie pomieszczenia ozdobione były porożami, brązami przedstawiającymi jelenie i obrazami z polowań, przeważnie pędzla Richarda Friese, ale także, między innymi, Konrada Alexandra Müller-Kurzwelly. Zachwycony władca pisał o swoim nowym pałacyku w telegramie do przyjaciela, Philippa von Eulenburga, że jest „absolutnie czysto nordycki”, a w jego wyposażeniu znalazł się nawet wyprodukowany w wytwórni Bechsteina „fortepian ozdobiony snycerką w formie smoczych i królewskich głów”.

Wybór stylu norweskiego dla cesarskiego pałacu myśliwskiego i należących doń zabudowań gospodarczych wpłynął także na przyjęcie tego stylu w samych Romintach. Formy stylu smoczego nadano między innymi leśniczówkom, domom robotników leśnych, budynkowi szkoły i ochronki, poczty i siedziby żandarmerii, a także sporych rozmiarów domowi wypoczynkowemu pracowników pocztowych. W norweskim stylu zbudowano także domy dla robotników leśnych i budynek szkoły w Jagdbude (wieś dziś nie istnieje) oraz w 1906 roku potężny szpital joannitów w nieodległych Szittkehmen (po 1938 Wehrkirchen, polskie Żytkiejmy).

Puszcza Romincka bynajmniej nie była odosobnionym miejscem w cesarstwie, które ozdobione zostało budowlami w norweskim stylu. Cesarz, zamawiając u Munthego projekt pałacyku myśliwskiego dla Romint, zamówił u tego architekta jednocześnie inną budowlę, przeznaczoną dla Poczdamu.

Kongsnaes w Poczdamie

U brzegów Jungfernsee (jezioro w Niemczech, w kraju związkowym Brandenburgia, w Poczdamie)  powstać miała nowa przystań, przygotowana do przyjmowania jachtu cesarskiego, wypływającego stąd na rejsy morskie kanałami łączącymi to jezioro z Bałtykiem. Już w 1891 roku rozpoczęto budowę cesarskiej hali powitalnej, którą oddano do użytku wiosną następnego roku. Wzorowana była na pawilonie restauracji projektowanym przez Munthego w St. Hanshaugen pod Oslo. Podobnie jak w przypadku pałacyku w Romintach pawilon wykonany został w Norwegii w Fabrik Alfheim i w Poczdamie jedynie złożony. W następnych latach kończono budowę kolejnych elementów założenia: budynku warsztatów szkutniczych w 1893 roku, koszar dla marynarzy w 1894 roku i domu dla dowódcy przystani w 1895 roku, a w 1896 roku odbyły się uroczystości poświęcenia i nadania nazwy całemu zespołowi, wtedy też ustawiono ozdobną „norweską bramę” z nazwą całości Kongsnaes.

Trzecią budowlą cesarską wykorzystującą elementy stylu norweskiego z tego samego czasu była ukończona jeszcze pod koniec 1891 roku przystań, połączona ze stacją kolejową w podberlińskim Spandau nad Hawelą. Umożliwiała ona zaokrętowanie się świty cesarskiej bezpośrednio z pociągu dojeżdżającego w to miejsce z Berlina. Wzniesiona została według projektu niemieckiego architekta Johannesa Lange przez firmę budowlaną Commandit-Gesellschaft J. H. Kraeft w Wolgast (Wołogoszczy). Na zlecenie Cesarza w następnych latach wznoszono kolejne budowle w stylu norweskim. W 1897 lub w 1898 roku wspomniana firma z Wołogoszczy, już pod nazwą Wolgaster Actien Gesellschaft, wzniosła kolejne trzy budowle z elementami dragestil, tak zwane hale powitalne (Empfangshallen), na stacjach kolejowych w często odwiedzanych przez Cesarza miejscach.

Była to stacja Werbellinsee w Joachimsthal, w pobliżu pałacyku myśliwskiego Hubertusstock na odwiedzanych każdego roku w październiku przez Cesarza terenach łowieckich w Schӧrfheide. Druga hala powstała w Prökelwitz (obecnie Prakwice), gdzie przyjmowano Cesarza podczas jego przyjazdów na doroczne polowania majowe do Richarda zu Dohna Schlobitten. Trzecia, tak zwana Kaiserhalle, znacznie większa, zdobiona smoczymi głowami i „norweskimi” szczytami, została wzniesiona w Brunsbüttel u ujścia Kanału Kilońskiego.

Cesarz Wilhelm II postrzegał styl norweski w kategoriach znacznie szerszych aniżeli jedynie styl jednego narodu. Przede wszystkim widział w nim styl nordycki, zakorzeniony we wspólnej przeszłości wikingów i Germanów. Wybór tego stylu - odpowiedniego z racji użytego materiału budowlanego szczególnie dla budowli letniskowych i wypoczynkowych - dla wielu realizacji powstających w następnych latach z inicjatywy Cesarza był więc nie tylko wyrazem jego osobistych gustów, ale także potwierdzeniem związ¬ków historycznych ze Skandynawią, wspierając tym samym cele międzynarodowej polityki Cesarstwa. (źródło: Małgorzata Omilanowska, Instytut Sztuki PAN, "Odrobina Norwegii w Puszczy Rominckiej").

Pierwszy sukces łowiecki w Puszczy Rominckiej Wilhelm II odniósł w 1890 r., dwa lata po koronacji. Władca pozyskał wtedy sześć byków. Cesarz zatrzymał się wówczas w domu gościnnym, wykorzystywanym w miesiącach letnich przez kuracjuszy cierpiących na choroby nerwowe i niedokrwistość. Zachwycony piękną okolicą postanowił zbudować tam swoją rezydencję myśliwską. W tym celu odkupił od profesora medycyny z Królewca działkę położoną na skraju wioski smolarzy. Wkrótce powstał na niej dom myśliwski, zbudowany z bali w stylu norweskim (bez użycia śrub i gwoździ), który zachwycił Cesarza podczas licznych wyjazdów do tej krainy. Wszystkie materiały przywieziono z Norwegii, a cały budynek pomalowano na skandynawską modłę, na czerwono-brązowo". (źródło: Witold Daniłowicz, Myśliwska historia Puszczy Rominckiej, Myśliwiec Warmińsko-Mazurski, nr 3 z września 2020 r.).

"Rezydencja była początkowo pomyślana wyłącznie jako schronienie w czasie rykowiska – nie miała ani ogrzewania (poza kominkami) ani elektryczności. Wnętrze urządzone było skromnie, a główną dekorację stanowiły poroża pozyskanych w Puszczy byków. Były to kopie wykonane z drewna, albowiem oryginały Cesarz wywoził do swoich pałaców w Berlinie i Poczdamie.

Z czasem rezydencja myśliwska zaczęła się rozrastać. Cesarz wykupił sąsiednie działki, na których powstała kaplica św. Huberta i kilka innych budynków, w tym schronisko młodzieżowe i dom dziecka. Bardzo rozrósł się dom myśliwski, zwłaszcza po połączeniu nadziemnym przejściem z budynkiem wybudowanym w tym samym stylu dla Cesarzowej.

Dom dziecka wybudowany przez Wilhelma II

W 1897 r. wiosce Smolarnia zmieniono nazwę na Cesarskie Rominty (Kaiserlich Rominten), a w 1890 r. Puszcza uzyskała status rewiru łowieckiego (Hofjagdrevier). W czasie dorocznych pobytów, zawsze w okresie rykowiska, Cesarz zajmował się nie tylko polowaniem, ale załatwiał także sprawy państwowe. W tym czasie jego spokoju strzegły dwa pułki piechoty, a miejscowa ludność mogła przebywać w lesie tylko za specjalną przepustką". (źródło: Witold Daniłowicz, Myśliwska historia Puszczy Rominckiej, Myśliwiec Warmińsko-Mazurski, nr 3 z września 2020 r.).

 Nazwa miejscowości kilkakrotnie się zmieniała. W 1895 roku nazwę miejscowości Rominty zmieniono na Rominty Wielkie (niem. Groß-Rominten), a nazwę przysiółka Theerbude, znanego od 1763 roku, gdzie znajdował się cesarski pałacyk myśliwski, na Cesarskie Rominty (niem. Kaiserlich Rominten). W 1938 roku nazwę Groß-Rominten zmieniono na Hardteck (w pobliżu istniało również Klein-Hardteck). W 1945 roku, po II Wojnie Światowej, gdy wieś weszła w skład ZSRR, jej nazwę zmieniono na Krasnolesie, choć do 1948 roku nazwy niemiecka i rosyjska były używane równolegle.

Widok na pałac i wieżę ciśnień

Kaplica św. Huberta, przy niej dzwonnica

Rominty Wielkie - Krasnolesje (ros. Краснолесье; lit. Raminta, Rominta; niem. Rominten, Groß-Rominten, Hardteck) – obecnie osiedle w Rosji, w obwodzie kaliningradzkim, w rejonie niestierowskim, nad rzeką Romintą (ros. Krasnaja), ok. 10 km od granicy z Polską, w północnej części Puszczy Rominckiej, na dawnym terytorium Prus Wschodnich. Ok. 25 km na wschód od Krasnolesja znajduje się Jezioro Wisztynieckie i granica Litwy.

Pierwsza wzmianka o Romintach pochodzi z 1539 roku, gdy osada znajdowała się na terytorium Prus Książęcych. W XVI i XVII wieku wieś była kolonią smolarzy. Polował tu książę Albrecht Hohenzollern (ten, który w 1575 r. złożył hołd pruski Królowi Zygmuntowi Staremu w Krakowie) i jego następcy. Już w 1572 r. źródła wspominają o "szopie w Romintach", która była zapewne pierwszą bazą nyśliwską. Polowali elektorzy brandenburscy: Jan Zygmunt a w 1683 roku w rejonie miejscowości polował Fryderyk Wilhelm I (Wielki Elektor).

W XIX wieku koło Romint często polował Cesarz niemiecki Wilhelm I oraz w latach, 1869-1885, książę Fryderyk Karol von Preussen stryjeczny dziadek późniejszego Cesarza Wilhelma II. On też zachęcił go do zainteresowania się tym wspaniałym terenem łowieckim.

W 1890 roku, za panowania Cesarza Wilhelma II, Rominty uzyskały status cesarskiego okręgu łowieckiego (niem. kaiserliche Hofjagdrevier) i w 1891 roku na ich terenie zbudowano dla Wilhelma II drewniany pałacyk myśliwski (niem. Jagdhaus Rominten lub Jagdschloß Rominten), który zaprojektowali w stylu skandynawskim norwescy architekci Holm Munthe (1848–1898) i Ole Sverre (1865–1932). Znajdował się on w rejonie dzisiejszej miejscowości Radużnoje (ros. Радужное, niem. Theerbude, później Kaiserlich Rominten. W 1893 roku koło rezydencji wzniesiono kaplicę św. Huberta, patrona myśliwych. W sierpniu 1914 roku, w czasie bitwy pod Gąbinem, miejscowość została zajęta przez wojska carskie (1 Armia gen. Paula von Rennenkampfa) i prawie w całości spalona, jednak pałacyk myśliwski Wilhelma II oszczędzono na rozkaz Cara Mikołaja II. Po I Wojnie Światowej Rominty stały się państwowym obszarem łowieckim w Republice Weimarskiej. Ostatnie polowanie w Puszczy Rominckiej z udziałem członków rodu Hohenzollernów miało miejsce w 1932 roku.

 

Aby dojechać do pałacyku trzeba było wcześniej przejechać przez most cesarski (Keiserbrücke) zwany też mostem jeleni Hirschenbrücke nad rzeką Rominty, ponieważ przy wjeździe na most i wyjeździe znajdowały się cztery rzeźby leżących jeleni autorstwa Richarda Friese.

Most cesarski (Keiserbrücke)

Inne mosty, mosty w Stańczykach są niewątpliwie największą atrakcją turystyczną Puszczy Rominckiej. Para ogromnych mostów kolejowych łączy brzegi rynny polodowcowej, dołem której płynie niewielka rzeczka Błędzianka. Mosty zostały zaprojektowane przez włoskich architektów. Swoim wyglądem nawiązują do rzymskich akweduktów, stąd zyskały sobie miano "Akweduktów Północy". Są zabytkiem techniki. Jako pierwszy, w latach 1912-14, zbudowany został most północny, po którym pociągi kursowały do 1944 roku, m.in. pociąg Cesarza Wilhelma II. W latach 1923-26 wzniesiono drugi most. Nie był on jednak nigdy wykorzystany. Po wojnie oddziały Armii Czerwonej tory rozebrały.  Oba mosty są budowlami 5-przęsłowymi o pełnych łukach. Wysokość mostów sięga 36,5 m, długość 190 m, a szerokość każdego z nich wynosi 5,7 m. Czyni to z nich najwyższy tego typu obiekt w Polsce. Fasady mostów zdobione są ażurowymi balustradami oraz wykuszowato wysuniętymi balkonami usytuowanymi na każdym z filarów.

Mosty w Stańczykach – dwa mosty kolejowe z lat 1917–1918 w Stańczykach, w powiecie gołdapskim, wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego.

Są to elementy nieczynnej infrastruktury linii kolejowej łączącej Gołdap z Żytkiejmami. Czasami nazywane Akweduktami Puszczy Rominckiej.

Mosty należą do najwyższych w Polsce. Konstrukcja jest 5-przęsłowa, długości 180 m, wysokości do 36,5 m. Pod budowlami przepływa rzeka Błędzianka. Historia powstania mostów została stosunkowo niedawno rozwikłana – najpierw wybudowano most południowy (lata 1912-14, ukończony w 1917 r.), a później, w 1918 r. most północny. Obie budowle są względem siebie równoległe, a architektura wyglądem przypomina rzymskie akwedukty w Pont-du-Gard. Wiosną 1917 r. rozpoczęto budowę tzw. trzeciego korytarza transportowego z Chojnic przez Czersk, Smętowo, Kwidzyn, Prabuty, Myślice, Morąg, Ornetę, Lidzbark Warmiński, Bartoszyce, Kętrzyn, Węgorzewo, Gołdap, Pobłędzie, Kalwarię do Olity na Litwie. Większość z wymienionych odcinków wówczas już istniała, więc ta ogromna inwestycja sprowadzała się m.in. do poszerzenia nasypów na całej trasie dla drugiego toru. Ponieważ budowa odcinka Botkuny - Pobłędzie do wybuchu I Wojny Światowej była już dość zaawansowana, więc na tej trasie postanowiono dobudować bliźniacze obiekty mostowe i nowe wiadukty na skrzyżowaniach z drogami kołowymi. Owej inwestycji nie udało się ukończyć do końca I Wojny Światowej i większość odcinków pozostała jednotorowa.

Lata 1915 - 1920

Pociąg Wilhelma II na stacji w Rominten ...

... i na moście w Stańczykach

Stacja kolejowa w Rominten

Na stacji kolejowej wybudowano specjalnie dla Cesarza budynek stacyjny tzw. Kaiserpavillon

Para cesarska przed Kaiserpawilonem

Puszcza Romincka, oprócz przyrodniczego ma również istotne znaczenie historyczne. Od XV wieku była obszarem polowań wielkich mistrzów krzyżackich, potem książąt i królów pruskich. O jej atrakcyjności świadczy również fakt, że na polowania przyjeżdżali tu również myśliwi III Rzeszy, a wśród nich pruski premier i wielki łowczy - Herman Göring. Znamienitych gości przyciągały do puszczy przede wszystkim niezwykłe trofea – bardzo dorodne poroża żyjącego tu jelenia rominckiego. W 1937 roku Zarząd Lasów III Rzeszy uznał Puszczę Romincką za rezerwat łowiecki.

Pomnik byka na fotografii powyżej po II Wojnie Światowej został przeniesiony do miejscowości Sosnovka niedaleko Moskwy

Demontaż i wywózka rominckich jeleni przez Rosjan

Byk strzelony przez Cesarza w Puszczy Rominckiej w 1911 r. o 22 odnogach. (źródło: A. Gautschi "Wilhelm II"

Pałac myśliwski

Cesarski pałac myśliwski wzniesiono z norweskiego drewna w miejscowości Theerbude, przemianowanej w 1897 r. na "Cesarskie Rominty". Projektowali go, podobnie jak kaplicę św. Huberta - norwescy architekci Munthe i Swerre.

Składający się z dwóch skrzydeł, drewniany dworek połączony łącznikiem (na którym znajdowała się wieżyczka z zegarem) z również drewnianym pałacykiem cesarzowej.

W 1893 r. wybudowano i poświęcono kaplicę św. Huberta, drewniany kościółek w stylu norweskim.

Kaplica św. Huberta

Zdjęcie lotnicze wykonane ze sterowca

 

Jagdschloss w Rominten czyli zamek myśliwski

Widok od strony wjazdu

Domek herbaciany Cesarzowej – prawdopodobnie na brzegu pobliskiego jeziora Hirschtaler See

Cesarz pojawiał się w Romintach zwykle w ostatnim tygodniu września z niewielką świtą. W ostatnich latach towarzyszyła mu też regularnie Cesarzowa, dla której zbudowano drugi zameczek myśliwski, podobny do zameczku Cesarza.

Skrzydło zameczku wybudowanego dla Cesarzowej w Romintach

Budynki administracji pałacu

Obsługa (administracja) pałacyku mieściła się w położonych nieopodal budynkach  zbudowanych z zachowaniem stylu, w którym zbudowano Jagdschloss Rominten. Chodzi o dragestill – nawiązujący do tradycji wikingów styl architektoniczny, modny w krajach skandynawskich na przełomie XIX i XX wieku. Również z zachowaniem elementów tego stylu zbudowano wiele budynków znajdujących się we wsi – leśniczówki, sanatoria i domy wypoczynkowe.

Budynek poczty

Leśniczówka

Dom wypoczynkowy pracowników poczty

Poczta

Sanatorium dla dzieci

Księżniczka Wiktoria Luiza w oknie pałacu - 1907 rok

Wiktoria Luiza także nosiła myśliwski kordelas - Rominty 1907 r.

Jadalnia w Jagdschloss

Rominten - cesarski gabinet

Brama wjazdowa do posiadłości

Zdjęcie lotnicze całego kompleksu z 1915 r.

Hubertus - Kapelle w Rominten czyli kaplica św. Huberta

Wnętrze kaplicy

W pobliżu postawiono pomnik jelenia, którego pierwowzorem był byk strzelony przez Cesarza 5 października 1909 r. Rosjanie po II Wojnie Światowej przenieśli pomnik do parku w Smoleńsku i stoi tam do dziś.

Cesarz w Rominten gościł arystokrację całej Europy na corocznych polowaniach. Od 22 września do 2 października 1913 r., Wilhelm II polował w  Rominten po raz ostatni. W ciągu  23 lat łowów w Rominten upolował 327 jeleni. Tam też w miejscach, gdzie upolowano wyjątkowo okazałe egzemplarze, upamiętniano to granitowymi głazami z odpowiednimi napisami. Do dziś zachowało się 15 głazów, z których 6 znajduje się po polskiej stronie puszczy, a dziewięć po stronie rosyjskiej.

            awers                                                                                 rewers

Jeden z „głazów Wilhelma”, tzw. Dwustronny, z inskrypcjami na dwu powierzchniach w języku niemieckim, (w tłumaczeniu na polski):
„Stąd Jego Wysokość Cesarz Wilhelm II 1 października 1904 roku podczas wieczornych podchodów upolował kapitalnego jelenia o 28 odnogach i na pamiątkę tego wydarzenia 3 listopada 1904 roku założył Fundację św. Huberta na rzecz urzędników leśnych Puszczy Rominckiej.”
Napis z drugiej strony brzmi: „Ten kamień postawili swemu najwyższemu myśliwemu Jego Wysokości Cesarzowi Wilhelmowi II z myśliwskim podziękowaniem urzędnicy leśni z Puszczy Rominckiej.” Oddz. 256.

Jeden z „głazów Wilhelma”, tzw. czterodwudziestak (lub Mały), z inskrypcją w j. niemieckim (w tłumaczeniu na polski): „Jego Wysokość Cesarz Wilhelm II ustrzelił tu 24.9.1900 kapitalnego jelenia o 24. odnogach”. przy linii między oddz. 77 i 136.

Głaz Wilhelma II - W błocie
opis
Hier erlegte Seine Majestät Keiser Wilhelm II, am 23 September 1908 einen kapitalen 20-Ender.
Tutaj Jego Wysokość Cesarz Wilhelm II upolował 23 września 1908 r. kapitalnego jelenia o dwudziestu odnogach

Głaz Wilhelma II - Pod Dębami

W okolicach miejscowości Żytkiejmy, daleko od szosy przy ledwo widocznej drodze "zrywkowej" znajdziemy głaz "Pod Dębami". Leży on na podmokniętych łąkach i z biegiem czasu przechylił się na lewą stronę, dęby ze względu na podmoknięty teren wyschły, lecz nadal otaczają głaz. Na głazie widnieje napis w języku niemieckim, który brzmi mniej więcej tak: “Jego Wysokość Cesarz Wilhelm II ustrzelił tutaj 5 października 1903 roku po dwunastokrotnych podchodach kapitalnego jelenia dwudziestaka. Niezrażony Myśliwy ustrzelił tak kilka jeleni.” Poroże tego jelenia było tak piękne że stało się pierwowzorem poroża jednego z jeleni leżących na moście w Romintach (obecnie Rosja). Miejsce jest trudno dostępne, ale warte odwiedzenia.

Oprócz Głazów Wilhelma można odnaleźć w puszczy głazy upamiętniające niemieckich pracowników leśnych - nadleśniczych (C.S.W. Reiffa, J. Speck von Sternburga, O. Kahnerta), kamienie przy rzekach z nazwami mostów (Zeidler-Brücke, Leonardt- Brücke), kamień poświęcony córce leśniczego o imieniu Dora , tajemniczy głaz narzutowy z wyrytym imieniem Annita. Przy leśnych drogach i liniach oddziałowych zachowały się dawne, niemieckie słupki oddziałowe z czerwonego granitu, a także kamienne drogowskazy.

Pamięci C.S.W Reiffa

Oberförster Carl Reiff
opis
Hier wurde der Königl. Preuß. Oberförster Carl Fried. Reiff am 19. Juli 1867 von Wildererhand ermorden.
W tym miejscu 19 czerwca 1867 roku został zamordowany przez gang kłusowników nadleśniczy Carl F. Reiff

Pamięci J. Speck von Strenburga

Forstmeister Joseph Speck von Sternburg
Na kamieniu napis:
Forstmeister Joseph Speck von Sternburg 1863-1942
Kamień upamiętniający nadleśniczego Josepha Speck von Sternburg postawiony współcześnie przy Żytkiejmskiej Strudze z inicjatywy Andreasa Gautschi.

Joseph Speck von Sternburg, któremu poświęcono pamiątkowy głaz w Puszczy Rominckiej. Baron Joseph Speck von Sternburg (ur. 1863, zm. 1942), był także nadleśniczym w Puszczy Rominckiej, właścicielem dworu „Vierlinden” w Żytkiejmach i towarzyszył Cesarzowi Wilhelmowi II w Puszczy Rominckiej.

Kajzer w Gołdapi w 1917 r. Za Cesarzem Joseph Speck von Sternburg

Pamięci O. Kahnerta

Oswald Kahnert
opis
An dieser Stelle erschossen Wilddiebe Hilfsförster Oswald Kahnert aus aus Jörkischken am 16. August 1919
Kamień upamiętniający śmierć podleśniczego Oswalda Kahnerta z Jurkiszek, zastrzelonego 16.08.1919 r. przez kłusowników

Zeidler Brucke (Most Zeidlera). Głaz przy mostku na Czerwonej Strudze, koło rezerwatu pióropusznika strusiego. Nazwa mostu od nazwiska urzędnika cesarskiego, prawdopodobnie z Rominten

Głaz - Leonhardt Brucke (Most Leonhardta)
opis
S.M. Kais. (Seine Majestät Kaiser) Wilhelm II benannte diese Bruecke nach d. Maj. Leonhardt, Kdr. d. Pion. Bat. Nr. 1
Jego Wysokość Cesarz Wilhelm II nazwał ten most na cześć majora Leonhardta (prawdopodobnie komendanta Pionier-Bataillon Fürst Radziwill (Ostpreußisches) Nr 1 z Królewca

Obelisk Dora - 1913-1926
opis
Dora (1913-1926)
Kamień poświęcony córeczce leśniczego - zmarła właśnie w wieku 13 lat.

Potwierdza to żyjący jeszcze wnuk leśniczego - Dora była jego ciocią.  (info. Jaromir Krajewski). Niektóre źródła mylnie podają, że kamień poświęcony jest psu o imieniu Dora.

Głaz narzutowy z wykutym napisem ANNITA w pobliżu drogi „Kamiennej” biegnącej ze wsi Budwiecie w kierunku granicy państwa. Obwód około 12 m, wysokość około 1,40 m, szerokość około3,2 m i długość około 4,5 m. (fotografie i opisy: https://goldap.org.pl/2014/01/glazy-i-kamienie-w-puszczy-rominckiej

Kamienie Wilhelma po stronie rosyjskiej Puszczy

Pierwszy jeleń Wilhelma II w P. Rominckiej
opis
Hier erlegte Seine Majestät Kaiser und König Wilhelm II am 23 Sept. 1890 den ersten Hirsch in der Romintener Heide einen Zwölfender.
W tym miejscu Jego Wysokość Cesarz i Król Wilhelm II 23 września 1890 roku ustrzelił pierwszego jelenia w Puszczy Rominckiej dwunastaka

Hier erlegte Seine Majestät Kaiser Wilhelm II am 25 Sept. 1896 einen Hirsch von 20 enden.
Tu Jego Wysokość Cesarz Wilhelm II na 25 września 1896 r. ustrzelił jelenia dwudziestaka

Hier erlegte Seine Majestät Keiser und König Wilhelm II am 25 Sept. 1901 hundertsten Hirsch in der Rominter Heide einen ungeraden Zwölfender
W tym miejscu Jego Wysokość Cesarz i Król Wilhelm II ustrzelił 25 września 1901 r. swego setnego jelenia w Puszczy Rominckiej, nietypowego dwunastaka

Dieser Stelle hier erlegte Seine Majestät der Kaiser und König Wilhelm II am 30 September 1902 am Tage allerhöchste eines 30 jährigen Jägerjubiläums auf der Frühpursche einen Doublette auf zwei starke Hirsche einen zwölfenden und einen zuruckgesertzen ungeraden Zehnenden.
W tym miejscu Jego Cesarska Mość Cesarz i Król Wilhelm II świętując 30 lecie polowań, położył dnia 30 września w 1902 roku, dwa okazałe jelenie, jednego dwunastaka, drugiego dziesiątaka z odrostkami odgiętymi do tyłu

Auf diesem Hirschwechsel erlegte Seine Majestät Keiser Wilhelm II folgende kapitalhirsche:
am 3.10.1903 einer 14 Ender,
          3.10.1905  ’’      16 ’’
          2.10.1907  ’’      16   ’’
          7.10.1908  ’’     14   ’’
W tym miejscu jego wysokość Cesarz Wilhelm II upolował następujące kapitalne jelenie:
3 października 1903 r. (czternastak),
3 października 1905 r. (szesnastak),
2 października 1907 r. (szesnastak),
i 7 października 1908 r. (czternastak)

Hier erlegte Seine Majestät Kaiser Wilhelm II am 30 September 1909 auf von Abendpursche einen KapitalHirsch von 22 enden.
Tutaj Jego Wysokość Cesarz Wilhelm II upolował 30 września 1909 r. na wieczornym polowaniu kapitalnego jelenia o dwudziestu dwu odnogach

Hier erlegten Seine Majestät der Kaiser und König Wilhelm II am 30 September 1912 am Tage allerhöchstseines 40 jährigen Jägerjubiläums das 70846 Stuck Wild einen starken Hirsch von 18 Enden.
Tu 30 września 1912 w dniu jubileuszu 40 lat myślistwa, w których upolował 70846 sztuk zwierzyny, Jego Wysokość Cesarz i Król Wilhelm II ustrzelił okazałego osiemnastaka

Udało się ustalić położenie 15 kamieni Wilhelma (6 po stronie polskiej i 9 po stronie rosyjskiej). Być może nie jest to jeszcze lista zamknięta. Wiele kamieni szczególnie po stronie rosyjskiej zostały odnalezione w ostatnich latach. Po rosyjskiej stronie znajduje się najstarszy z pamiątkowych kamieni, ustawiony niedaleko dawnego dworku myśliwskiego kamień upamiętniający  księcia Fryderyka Karola Pruskiego, który polował w Romintach w latach 1869-1884.

Dem Andenken des Prinzen Friedrich Carl von Preussen. Hier Stand die Försterei Theerbude in welcher dieser edle Waidmann wohnte wenn er zur Pürsche in Rominten weilte, 1869-1884.  
Ku pamięci księcia Fryderyka Karola Pruskiego. Tu stała leśniczówka Theerbude w której mieszkał ten szlachetnie urodzony leśnik gdy przebywał na polowaniu w Romintach w latach 1869-1884.

Książę Fryderyk Karol Pruski (1828-1885) z rodu Hohenzollern (Prinz Friedrich Carl von Preussen) był stryjecznym dziadkiem Cesarza Wilhelma II czyli synem brata dziadka Cesarza Wilhelma I (1797-1888) Fryderyka Karola Aleksandra (1801-1883)

Byki strzelone przez Friedricha Carla von Preussen w Puszczy Rominckiej w 1872 r. i 1882 r.

Nadleśniczy Dr Paul Richard Barckhausen. Urodzony 10 maja 1902 r. poległy 19 wrzesienia 1939 roku pod Warszawą

Ciekawostką jest to, że fotografię wykonał Lutz Heck, który chciał w Puszczy Rominckiej reaktywować tura          

Dr Paul Richard Barckhausen z ubitym jeleniem

Drogowskaz w Tollmingen Чистые Пруды
Na kamieniu napisy
Na Goldap przez Warnen  3 mile
Na Goldap przez Iszlaudzen 3 mile
Pillupöhnen - 3 mile

Wilhelm II strzelał dobrze mimo kalectwa i to nawet na dystans 300 metrów. Chętnie pozował do fotografii przy ubitym zwierzu, często przyjmując pozę zwycięzcy np. z nogą na ubitej sztuce. Upolowane byki malował także wybitny malarz animalista Richard Friese (1854 – 1918).

Cesarz odwdzięczał się za upolowame jelenie. Leśniczy, na którego terenie Cesarz strzelił byka, otrzymywał na pamiątkę gipsowy odlew poroża. Kolejna kopia wieńca, wykonana w drewnie, trafiała do myśliwskiego pałacu w Rominten, natomiast oryginały zawsze wyjeżdżały do Berlina. W 1904 r. Cesarz strzelił ośmiodwudziestaka. Wspaniałego jelenia posiadającego wieniec o 28 odnogach Cesarz upolował podczas polowania w lasach Rominten. Zwierzę ważyło 374 funty, odległośc pomiędzy końcami tyk (rozłoga) wynosiła 1,32 m.  Nadleśniczemu który, podprowadził Cesarza na wspaniały okaz jelenia, Cesarz kazał wypłacić 500 marek nagrody. Prócz tego ofiarował 28 000 marek (po 1000 marek za każdą odnogę wieńca) gminie Rominten na wsparcie dla wdów i sierot.

Jaki był wówczas stan jeleni w Puszczy Rominckiej? W sierpniu 1912 r. na 24 tys. ha lasu doliczono się 1683 sztuk, przy czym stosunek byków do łań wynosił 1,1 : 1. Wiemy też, że podczas rykowiska w 1911 r. Cesarz położył 24 byki, w 1912 r. – 20, a w 1913 r. – 16. Wtedy też po raz ostatni przebywał w Rominten. Rok później wybuchła I Wojna Światowa. Niestety, zdecydowana większość z blisko 300 wieńców zdobytych przez Cesarza w Puszczy Rominckiej spłonęła. Do dziś przetrwało tylko około 20. (por. Łowiec Polski nr 11/2014, Bartosz Marzec)

Powszechnie wiadomo, że Cesarz gustował w prostym, żołnierskim jadle. Bywający w Rominten Alfred von Tirpitz, niemiecki admirał, w „Pamiętnikach” wydanych w 1920 r. wspomina, że ulubionym daniem Cesarza był „Rominter Jagdpastete”. W dokładnym tłumaczeniu oznacza to”romincki pasztet myśliwski”, jednakże każda osoba parająca się choć trochę kucharzeniem stwierdzi, że był to rodzaj zapiekanki.

"Była ona przygotowywana w sposób następujący: dwa solone śledzie pozostawiano na noc w mleku, które należało raz wymienić na nowe. Śledzie obierano ze skóry, filetowano i krojono w drobną kostkę. Około trzydziestu bogatych w skrobię ziemniaków ugotowanych w garnku po wystudzeniu cięto na równe plastry. Dwie cebule, 750 gramów szynki wraz z boczkiem krojono w kostkę. Produkty wkładano do blaszanej formy lub do gładkiego, ogniotrwałego gliniaka, przedtem smarując je wewnątrz masłem.

Na dnie naczynia wstępie układano warstwę ziemniaków, następnie szynkę, śledzie i cebulę przekładając to masłem aż do wypełnienia naczynia. Na górze układano warstwę ziemniaków . Polewało się to gęstą śmietaną roztrzepaną z odrobiną pieprzu i soli, i piekło przez godzinę w gorącym piekarniku. W przypadku braku śmietany, użyć można było sosu beszamelowego".

Admirał von Tirpitz był niewątpliwie wielkim politykiem i admirałem, czy daje to nam jednak gwarancję, że dokładnie spisał recepturę? Nie gwarantujemy niezapomnianych walorów smakowych ponieważ nie przetestowaliśmy przepisu, traktując go jako ciekawostkę.

Ogromnym wydarzeniem było strzelenie przez Wilhelma II byka z czterdziestoma czterema odnogami na wieńcu jelenia. Świadkiem tego polowania był Julian Fałat, który opisał te polowanie w swoich "Pamiętnikach". Pisownia oryginalna: "Najważniejszym wypadkiem polowania w Rominten było zabicie jelenia, mającego na rogach czterdzieści cztery kończyny (Vierunvierzigender). Stanowiło to wielkie ewenement w świecie myśliwskim i Cesarz kazał wiadomość o tym roztelegrafować na wszystkie strony. Dla mnie to również było przyjemne, gdyż na tę wyprawę towarzyszyłem Cesarzowi wraz z sympatycznym bardzo ekselencją Hollmanem, o którym Cesarz mawiał, że szczęście mu przynosi. Uprzedzeni przez forstmeiera danego rewiru o niezwykłości tego okazu, ujrzeliśmy go z bliska na polance, w późny, bardzo mglisty wieczór; mgła podnosiła sylwetkę jelenia pod jaśniejącym jeszcze niebem. Byłem razem z Cesarzem, podczas gdy Hollman wraz ze strzelcem zostali na krawędzi lasu. Cesarz strzelił na odległość 50 metrów. Jeleń zaznaczył dobrze, ale miał jeszcze dość siły, aby wpaść w zagajnik, ciągnący się na parę kilometrów. Mając dobry wzrok, zauważyłem miejsce, w którym jeleń znikł wśrod drzew, więc aby nie stracić tego punktu z oczu, podążyłem wprost ku niemu. Po drodze wpadłem do rowu z wodą, ale nie wyszedłem z kierunku i w odległości jakichś 15 kroków znalazłem jelenia już nieżywego. Radość była wielka; zaraz wysłano umyślnego do zameczku, aby przygotowali szampana na tę intencję. Kiedy wracaliśmy, Cesarz kazał mi usiąść obok siebie, a widząc, że jestem całkowicie przemoczony, zdjął ze swoich kolan ogromne futro z lisów i kazał mi się nim okryć, sam je poprawiając. Ujęło mnie to bardzo. - Na pamiątkę obdarzył Cesarz ekselencję Hollmana i mnie złotymi spinkami ze swoimi inicjałami". (...).

Złom wręczany na kordelasie bądź  kapeluszu był zwyczajem znanym z XIX – wiecznych opisów autorstwa Juliana Fałata, towarzyszącego Cesarzowi Wilhelmowi II w polowaniach w Hubertusstock i Rominten.

Po jednym z wyjazdów w łowisko mistrz pędzla napisał: "Po strzale zbliżamy się wszyscy do zabitego jelenia. Cesarz zwykle pierwszy ogląda skutki strzału i ocenia jelenia, czy zasługuje na „ein kapitalhirsch”. Forsmeisterster obcina tymczasem gałązkę świerku lub dębiny i salutując, podaje ją na kordelasie Cesarzowi, który zatyka tę oznakę zwycięstwa za wstążkę kapelusza."

Warto przedstawić kilka fotografii z cesarskich polowań w Puszczy Rominckiej, zwłaszcza zdjęcia ogromnych poroży byków strzelanych przez Wilhelma II. Są one unikatowe i pochodzą z książki Andresa Gautschi pt. "Wilhelm II. und das Waidwerk".

Cesarz z księciem zu Dohna - Schlobitten

Fotografie z polowania w 1906 r. w Rominten

Abwurfparade – prezentacja zrzutow jeleni

Pierwotnie fotografię podpisałem jako Parade Hirchs - prezentacja wieńców jeleni. Tymczasem Pan Alexander Jakubietz w emailu skierowanym do mnie zwrócł mi uwagę, że jest to prezentacja zrzutów jeleni czyli Abwurfparade. Wg Pana Alexandra "Zwyczaj zbierania zrzutow jeleni jest praktykowany w Niemczech do dzisiaj dla pokazania rozwoju osobnika i przy okazji pochwalenie się potęgą łowiska. Przywłaszczenie sobie zrzutu jelenia w Niemczech jest traktowane jako kradzież i jest karalne". Dziękuję za wyjaśnienie pojęcia i sceny fotograficznej, a mój błąd wynikał z nieznajomości języka niemieckiego. Rzeczywiście po dokładniejszym przyjrzeniu się fotografii widać, że są to zrzuty jelenie.

Rominten 5 października 1909 r.

Rominten 1911 r.

Rominten - wyjazd Cesarza na polowanie. Na koźle obok woźnicy Forstmeister Joseph Freiherr von Speck zu Sternburg

Forstmeister Joseph Freiherr von Speck zu Sternburg był w Rominten nadleśniczym w latach 1893 - 1924. Jego życie opisał Andreas Gautschi, niestety w języku niemieckim, w książce "Joseph Freiherr Speck von Sternburg".

Nadleśniczy Joseph Freiherr von Speck zu Sternburg z żoną Anną

Jego życie opisał Andreas Gautschi. Obszerne, bo liczące blisko 700 stron wydawnictwo zostało bogato zilustrowane. Znalazły się tu liczne reprodukcje grafiki i malarstwa myśliwskiego, fotografie, a w części obejmującej I Wojnę Światową również mapy. Książka obejmuje ponad 80 lat historii tych terenów. Niestety dostępna jest tylko w języku niemieckim.     

Joseph Freiherr Speck von Sternburg. Ein treuer Diener Wilhelms II (Baron Joseph Speck von Sternburg. Wierny sługa Wilhelma II). Nadleśniczy Nadleśnictwa Rominten, którego siedziba mieściła się w Żytkiejmach i obejmowała teren Puszczy Rominckiej.

Głaz z inskrypcją „Forstmeister Joseph Fchr. Speck v. Sternburg 1865–1942” upamiętniający nadleśniczego z Żytkiejm

Nadleśnictwo Rominten miało swoją siedzibę w miejscowości Żytkiejmy.

Żytkiejmy nadleśnictwo

Żytkiejmy to duża wieś sołecka o cechach miasteczka. Jest ona położona na północnym krańcu Polski, zaledwie 0,5 km od granicy z Rosją (Obwodem Kaliningradzkim). Miejscowość usytuowana jest na przedpolu Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej. Administracyjnie przynależy do województwa warmińsko-mazurskiego, powiatu gołdapskiego, gminy Dubeninki.

Do 1945 roku wieś znajdowała się w granicach Prus Wschodnich. Niemiecka nazwa miejscowości to: „Schittkehmen”, a później „Wehrkirchen”.

Żytkiejmu: dworzec, szpital Joannitów, nadleśnictwo i sklep w centum wsi

Nadleśnictwo i szpital Zakonu Joannitów

W latach 1905-1906 został tu zbudowany szpital Zakonu Joannitów. Pracowało w nim 8 lekarzy i 3 położne. Budynek posiadał charakterystyczne detale nawiązujące do „architektury wikingów” (zwieńczenia dachów w kształcie dziobów łodzi, tzw. drakkarów). Prawdopodobnie wzór wzięty został z budowanej kilkanaście lat wcześniej cesarskiej rezydencji w Jagdhaus Rominten. Opiekunem tego szpitala był  Joseph Speck von Sternburg, któremu poświęcono pamiątkowy głaz w Puszczy Rominckiej. Baron Joseph Speck von Sternburg (ur. 1863, zm. 1942), był także nadleśniczym w Puszczy Rominckiej, właścicielem dworu „Vierlinden” w Żytkiejmach i towarzyszył Cesarzowi Wilhelmowi II w polowaniach w Puszczy Rominckiej

W centrum, przy ulicy prowadzącej ku północy, do dzisiaj stoi jeszcze budynek słynnego hotelu „Świętego Huberta” („Heilige Hubert”). W latach 1935-1939 mieściła się tu siedziba niemieckiego ośrodka szkolenia dywersantów i agentów hitlerowskich. Ośrodek ukierunkowany był przede wszystkim na prowadzenie działalności szpiegowskiej i dywersyjnej na terenie Białostocczyzny i Suwalszczyzny. Poza szkoleniem ludzi, przerzucano stąd przez granicę broń, radiostacje i materiały propagandowe. Placówką kierował SS Hauptsturmführer – Herman Dylba.

Hotel Hubertus w Żytkiejmach

Na północ od wsi, przy dawnej granicy z Rosją znajdowal się cmentarz z okresu I Wojny Światowej, z mogiłami żołnierzy rosyjskich i niemieckich: 35 grobów żołnierzy niemieckich, 5 rosyjskich oficerskich i 1 zbiorowy żołnierzy rosyjskich.

Żytkiejmy cmentarz - denkmal

W 1869 roku wprowadzono nowe zmiany administracji leśnej Puszczy Rominckiej. Z nadleśnictwa Warnen wydzielono nadleśnictwo Gołdap, a z Nassawen - nadleśnictwo Żytkiejmy. Szybkie i znaczące zmiany w gospodarowaniu puszczą, stały się zasługą Cesarza Wilhelma II, który był wielkim miłośnikiem polowań i szczególnie upodobał sobie te tereny.

Wieńce jeleni strzelonych przez Wilhelma II w Puszczy Rominckiej - od lewej: 1904 r., 1890 r.; w środku 1890 r., 1898 r.; z prawej 1896 r., 1901 r.

Polowanie w 1904 r.

Łoś strzelony przez Cesarza w nadleśnictwie Nemonien - dzisiejsze Gołovkino

Leśniczówka

Dokarmianie jeleni w Romintach

Romincki jeleń

Księżniczka Wiktoria Luiza - Rominty 1907 r. Wiktoria Luiza była bardzo lubiana przez ojca. Często brała udział w jego wyjazdach do Romint, Kadyn i na Korfu.

Rominty 1910 r

Już wtedy chwytano rysie i próbowamo je rozmnażać

Po pierwszej wojnie światowej Wilhelm II musiał abdykować natomiast Puszcza Romincka w 1920 r. zmieniła status z dworskiego rewiru łowieckiego na pruski rewir państwowy. Były Cesarz nadal pozostawał jednak właścicielem pałacu. W Puszczy zaczął natomiast bywać pochodzący z Królewca socjaldemokratyczny premier Prus Otto Braun, który przyjeżdżał tam na odpoczynek i oczywiście na polowania. W 1933 r. utworzono na jej terenie park krajobrazowy (Naturschutzgebiet), co jednak nie wykluczyło możliwości organizowania tam polowań.

Premier Prus Otto Braun

Polowania w Puszczy Rominckiej Hermanna Göringa

Podobnie jak w Prakwicach, od 1933 roku, polowania w Puszczy Rominckiej rozpoczął premier Prus Herman Göring. Były to początkowo wizyty na dwa do trzech tygodni w czasie rykowiska. Gdy po ataku hitlerowskich Niemiec na ZSRR sztab Luftwaffe przeniósł się do Gołdapi i Göring miał bliżej, każdą wolną chwilę spędzał w kniei.

"Po przejęciu Władzy przez partię narodowo-socjalistyczną w Niemczech, w 1933 r., z zasobów łowieckich Puszczy zaczął korzystać nowy premier Prus Hermann Gӧring. Ponieważ jego – początkowo bardzo dobre stosunki z żyjącym na emigracji byłym Cesarzem Wilhelmem II znacznie się pogorszyły w czasie wyjazdów do Puszczy Gӧring nigdy nie otrzymał zaproszenia do korzystania z domu myśliwskiego Wilhelma II. Debiut Gӧringa jako puszczańskiego łowcy nie był zresztą zbyt udany – z dwóch walczących w czasie rykowiska byków strzelił nie tego , którego mu wskazano i którego powinien był strzelić. Co gorsza, zaraz po tym wypadku, nie wykazując żadnego zawstydzenia, zapytał towarzyszącego mu nadleśniczego, gdzie może strzelić kolejnego byka.

Rok później położył kapitalnego byka „Raufbolda” (Zabijakę). Ponieważ Gӧringowi bardzo zależało na jego trofeum. byk został strzelony 9 lutego, a więc już po zakończeniu okresu polowań. Poroże „Raufbolda” zostało zaprezentowane na wystawie łowieckiej w Berlinie w 1936 r. aczkolwiek z oczywistych powodów, data pozyskania nie została uwidoczniona. Jego ponadnaturalnej wielkości rzeźba z brązu stała przed wejściem do niemieckiego pawilonu, a dzisiaj można ją oglądać w ZOO w berlińskiej dzielnicy Friedrichsfelde.

Pomnik byka Raufbolda w Berlinie - 1937 r.

W ciągu roku od dojścia Hitlera do władzy, Gӧringowi udało się całkowicie przejąć kontrolę nad łowiectwem w Puszczy Rominckiej. Jednym z jego pierwszych zarządzeń było zarezerwowanie sobie wyłącznego prawa do polowania na jej terenie. Było to możliwe dzięki temu, że objął dwa kluczowe stanowiska. Został szefem nowego urzędu zarządzającego lasami Rzeszy oraz łowczym Rzeszy – stanowiska utworzonego przez uchwaloną, z jego inicjatywy, pierwszą ogólno-niemiecką ustawę łowiecką z 1934 r. Wykorzystał tę sytuację do zbudowania własnej kwatery myśliwskiej, położonej sześć kilometrów na północ od zabudowań byłego Cesarza. Prace rozpoczęły się w kwietniu 1934 r. i zostały zakończone w ciągu pięciu miesięcy. W tym czasie powstał czworokątny kompleks parterowych budynków, otaczających prostokątny dziedziniec. Zbudowane były z drewnianych bali, a dachy były pokryte strzechą. Wystrój był skromny, przytulny i bez przepychu, charakteryzującego inne siedziby Gӧringa. Całość otrzymała nazwę dworu łowieckiego Rzeszy (Reichsjägerhof).

Plan budowli

Makieta - rekonstrukcja

W książce pt. „ Puszcza Romincka bez granic” jej autor dr Tomasz Krzywicki tak opisuje dom myśliwski Hermanna Gӧringa:

„Była to budowla kryta trzciną, w kształcie czworokąta o boku około 40 metrów, z dziedzińcem wewnątrz. Swym kształtem miała nawiązywać do staropruskich siedzib książęcych. Wiązanie dachowe miało kształt odwróconego kadłuba statku. Na frontonach zawieszone były poroża dziesiątaków i wyrzeźbione w kamieniu mazurskie znaki szczęścia. Wewnątrz panował przepych, choć stonowany dzięki zamierzonej surowości architektonicznej wnętrza. Podobno każdy z pokoi gościnnych był wykonany w innym drewnie i nosił nazwę: „jesionowy”, „wiązowy”, „modrzewiowy”, „dębowy” … Kominek z głazów narzutowych, futra dzikich zwierząt, również witraże, gobeliny, obrazy znanych malarzy, porcelana, srebra …”

Hermann Gӧring był przede wszystkim politykiem, drugą osobą w państwie. Dlatego jego rezydencja myśliwska gościła wielu znaczących polityków tamtego okresu, zarówno niemieckich jak i z innych krajów. Większość gości w Romintach była także myśliwymi, którzy w czasie swojego pobytu oczywiście polowali. Jako jedna z pierwszych delegacji zagranicznych odwiedziła Rominty delegacja polska. Był to okres po zawarciu w 1934 r. układu polsko-niemieckiego o niestosowaniu przemocy, kiedy Hitlerowi zależało na dobrych stosunkach z Polską. Później polski ambasador w Berlinie, Józef Lipski, polował w Romintach jeszcze kilkakrotnie.

Rominten - Reichsjägerhof, Hermann Göring i generał Friedrich Fromm

Jednym z gości zagranicznych był węgierski premier Gyula Gӧmbӧs. Święty Hubert mu zdarzył i premier położył kapitalnego byka. Wtedy wyszła na jaw nieładna cecha charakteru gospodarza – zazdrość. Wprawdzie chętnie wydawał swoim gościom odstrzały, jednakże pod warunkiem, że nie strzelali mocnych byków, które on sam miał ochotę pozyskać. A tak było właśnie w przypadku Węgra. Gӧring wpadł we wściekłość i urządził awanturę swoim łowczym. Międzynarodowy skandal został jednak zażegnany.

Zazdrość myśliwska Gӧringa pogłębiała się w miarę upływu czasu. Momentem przełomowym było pozyskanie kapitalnego byka przez głównodowodzącego wojskami lądowymi, feldmarszałka Waltera von Brauchitscha. Sfrustrowany gospodarz wydał  1 kwietnia 1941 r. polecenie, zgodnie z którym w obwodach państwowych, w których przebywał w czasie rykowiska, tylko on mógł strzelać kapitalne i „super kapitalne byki”, z wyłączeniem swoich gości. W niełaskę popadł także minister spraw zagranicznych von Ribbentrop, który pod koniec rykowiska, bez zgody gospodarza , pozyskał przyszłościowego byka. Nigdy więcej nie otrzymał zaproszenia.

W rewirze łowieckim w Puszczy Rominckiej prowadzono aktywną działalność hodowlaną, której rezultatem była nie tylko wysoka  liczebność byków, ale także imponująca jakość poroża. W 1942 r. do odstrzału przeznaczona była rekordowa liczba sześćdziesięciu zwierząt. W tym samym roku  Gӧring pozyskał byka „Matadora”, którego wieniec był ówczesnym rekordem świata.

Wprawdzie Gӧring był niekwestionowanym panem Puszczy Rominckiej, ale cierniem w jego oku był położony na terenie Puszczy dom myśliwski byłego Cesarza. Dopiero po śmierci Wilhelma II w 1941 r. i po długich negocjacjach, 3 października 1942 r. państwo pruskie odkupiło od jego syna (kronprinza Wilhelma) całą posiadłość, obejmująca zarówno dom myśliwski wraz z innymi budynkami oraz otaczający je grunt. Wprawdzie całą kwotę zapłaciło pruskie ministerstwo finansów, ale jedynym użytkownikiem nowo nabytego obiektu był Premier Prus Gӧring". (źródło: Witold Daniłowicz, Myśliwska historia Puszczy Rominckiej, Myśliwiec Warmińsko-Mazurski, nr 3 z września 2020 r.).

Rominckie jelenie

W latach 30. XX wieku - 1936 r., w epoce Trzeciej Rzeszy, tereny łowieckie w Romintach wzbudziły zainteresowanie Hermanna Göringa. Po nieudanej próbie zajęcia cesarskiego pałacu w Romintach (Wilhelm II nie wyraził zgody) kazał wybudować dla siebie drewniany dwór myśliwski, nazywany Reichsjägerhof Rominten, Jägerhof Rominten lub Emmyhall (od imienia drugiej żony Göringa, Emmy Göring), zaprojektowany przez niemieckiego architekta Friedricha Hetzelta (1903–1986), mający imitować starogermańską siedzibę książęcą, położony na wysokim brzegu rzeki Rominty. Znajdował się on ok. 2 km na północ od dawnej rezydencji cesarskiej. Budowę rozpoczęto w 1935 roku i obiekt oddano do użytku 26 września 1936 roku. Był kompletnie wyposażony. Przeważała stylistyka myśliwska i emblematy III Rzeszy.

Dzbanek do kawy

Kubek łowczego III Rzeszy

Reichsjägerhof Rominten

Aby ułatwić Göringowi dojazd do rezydencji, wybudowano przeznaczoną specjalnie dla niego niewielką stację kolejową w miejscowości Eichkamp (przed 1938 rokiem Schackummen, obecnie Jemieljanowka), w odległości ok. 10 km na północny-wschód od Romint, gdzie dojeżdżał swoim pociągiem specjalnym "Azja" (niem. Sonderzug "Asien"), przemianowanym 1 lutego 1943 roku na "Pomorze I" (niem. Sonderzug "Pommern I"). Właściwie Herman Göring miał do dyspozycji dwa pociągi: Asien oraz od 1 lutego 1943 roku Pommern I. Sztab Luftwaffe przebywający w pobliżu miejsca pobytu marszałka Göringa dysponował pociągiem specjalnym Robinson (od 1 lutego 1943 roku Pommern II). Pociągi specjalne, stale gotowe do wyjazdu, stacjonowały pod parą na dwóch stacjach kolejowych: Eichkamp oraz Kumiecie Wielkie. Po śmierci Wilhelma w 1941 r. Göring jednak zmusił  spadkobierców Cesarza by mu  sprzedali  cesarski dworek myśliwski - (żródło: Tomasz Krawczyk).

Stacja Kumiecie: 19.08.1943; pociąg specjalny „Pommern-I” lub „Pommern-II” przy charakterystycznym, drewnianym peronie stacji; w dali widoczny maszt z flagą opuszczoną do połowy z powodu śmierci gen. Hansa Jeschonka (fot.: Eitel Lange).

Gabinet Göringa w pociągu

Wagon jadalny w pociągu Göringa

Jego osobisty pociąg poprzedzał pociąg - pilot złożony z normalnych wagonów, a także platformy do transportu samochodów; następnie jechał własny pociąg Göringa z otwartymi platformami na każdym końcu, na których ustawione były działa przeciwlotnicze. Wagon, w którym podróżował Göring, miał dwie sypialnie, gabinet i luksusową toaletę, był też połączony bezpośrednio z następnym wagonem, przeznaczonym na pokój dzienny z aparaturą do wyświetlania filmów. Trzeci wagon zawierał stanowisko dowodzenia Göringa i pokój operacyjny, a w czwartym znajdowała się jadalnia. Inne wagony były dołączone dla wygody gości i starszych oficerów. Pociągi zazwyczaj stacjonowały tam, gdzie łatwo je było przetoczyć do tunelu w przypadku nalotu.

Göring z żoną Emmą w Romintach

Przed wybuchem II Wojny Światowej gośćmi rezydencji w Romintach byli m.in. Car Bułgarii Borys III, polski ambasador Józef Lipski i brytyjski ambasador sir Neville Henderson. Rominty odwiedził również Adolf Hitler. Niektóre źródła podają, że na początku lutego 1940 roku w dworze Göringa w Rominatch spotkali się Heinrich Himmler - Reichsführer SS, i Ławrientij Beria - szef NKWD; prowadzili tam tajne rozmowy na temat współpracy Gestapo i NKWD w eksterminacji społeczeństwa polskiego i zwalczaniu polskiego ruchu oporu. W spotkaniu tym uczestniczył gauleiter Prus Wschodnich Erich Koch.

W drugiej połowie 1940 roku Göring koordynował z Romint działania niemieckiego lotnictwa w czasie bitwy o Anglię W 1941 roku, po ataku Niemiec na ZSRR, Rominty stały się jego kwaterą główną na froncie wschodnim; dwór był wyposażony w bunkier zabezpieczający przed atakiem z powietrza, zbudowany w 1940 roku. Była to jedna z części systemu niemieckich kwater dowódczych współpracujących z kwaterą główną Hitlera w Wilczym Szańcu koło Kętrzyna, rozlokowanych w Prusach Wschodnich. W odległości ok. 14 km na południowy-zachód od rezydencji Göringa, w lesie Kumiecie koło jeziora Gołdap, znajdowała się kwatera główna dowództwa Luftwaffe o nazwie "Robinson" (niem. Oberbefehlshaber der Luftwaffe-Hauptquartier).

W latach 1936–1942 ochroną rezydencji Göringa zajmował się Batalion Wartowniczy Pułku "General Göring" (niem. Wach-Bataillon des Regiment General Göring). W 1942 roku został on przekształcony w Pułk Wartowniczy "Hermann Göring" (niem. Wachregiment Hermann Göring), a w kwietniu 1944 roku w Pułk Przyboczny "Hermann Göring" (niem. Begleit-Regiment Hermann Göring). Była to jednostka naziemna Luftwaffe o sile jednego batalionu, wyposażona w broń przeciwlotniczą, składająca się z grenadierów pancernych. 24 września 1944 roku Pułk Przyboczny "Hermann Göring" został rozformowany i na jego bazie utworzono 4 Pułk Pancerno-Spadochronowy "Hermann Göring" (niem. Fallschirm-Panzergrenadier-Regiment 4 Hermann Göring), o sile 2 batalionów, który w listopadzie 1944 roku przemianowano na 1 Pułk Pancerno-Spadochronowy "Hermann Göring" (niem. Fallschirm-Panzergrenadier-Regiment 1 Hermann Göring) i powiększono do 3 batalionów.

"W 1944 r. Armia Czerwona zaczęła zbliżać się do Prus Wschodnich. W październiku było już jasne, że Rosjanie zajmą Puszczę Romincką. Oficerowie niemieccy z kwatery Gӧringa zaczęli więc polować na dużą skalę, strzelając do wszystkiego co weszło pod lufę. Wychodzili z założenia, że im mniej zwierzyny zostawią „czerwonym” tym lepiej. Także Gӧring chciał zakończyć działalność łowiecką w Puszczy strzelając pięćdziesiątego piątego, puszczańskiego byka. Nie udało mu się jednak zrealizować zamiaru – byk został przez niego tylko zraniony i kilka dni później dostrzelony przez nadleśniczego.

Ostatnie wyjście Gӧringa na podchód miało miejsce tuż przed wejściem Rosjan. 16 października 1944 r. pojechał do lasu w swojej pancernej limuzynie, pod nadzorem Gestapo. Prosto stamtąd udał się do czekającego już, na specjalnie dla niego wybudowanej kilka lat wcześniej bocznicy kolejowej, swojego pociągu specjalnego o nazwie „Azja” i opuścił Puszczę Romincką na zawsze.

Już 1 sierpnia 1944 r. Gӧring Wydał rozkaz spalenia w całości zabudowań tak swego majątku myśliwskiego jak i rezydencji cesarskiej w przypadku gdyby groziło im wpadnięcie w ręce wroga. Rozkaz ten nie dotarł jednak do zarządcy majątku. Dlatego 20 października 1944 r., gdy rosyjskie wojska pancerne wjechały do Puszczy podpalił on tylko dom myśliwski Gӧringa, który wraz z zabudowaniami towarzyszącymi spłonął całkowicie. Rezydencja cesarska pozostała nienaruszona i przetrwała wojnę. W listopadzie Gӧring podjął jeszcze próbę odbicia Puszczy przy pomocy oddziału spadochroniarzy, która jednak skończyła się całkowitym niepowodzeniem.

Po wojnie na mocy układu poczdamskiego, Puszcza Romincka została podzielona granicą państwową pomiędzy Polskę  i Zawiązek Radziecki. Po stronie rosyjskiej zostały zarówno ruiny rezydencji Gӧringa jak i nienaruszony pałacyk myśliwski Wilhelma II. Od 1945 r. był on używany jako dom wypoczynkowy dla żołnierzy 3. Frontu Białoruskiego. Zmieniono nazwy okolicznych miejscowości. Rominty stały się Krasnolesiem. Dom cesarski został zdemontowany, pozbawiony ozdób i przeniesiony do Kaliningradu. Stoi do dziś przy głównej alei Centralnego Parku Kultury i Rekreacji (dawny Park Luisenwahl). Rzeźbę jelenia, która stała koło kaplicy św. Huberta na terenie byłej rezydencji cesarskiej, można podziwiać w parku im. M. Glinki w Smoleńsku".  (źródło: Witold Daniłowicz, Myśliwska historia Puszczy Rominckiej, Myśliwiec Warmińsko-Mazurski, nr 3 z września 2020 r.).

Według niemieckich historyków Volkera Knopfa i Stefana Martensa rezydencja została podpalona i zniszczona w dniu 20 października 1944 roku (tzw. "Akcja Ogień Świętojański", niem. Aktion "Johannisfeuer", obejmująca również zniszczenie kwatery "Robinson"). Pałacyk Wilhelma II nie został zniszczony, podobnie jak dom nadleśniczego przy rezydencji Göringa.

W nocy z 21 na 22 października 1944 roku wieś Rominty została zdobyta przez oddziały 18 Gwardyjskiej Dywizji Strzeleckiej Armii Czerwonej, wchodzącej w skład 11 Armii Gwardii (3 Front Białoruski).

Przejazd jednostek Armii Czerwonej przez Rominty w dniu 5 stycznia 1945 roku, rysunek G. Fiłatowa w zbiorach Muzeum Historii Sztuki w Kaliningradzie

Ze źródeł rosyjskich wynika, że przed nadejściem regularnych oddziałów Armii Czerwonej rezydencję Göringa opanowali zwiadowcy radzieckiej specjalnej grupy dywersyjno-wywiadowczej "Maksim", podlegającej 3 Oddziałowi (dywersyjnemu) Zarządu Wywiadu 3 Frontu Białoruskiego, przerzuconej 17 sierpnia 1944 roku na tyły linii niemieckich w Prusach Wschodnich. 27 października 1944 roku radziecki dziennik "Krasnaja Zwiezda", oficjalny organ Ministerstwa Obrony ZSRR, pisał, że rezydencja Göringa została zdobyta przez wojska radzieckie w stanie nienaruszonym. Rosyjskie źródła podają, że 2 listopada 1944 roku zwiadowcy radzieccy działający w Puszczy Romnickiej zameldowali przez radio, że odnaleźli rezydencję Göringa, i poinformowali, że "najbardziej wartościowe rzeczy wywieziono, wyłączono telefony i zdjęto ochronę". Później linia frontu ustabilizowała się i aż do rozpoczęcia przez Armię Czerwoną operacji wschodniopruskiej w styczniu 1945 roku przebiegała w odległości ok. 5 kilometrów na zachód od wsi Rominty. Według niektórych źródeł rosyjskich rezydencja Göringa nie została spalona i rozlokował się w niej sztab radziecki. Faktem jest, że obiekt uległ całkowitemu zniszczeniu i kto to zrobił nie wiadomo.

Ruiny Jagerhof

Historia budowli w Romintach

Jagerhof w budowie - 1935 r.

Makieta obiektu

W 1938 roku Puszczę przekształcono w państwowy rewir łowiecki. W tym okresie liczebność i jakość rominckich jeleni osiągnęły najwyższy poziom (około 1500 sztuk), a ustrzelony byk "Matador" miał poroże rekordowe w skali światowej.

W puszczy prowadzono prace nad odtworzeniem populacji tura. Warto przybliżyć tę historię ponieważ jest mało znana. Materiał powstał na podstawie artykułu pt. Bydło Hecka autorstwa Piotra Gulińskiego i Ewy Salamończyk (Przegląd Hodowlany nr 2/2016) oraz Piotra Bajko pt. "Bawoły" w Puszczy Białowieskiej (31 sierpnia 2016 by czasopis.pl).

Tur swoją siłą, wielkością i "trudnym charakterem" imponował już starożytnym, a jego zabicie uznawano za akt odwagi. Tura upamiętniają nie tylko malowidła naskalne we Francji, ale i folklor Teutonów, czyli jednego z ludów germańskich. Nic dziwnego, że Hitler zafascynowany germańska mitologią i próbami stworzenia rasy panów postanowił wskrzesić dzikiego przodka bydła. Zadania tego mieli podjąć się na jego rozkaz bracia Lutz i Heinz Heck – znani zoolodzy, a zarazem dyrektorzy największych niemieckich ogrodów zoologicznych. W efekcie kojarzenia różnych ras bydła, po kilku latach powstało zwierzę „turopodobne” znane dzisiaj jako bydło Hecka. O ile jednak rasa ta wyglądem przypomina tura, o tyle genetycznie ze swoim dzikim przodkiem ma mało wspólnego. Bydło to jest dziś ozdobą kilkunastu safari parków i prywatnych hodowli w całej Europie.

Z lewej Heinz Heck, z prawej Lutz Heck. W środku ich ojciec Ludwig

W 1920 roku niemieccy zoologowie, bracia Heinz i Lutz Heck, rozpoczęli próby odtworzenia tura. Obydwaj byli dyrektorami ogrodów zoologicznych – Lutz w Berlinie, Heinz w Monachium, a ich ojciec prowadził badania na żubrach. Zwłaszcza Lutz Heck był pod wielkim urokiem romantycznych mitów zawierających opisy walk wielkich bestii z bohaterami germańskimi. Zabiegał o przychylność Göringa, jednego z twórców i głównych postaci III Rzeszy, jako najlepszego kandydata na mecenasa i sponsora programu odtworzenia tura. Bracia Heck pracowali oddzielnie, jeden w Berlinie, drugi w Monachium. Tylko program realizowany w Monachium przetrwał II Wojnę Światową. Gdy w 1933 roku w Niemczech władzę przejmowali poplecznicy Hitlera Lutz Heck błyskawicznie związał swój los i swój projekt odtworzenia tura z partią nazistowską. Potężne, pierwotne zwierzę, które słynęło z dzikiego i agresywnego usposobienia błyskawicznie zawładnęło wyobraźnią wielkiego łowczego Rzeszy, Hermana Göringa. Jako jeden z najwyżej postawionych dworzan Adolfa Hitlera uczynił z myślistwa niemal narodowy sport, wplótł je do ideologii rasowej, propagował na każdym kroku. A cóż lepiej pasowało do zmitologizowanej wersji pierwotnych aryjskich myśliwych niż potężny i agresywny tur? Wielu naukowców oczywiście podśmiewało się z doświadczeń Hecków. Jednak po dojściu nazistów do władzy (1933 r.) patronat nad tymi eksperymentami objął marszałek Hermann Göring, naczelny łowczy III Rzeszy. Prace nad odtworzeniem tura nabrały przyspieszenia, finansowane były ze specjalnego funduszu SS. Nazistowski aparat władzy dopatrywał się w "odtworzonym turze" symbolu germańskiej siły. Göring szykował się już do polowań na "tura". Kilkakrotnie zapraszał Lutza Hecka na łowy do Puszczy Rominckiej.

Z prawej Lutz Heck na polowaniu z Göringiem

Projekt odtworzenia tura oparty był na założeniu, że gatunek nie wyginął tak długo, jak długo żyją wszystkie jego geny, a geny tura są nadal obecne w populacjach różnych ras bydła. Na drodze krzyżowania i selekcji bracia Heck chcieli otrzymać zwierzę posiadające wszystkie pierwotne cechy typowe dla tura. Miał to być zrekonstruowany fenotypowo wizerunek dzikiego gatunku, także pod względem behawioru. Poprzez krzyżowanie szeregu prymitywnych ras europejskich udało się wytworzyć zwierzęta nazywane „bydłem Hecka”, „odtworzonym turem” lub ”krowami Hitlera”. W eksperymencie, łącznie na różnych jego etapach, udział wzięło 15 ras bydła pochodzących z Hiszpanii, Francji, Korsyki, Węgier i Wielkiej Brytanii. W 1932 roku urodził się pierwszy buhaj tej rasy, o imieniu Glachi.

Zwolennicy bydła Hecka uważają, że rezultaty uzyskane w ośrodku w Berlinie i w Monachium były identyczne. W rzeczywistości wyhodowane bydło nie było do siebie podobne. W zasadzie wyglądem przypominało tury z czasów paleolitu, miało olbrzymie rogi i dymorfizm płciowy w umaszczeniu, ale było mniejsze i niższe w kłębie. Miało też niewiele wspólnego z pradawnym, wymarłym królem puszczy. Było chorowite, miało kruche kości, brak mu było siły i umiejętności przetrwania – wymagało karmienia przez człowieka. To należało zmienić. Jesienią 1938 roku stado przewieziono do pruskiego rezerwatu leśnego Rominten, należącego do Göringa, i wypuszczono na wolność. Z relacji mieszkańców wiadomo, że zwierzęta były bardzo agresywne, atakowały ludzi przychodzących do lasu. Podobno Göringa najbardziej drażnił fakt, że przeszkadzały w dokarmianiu jeleni. Lutz Heck wziął się też za żubry, które wydały mu się nieco zdegenerowane. Postanowił dodać im nieco witalności poprzez krzyżowanie z bizonami. Nad żubrem zawisło poważne niebezpieczeństwo. Po pewnym czasie okazało się, że uzyskane w Schorfheide krzyżówki nie wyglądają ani jak żubry, ani jak bizony. Heck oddzielił więc samice krzyżówek i jeszcze raz krzyżował je z samcami żubrów. W końcu stado żubrów i krzyżówek urosło do 200 sztuk. Heck, choć nie było do tego żadnych powodów, triumfował, twierdził że "pragermańskie zwierzę" zostało odtworzone.

Bydło Hecka

Wystawa łowiecka Berlin 1937 r. Makieta Puszczy Białowieskiej. Pierwszy z lewej Lutz Heck. Pierwszy z prawej Hermann Göring

W styczniu 1942 roku Lutz i Heinz Heckowie przyjechali do Białowieży, gdzie zainteresowali się prowadzoną tutaj od 1936 roku przez prof. Tadeusza Vetulaniego regeneracją tarpana leśnego. W rezultacie tej wizyty, do Niemiec wywieziono w latach 1942-1944 aż 32 koniki, które trafiły do ogrodów zoologicznych w Berlinie, Monachium i Królewcu. W 1942 roku, po zajęciu przez Niemców wschodnich obszarów Europy, "pseudotury" przetransportowano z Puszczy Rominckiej i wypuszczono na wolność w Puszczy Białowieskiej. W zamysłach hitlerowców Puszcza Białowieska, po połączeniu z Puszczą Augustowską i Puszczą Knyszyńską, miała stanowić największy na świecie naturalny obszar leśny. Puszcza miała być całkowicie dzika i pierwotna – wstęp do niej mieli mieć tylko nazistowscy myśliwi. Dlatego właśnie po zajęciu Polski znalazła się w granicach Rzeszy, a nie w Generalnym Gubernatorstwie. Dzikie bydło błyskawicznie zaadaptowało się do nowych warunków. Zwierzęta przetrzymywały bez dokarmiania mroźne zimy. Liczne było także potomstwo, pojawiające się w kolejnych latach. Niestety nie zachowały się żadne fotografie przedstawiające bydło Hecka w Puszczy Białowieskiej. Zatem do Puszczy Białowieskiej, uważanej przez nazistów za "najlepiej zachowany starogermański las", przywieziono w 1942 roku pierwszą partię fałszywych turów. Później trafiały tutaj prawdopodobnie kolejne sztuki, zarówno samce jak i samice. Zwierzęta te trzymały się głównie północnej części Puszczy. Dobrze się czuły w puszczańskim środowisku. Miały pod dostatkiem soczystej trawy. Wychodziły często na łąki, które nie były koszone, gdyż większość okolicznych wsi została wcześniej przez Niemców spacyfikowana.

Uważa się, że Sowieci wybili po wojnie całe stado, kończąc nazistowski wysiłek wskrzeszenia tura, choć okoliczni mieszkańcy jeszcze w 1946 roku widywali pojedyncze sztuki tego bydła. Pod koniec wojny utracono kontrolę nad bydłem Hecka. Pomimo braku jakiejkolwiek opieki, potrafiło ono jednak samodzielnie przetrwać. Mieszkańcy Puszczy Białowieskiej nie bardzo wiedzieli, co to są za zwierzęta. Ktoś rzucił nazwę "bawół", inni ją podchwycili i tak już zostało. O "bydle Hecka" w owym czasie na tym terenie nikt nie wspominał. Nic też nie wiedziano o eksperymentach dokonywanych przez braci Hecków. Ci, którzy podczas okupacji pracowali w administracji leśnej, mówili tylko tyle, że zwierzęta te przysłał do Puszczy Göring. Tutejsi mieszkańcy zaczęli kłusować na "bawoły" już pod koniec okupacji niemieckiej. Zwierzęta nie były płochliwe, na widok człowieka nie uciekały, tak jak np. jelenie. Broń kłusownicy przechowywali w lesie owiniętą w jakąś szmatę w dziupli w drzewie. Mięso tego dziwnego zwierzęcia było podobno bardzo smaczne. Solono je i przechowywano w drewnianych beczułkach, nazywanych na tym terenie "raszkami". Obecnie, w Holandii znajduje się ok. 600 sztuk bydła Hecka, niewielkie stada utrzymywane są w pobliżu Berlina, Jeny i Auerbach na terenie Niemiec, a także we Francji, Anglii i innych krajach. W Polsce znajduje się jedno stado w Dobrosułowie w woj. lubuskim. Stado to liczy 45 sztuk, a zostało zakupione przez właścicieli w Niemczech.

Podczas II wojny światowej Heck wziął udział w grabieży warszawskiego ZOO, najcenniejsze okazy zwierząt zabierając do niemieckich ogrodów zoologicznych. Był członkiem SS i zagorzałym nazistą. Zmarł  6 kwietnia 1983 r. w Wiesbaden.

Warszawskie ZOO, które, gdyby nie wybuchła wojna, byłoby w 1940 roku gospodarzem kongresu Międzynarodowego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych, poważnie ucierpiało nie tylko od bombardowania, ale i od wywiezienia rzadkich okazów do ogrodów zoologicznych w Niemczech. Heck szybko wysłał słoniczkę Tuzinkę do Królewca, wielbłądy i lamy do Hanoweru, hipopotamy do Norymbergi, konie Przewalskiego do Wiednia, a rysie i zebry do Schorfheide. Podczas pierwszej zimy okupacji, pomimo obietnic Hecka, kilku gestapowców nie powstrzymało się przed grasowaniem na terenie ZOO i polowaniem na resztki zwierzyny.

Tur uznawany był za symbol germańskiej potęgi, nawiązywał do czasów starożytnych, w których Germanię pokrywały ciemne puszcze. Jego postura, siła i dzikość imponowały nazistom. Misja odtworzenia tura polegała na przywołaniu go do życia nie za pomocą sklonowania próbek zachowanych sprzed lat, ale dzięki genetycznym krzyżówkom istniejących jego krewnych, czyli bydła. W rezultacie Lutz Heck uzyskał stado zwierząt bardzo podobnych wyglądem do dawnych turów. Bydło Hecka wyglądało jak tury, ale w gruncie rzeczy genetycznie nie różniło się od pastwiskowych krów. Jednak zewnętrzne podobieństwo daje wyobrażenie jak wyglądało to mityczne zwierzę. Bydło Hecka miało w kłębie wysokość (buhaje) 1,6 metra a tury 2 metry. Już to prównanie uzmysławia nam moc turów.

.

Bydło Hecka

Tur (Bos primigenius) był jednym z największych zwierząt jakie kiedykolwiek zamieszkiwały Europę. Jego wygląd i biologię odtworzono częściowo dzięki bogatej dokumentacji historycznej, zapiskom starożytnym i średniowiecznym, rysunkom oraz analizie materiałów kostnych z wykopalisk. Cechował go wyraźny dymorfizm płciowy: samce były znacznie większe od samic i miały silnie rozwinięte rogi. Dorosły samiec osiągał do 3 metrów długości i 2 metrów wysokości, ważył 800-1000 kg. Miał muskularny kark i dość masywny przód ciała. Duże, ostro zakończone rogi rosły na boki i ku przodowi, a ich czarne końce były lekko zawinięte do góry. Samiec tura prawdopodobnie był czarny, a po jego grzbiecie biegła jasna pręga. Na głowie miał coś, co przypominało rudą czuprynkę.

Porównanie zrekonstruowanego wyglądu tura (na górze) i bydła Hecka (na dole). Choć bydło Hecka jest nieco mniejsze, ale równie silne i muskularne jak tury. Jak widać bracia Heck rozminęli się dość mocno z oryginałem.

Herman Göring, dowódca Luftwaffe, Łowczy III Rzeszy, od 1940 roku Marszałek III Rzeszy znany był z wystawnego trybu życia, Herman Göring, urządzał tutaj prawdziwe uczty. Przede wszystkim jednak polował. Strzelił tutaj legendarnego byka „Matadora”. Za jego czasów Puszcza była właściwie tylko do dyspozycji Göringa. Polował w niej nawet na dwa dni przed wejściem wojsk radzieckich.

W aranżowaniu wnętrza brał udział sam Goring

 

Przygotowanie do przyjęcia w Reichsjagerhof

Przyjazd wielkiego łowczego, marszałka Rzeszy i naczelnego dowódcy Luftwaffe do jägerhofu zapowiadał napływ zapasów i wzmocnioną krzAtaninę sług. Gdy pocią „Azja” zatrzymywał się na stacji Tollmingehmten (Tollmingkehmen czyli Tolmingiany,obecnie Czystyje Prudy, miasteczko w południowo – wschodniej części Obwodu Kaliningradzkiego ( Rosja ), niedaleko granicy z Polską, około 25 km od Żytkiejm.), zajeżdżał mercedes z proporczykami i błyskawicznie unosił grubasa ku baśniowej rezydencji, gdzie ogień piekielny huczał w monumentalnym kominku. Oberkelnerzy w białych rękawiczkach rozstawiali kępy świec na długim klasztornym stole, nakrytym wykwintnym obrusem i lśniącym Zytą zastawą stołową; kamerdynerzy ogrzewali wielkie łoże pana domu, ubrane w jedwabie i futra, podczas gdy w zapleczu kuchennym tradycyjny prosiak nadziewany, pieczony na węglu drzewnym, wypacał swój tłuszcz do brytfanny. (źródlo: „ Puszcza Romincka bez granic”, T. Krzywicki).

Narada z udziałem Goringa

Oto kilka fotografii z polowań Hermanna Göringa w Rominten. Pełno w nich symboliki faszystowskiej, jakże obco wyglądającej na polowaniu.

Jak już wspomniałem Hermann Göring strzelił, 22 września 1942 r., właśnie w Rominten byka "Matadora", który wówczas był rekordem świata w punktacji CIC. Był to dwudwudziestak o wadze wieńca 11,6 kg., obwód róży 27,7 cm. i długości tyki 113,7 cm.

Kolejny kamień w Puszczy z 1903 r. Fot. R. Simoni

Powracamy zatem do cesarskich polowań. Wilhelm II bardzo lubił łowy w prywatnych zwierzyńcach. Podczas polowania w 1885 roku, koło Skierniewic i Lubochni w zaborze rosyjskim, podczas 10 dni ubito około 400 sztuk zwierzyny grubej, głównie dzików i danieli. Wilhelm II polował tam w towarzystwie dwóch monarchów: Rosji i Austro-Węgier: Cara Mikołaja II i Cesarza Franciszka Józefa I.

Filmik z polowania Wilhelma II w ogrodzonym zwierzyńcu

 Przyjazd Cesarza na polowanie - scena z filmiku

Strzał do byka - scena z filmiku

Oglądanie trofeum - scena z filmiku

Polowanie z Carem Mikołajem II w 1910 r.

Polowania u Christiana Krafta von Hohenlohe - Oehringen

Christian Kraft von Hohenlohe - Oehringen

Christian Kraft, Fürst zu Hohenlohe-Öhringen, Herzog von Ujest (ur. 21 III 1848 -  Öhringen, Niemcy – zm. 14 V 1926, Somogyszob, Węgry, poch. 22 V 1926 w Jaworzynie Spiskiej). Książę niemiecki, generał-major, właściciel rozległych dóbr na Śląsku (wtedy pruskim) i w głębi Węgier oraz w Tatrach (w ich części węgierskiej, potem słowackiej).

Urodzony w 1848 r. książę Chrystian otrzymał staranne wykształcenie - po renomowanej akademii rycerskiej w Legnicy skończył studia prawnicze na uniwersytecie w Bonn. Potem - wzorem ówczesnej młodzieży z arystokratycznych rodzin - przeszedł przez kolejne szczeble kariery wojskowej, której uwieńczeniem był stopień generała, nadany w czasie wojny francusko-pruskiej z lat 1870-1871. Swoistym wyróżnieniem było też przyznanie mu statusu honorowego członka zakonu joannitów.

Zamek w Sławęcicach

Własnością księcia pozostały blisko 42 tys. ha ziemi oraz pakiet większościowy spółki Zakłady Hohenlohe. W 1908 r. jego majątek oszacowano na ponad 150 mln marek.

W Sławięcicach stanął trzypiętrowy pałac w stylu włoskiego baroku otoczony parkiem angielskim z rzadkimi gatunkami drzew i krzewów

Hrabia żył tak, jak lubił (stać go było na to - dop. autora). Urządzał bale i wystawne polowania, a wszyscy znaczący w regionie arystokraci podlizywali mu się i intrygowali za jego plecami. Zielenieli wprost z zazdrości, gdy aż przez dwa lata z rzędu, w grudniu 1901 r. i 1902 r., Cesarz Wilhelm II był gościem honorowym urządzanych z wielką oprawą polowań. Trzeci raz Wilhelm II gościł w Sławięcicach w grudniu 1906 r. Sława urządzanych z rozmachem bankietów dotarła również do Moskwy i skusiła Cara Mikołaja II, który nie omieszkał złożyć wizyty księciu Hohenlohe i napić się sławięcickiej gorzałki.

Po I Wojnie Światowej, aby uniknąć wpłacenia specjalnego podatku, przekazał 15% akcji Hohenlohe Werke A.G. polsko-francuskiej spółce Skarboferm.

W swoich dobrach jaworzyńsko-lendackich, do własnych celów myśliwskich utworzył wielki zwierzyniec, obejmujący prawie całe Tatry Jaworzyńskie tzw.  Zwierzyniec Jaworzyński. W zwierzyńcu tym i na inych swoich terenach tatrzańskich urządzał częste polowania, a także na sąsiednich terenach, na których dzierżawił prawo do polowań, np. w Kiezmarskiej Dolinie.  Sam książę, w ciągu przeszło 40 lat, upolował tysiąc kozic, napędzanych mu pod strzał przez góralskich naganiaczy. W Hawraniej Dolinie upamiętniono to pomnikiem (duża stojąca kamienna płyta) z wykutym przez jurgowskiego górala napisem po polsku: "Najjaśniejszy Książę Christian Kraft Hohenlohe na tem miesci zastrczelił dnia 5ego Septembra 1924 r. tysiącego capa." - pisownia oryginalna. Na swoim terenie tatrzańskim stopniowo ograniczał pasterstwo, zwłaszcza owcze, ale nie zniósł go całkowicie.

Christian Kraft von Hohenlohe - Oehringen poluje na terenie Zwierzyńca Jaworzyńskiego

Zwierzyniec Jaworzyński lub zwierzyniec Hohenlohego. Po zakupie dóbr jaworzyńsko-lendackich w 1879 r. Christian Hohenlohe utworzył na ich terenie w swych prywatnych celach myśliwskich wielki zwierzyniec obejmujący prawie całe Tatry Jaworzyńskie (ok. 2000 morgów). Zwierzyniec ten został otoczony wysokim płotem i strzegli go liczni strażnicy, częściowo sprowadzeni z Tyrolu, a przez polskich górali zwani jegrami.

Poza rodzimą fauną (jak kozice, sarny, niedźwiedzie, rysie itd.) Hohenlohe hodował w swym tatrzańskim. zwierzyńcu także zwierzęta sprowadzane, np. jelenie z Kaukazu, Siedmiogrodu i Ameryki, koziorożce z Kaukazu i Alp, żubry z Kaukazu, bizony z Ameryki.

Zwierzyna była w zimie dokarmiana, ale w obrębie zwierzyńca żyła na swobodzie osiągając najwyższe pogłowie w 1912 r. Na ogrodzonym obszarze żyło wtedy ok. 600 kozic, 1200 jeleni, 150 koziorożców, 21 bizonów i żubrów, 30 niedźwiedzi. Po 1912 r., z powodu trudności finansowych, Hohenlohe zmniejszył liczbę strażników i stan zwierzyny, wzmogło się kłusownictwo (m.in. górali podhalańskich), ale liczba zwierzyny była nadal pokaźna. Na terenie tego zwierzyńca Hohenlohe zbudował liczne drogi leśne oraz myśliwskie ścieżki i domki. Urządzał tu często polowania.

Polowanie na niedźwiedzie w Zwierzyńcu Jaworzyńskim

Polowanie w Zwierzyńcu Jaworzyńskim i książę z ubitym bizonem

Hohenlohe zabronił turystom wstępu na ten obszar. Dopiero po licznych protestach turystów w prasie i interwencji węgierskich władz państwowych Hohenlohe zezwolił przechodzić przez zwierzyniec, ale jedynie trzema znakowanymi szlakami: przez Polski Grzebień, Lodową Przełęcz i Przełęcz pod Kopą, natomiast gospodę w Jaworzynie Spiskiej i Schronisko Salamona na Polanie pod Wysoką zamknął dla turystów. Na poruszanie się poza owymi dozwolonymi szlakami w celach taterniczych  czy naukowych trzeba było uzyskać od dyrektora dóbr w Jaworzynie Spiskiej specjalne pozwolenie (z Polaków otrzymał je bodaj jedynie Walery Goetel, geolog i taternik), ale polscy taternicy o to przeważnie nawet się nie starali, tylko unikali strażników. Po śmierci Hohenlohego w 1926 r. jego dobra tatrzańskie odziedziczył jego bratanek, książę August Hohenlohe, który w 1936 r. sprzedał dobra jaworzyńsko-lendackie (z owym zwierzyńcem) państwu czechosłowackiemu.

Christian Kraft z żoną Otylią  Lubraniec - Dąmbską z domu Brauns

Jak donosił „Łowiec Wielkopolski”, w trakcie jednego z polowań w śląskich Sławęcicach Cesarz strzelił w trakcie sześciogodzinnego polowania 1001 sztuk zwierzyny. Cesarz przyjeżdżał do Sławięcic na polowania trzykrotnie. Był tam 10 grudnia 1901 roku, 3 grudnia 1902 r. i jeden raz w 1906 r. Okoliczne lasy, pełne zwierzyny, słynne były na całą Europę.

Ostatnio na portalu lokalna24.pl znalazłem fragment tekstu podpisanego inicjałami AR dotyczącego wizyt Wilhelma II w Sławęcicach. Link do portalu przesłał mi Pan Tomasz Krawczyk. Oto fragment tego artykułu "(...) w 1897 roku posiadłość Sławięcice, obejmująca w owym czasie 41587 hektarów gruntów ornych, łąk i lasów, odziedziczył Christian Kraft von Hohenlohe-Oehringen. Jako najstarszy syn księcia Hugona zu Hohenlohe-Öhringen i Pauliny von Fürstenberg, ukończył akademię rycerską w Legnicy, a później studiował prawo w Bonn. Walczył w wojnie z Francją w latach 1870/1871 i awansował na stopień generała-majora w kawalerii. Został też honorowym kawalerem w zakonie joannitów. Za czasów rządów Christiana Sławięcice stały się centrum rolniczym i leśniczym na Górnym Śląsku. Okoliczne lasy kusiły największych myśliwych w państwie pruskim. Dzięki staraniom Krafta odżyły przyjazne stosunki rodu Hohenlohe-Oehringen z dworem cesarskim. Wcześniej, przez blisko sto lat, były one dość oziębłe po niepowodzeniach militarnych Friedricha Augusta von Hohenlohe-Oehringen podczas walk z wojskami napoleońskimi w latach 1806-1807. Na zaproszenie księcia Christiana Sławięcice trzykrotnie odwiedził Cesarz Wilhelm II Hohenzollern. Gościł on w posiadłości w grudniu 1901 oraz 1902 roku, a także cztery lata później w 1906 r. Król Prus nie tylko odpoczywał i bawił się na zamku, ale jako rasowy myśliwy, uczestniczył w specjalnie organizowanych dla niego polowaniach – głównie na jelenie. Przyjazdy Wilhelma do Sławięcic zawsze miały doniosła oprawę. Cesarz przyjeżdżał tu specjalnym pociągiem. Na stacji witał go książę Kraft odświętnie ubrany w mundur gwardzisty pułku ułanów. Towarzyszyli mu bracia – Hans wystrojony w mundur badeńskiego oficera artylerii oraz Max w stroju gwardzisty pułku ułanów. Trzykilometrowemu przejazdowi ze stacji kolejowej do posiadłości towarzyszył szpaler zapalonych pochodni w rękach żołnierzy i członków organizacji kombatanckich. Na pewno było to widowiskowe powitanie znakomitego gościa. W bankiecie powitalnym, odbywającym się w pałacu, uczestniczyli przedstawiciele największych i najbogatszych śląskich rodów – Solm-Baruth, Donnersmark, Lichnowski, Welczek, a także przedstawiciele administracji państwowej i znaczniejsi duchowni".

Sławęcice 1902 r. Wizyta Wilhelma II u Christiana Kraft von Hohenlohe - Oehringen (żródło: Tomasz Krawczyk)

Łowiec Polski - 1902 r.

Z końcem XIX stulecia stworzono zasady racjonalnej gospodarki leśnej, w celu ograniczenia dewastacji i nadmiernej eksploatacji. Właścicielami tych lasów były dwa najzamożniejsze rody górnośląskie. Obszar leśny w obrębie gmin Świerklaniec, Tarnowskie Góry i Miasteczko stanowił własność księcia Henckel von Donnersmarck ze Świerklańca, zaś lasy dzisiejszej gminy Tworóg, Kalety aż po Koszęcin, Boronów i Woźniki, należały do przedstawicieli rodu Hohenlohe ze Sławięcic i Koszęcina. Lasy te obfitowały w dziką zwierzynę, toteż odbywały się tu wielkie polowania.

Częstym gościem śląskich magnatów był Cesarz Wilhelm II. Wielokrotnie uczestniczył w polowaniach u księcia Hohenlohe w Sławięcicach, u księcia Hochberga w Pszczynie, hrabiego Renarda w Strzelcach czy hrabiego Thiele-Wincklera w Mosznej. Kilkakrotnie gościł także w Świerklańcu. Szczególnie rozpisywano się o cesarskim polowaniu w 1904 r.

Cesarz przybył 26 listopada specjalnym pociągiem do Radzionkowa, a następnie udał się do Świerklańca. W dniu następnym odbyło się polowanie w lasach między Świerklańcem a Miasteczkiem Śląskim. Jeśli wierzyć ówczesnej prasie, Cesarz zastrzelił 945 sztuk zwierzyny!

Skoro Cesarz upodobał sobie polowania w górnośląskich lasach, należało wykazywać troskę o pogłowie zwierzyny. Niestety, wielkim zmartwieniem właścicieli lasów była plaga kłusownictwa. We włościach Donnersmarcków, za zabicie kłusownika leśniczy otrzymywał premię w wysokości 10 marek. W równie bezwzględny sposób rozprawiano się z kłusownikami w dobrach księcia Hohenlohe. Mimo to, szczególną sławę zyskał sobie kłusownik z Tworoga, Karol Sobczyk zwany Rabsikiem. Znakomity strzelec, doskonale obeznany w terenie, szczęśliwie uchodził kolejnym obławom. Zarząd Dóbr Książęcych w Koszęcinie, wyznaczył nagrodę w wysokości 500 marek za ujęcie Sobczyka. W styczniu 1895 r. z powodu silnych mrozów Sobczyk szukał schronienia u znajomego gospodarza w Nowej Wsi, ten jednak skuszony nagrodą zadenuncjował go.

Nocą 20 stycznia żandarm Fieber z Tworoga, wraz z kilkoma miejscowymi leśnikami zorganizował obławę. Otoczyli dom, wzywając Sobczyka do poddania się. Ten jednak ani myślał kapitulować. Z okna poddasza padły dwa celne strzały. Na miejscu zginęli żandarm Fieber i leśnik Broll. Pozostali uczestnicy obławy uciekli, a Sobczyk jak zwykle zapadł się pod ziemię. Nie na długo wprawdzie, w marcu zastrzelił donosiciela. Sprawa stała się niesłychanie głośna. Cała prasa w cesarstwie rozpisywała się o wydarzeniach w Nowej Wsi. Sędzia sądu krajowego w Bytomiu rozesłał list gończy, książe Karl Gottfried zu Hohenlohe Ingelfingen wyznaczył za ujęcie zabójcy niewiarygodną nagrodę - 5 tysięcy marek!

Próba ucieczki do Rosji nie powiodła się. Sobczyka ujęto i wyrokiem sądu w Bytomiu ścięto 8 stycznia 1896r. na dziedzińcu bytomskiego więzienia. Ale na tym nie koniec. Czas jakiś po śmierci Sobczyka, sprawą zajął się kontrwywiad wojskowy. Z raportu sporządzonego na podstawie przesłuchań uczestników wydarzeń w Nowej Wsi wynikało , że strzały oddane przez Sobczyka nastąpiły w bardzo krótkim odstępie czasu. Siła rażenia pocisków była tak duża, że przeszły na wylot ciał ofiar. Pocisków nie odnaleziono . Wiele zatem wskazywało, że kłusownik strzelał z karabinu wojskowego. W czasie śledztwa Sobczyk nie wydał nikogo, ani też nie wskazał miejsca ukrycia broni. W tym okresie armia niemiecka wyposażona była w doskonałe, powtarzalne karabiny kalibru 7,92 mm, konstrukcji niemieckich inżynierów Wilhelma i Paula Mauserów. Karabiny te cieszyły się znakomitą opinią, nic zatem dziwnego, że zamawiały je różne armie. W 1893 roku Hiszpania, zagrożona w swych koloniach ekspansją Stanów Zjednoczonych, przystąpiła do generalnej modernizacji sił zbrojnych. Broń strzelecką i artylerię zamówiono w Niemczech. Na potrzeby hiszpańskie opracowano nowy, udoskonalony karabin (Mauser wz 1893) z pięcionabojowym magazynkiem. Całej tej transakcji patronował międzynarodowy handlarz bronią i aferzysta Bazyli Zacharow. I jak to zwykle z Zacharowem bywało, nie obeszło się bez skandalu.

Pewna część karabinów po prostu nie dotarła do Hiszpanii. Wywiad niemiecki od razu powiązał ten fakt z informacjami strony rosyjskiej, iż z Niemiec, a zwłaszcza przez śląską granicę dociera broń dla rosyjskich organizacji rewolucyjnych oraz do polskich ugrupowań niepodległościowych. Rosjanie interweniowali zresztą nie po raz pierwszy. W czasie powstania styczniowego w 1863 r.  wręcz żądali uszczelnienia granicy, zwłaszcza na odcinku rzeki Brynicy, gdyż przenikali tam ochotnicy, broń i zaopatrzenie dla oddziałów powstańczych. O fakcie, że mieszkańcy przygranicznych wiosek Bibieli i Brynicy trudnili się przemytem, władze niemieckie wiedziały doskonale. Jednak śledztwo nie zdołało ustalić, by ktokolwiek z mieszkańców organizował poważną kontrabandę. Najwyżej mogli służyć za odpowiednim wynagrodzeniem, jako przewodnicy. Nie ustalono też, czy Sobczyk miał powiązania z przemytnikami i czy rzeczywiście posiadał karabin Mauser wz 1893. Tę tajemnicę zabrał ze sobą do grobu. (źródło: Weronika Silczak).

Polowania Wilhelma II u śląskich magnatów von Donnersmarck

Najznakomitsze rody Niemiec usilnie starały się o możliwość zaproszenia tak znakomitego gościa do swoich posiadłości. Taka wizyta niebywale podnosiła prestiż pałacu, w którym władca raczył przybywać i gospodarza, który go gościł. Przy okazji zaś była okazją do zebrania grona największych osobistości danej prowincji i, być może, zyskania przychylności Cesarza dla planowanych interesów.
 
Dynamicznie rozwijający się przemysł na Śląsku wywindował w drugiej połowie XIX wieku tę prowincję do miana jednego z centrów gospodarczych Niemiec. Tutejsi magnaci przemysłowi  majątkiem wkrótce zaczęli dościgać największe pruskie rody szlacheckie, jednak stara arystokracja wciąż lekceważącym okiem patrzyła na „nowobogackich prowincjuszy”. Ci nie odpuszczali, starając się zadomowić w najlepszych salonach Berlina. Najpotężniejsi magnaci wymogli w końcu na samym Cesarzu, aby raczył odwiedzić ich śląskie posiadłości. Wilhelm II gościł więc u Hohbergów w Pszczynie, Henckel-Donnersmarcków w Świerklańcu, Renardów w Strzelcach Opolskich, czy Franken-Sierstorpfów w Żyrowej. Najbardziej upodobał sobie jednak polowania u hrabiego Franza Huberta von Thiele-Wincklera w Mosznej, gdzie przebywał aż cztery razy w latach 1901–1912.

Panami ziem wokół Bytomia i Tarnowskich Gór zostali w pierwszej połowie XVII w. przedstawiciele rodu Henckel von Donnersmarck. Bogactwa naturalne i umiejętne nimi zarządzanie sprawiły, że Donnersmarckowie stali się magnatami przemysłowymi. Zaliczani do grona najbogatszych rodzin Europy, Donnersmarckowie inwestowali swój kapitał w różne dochodowe przedsięwzięcia na całym kontynencie. Świerklaniec i Nakło pozostawały w ich rękach aż do 1945 r.

Zamek w Reptach zwany Starym Zamkiem

Właścicielem Rept był Karol Łazarz Henckel von Donnersmarck (1772-1864), baron i hrabia cesarstwa niemieckiego, który postanowił przekształcić cały teren Rept w Tier Garten (zwierzyniec) przeznaczony do polowań. Dookoła lasu postawiono mur z kamienia wapiennego. W 1840 roku na wschodnim krańcu zbudowano zameczek myśliwski (Jagdschloss). Środkową część lasu wycięto, aby ułatwić polowania.

Zameczek myśliwski (Jagdschloss)

Z inicjatywy syna Karola Łazarza, Guidona, w centralnej części założenia wybudowano w latach 1893–1898 nowy, okazały pałac w stylu neorenesansu niemieckiego, zwierzyniec natomiast przekształcony został w park w stylu angielskim. Autorem projektu był bawarski architekt Gabriel von Seidl, pod którego kierunkiem w tym samym czasie powstał budynek Bawarskiego Muzeum Narodowego w Monachium.

W maju 1895 roku rozpoczęła się budowa usytuowanej na północ od pałacu masztalni. Prowadzonymi przy niej pracami kierował architekt Adolf Seiffhart, również pochodzący z Monachium.

Masztalnia

Park w stylu angielskim założony wokół pałacu. Na początku XX wieku pałac został rozbudowany od południowego zachodu. Powstała duża sala balowa, nad której wnętrzem prace trwały do 1910 roku. Wykonawcą była założona w 1867 roku firma Martina Kimbla z Wrocławia.

Wnętrze gabinetu książęcego w pałacu w Reptach - fotografia z ok. 1908 roku

Po śmierci Guidona w 1916 roku pałac odziedziczył jego młodszy syn, Kraft. W 1922 roku wytyczono nową granicę niemiecko-polską, która przebiegała obrzeżami repeckiego parku. Znalazł się on wraz z pałacem po stronie polskiej.

W czasie II Wojny Światowej w pałacu urządzono lazaret dla żołnierzy Wehrmachtu. W 1945 roku, pod koniec wojny, pałac został spalony, a przez kolejne lata ulegał dewastacji i niszczeniu przez warunki atmosferyczne. Mimo ekspertyz wskazujących ruiny jako nadające się do odbudowania oraz sporządzenia planów odbudowy, 3 czerwca 1966 roku pozostałości pałacu zostały wysadzone w powietrze.

Polowanie w Reptach z udziałem Wilhelma II

Guido Henckel von Donnersmarck

Fascynująca jest historia rodu ale też historia wielkiej miłości Guido Henckela von Donnersmarck i budowy w Świerklańcu „Małego Wersalu”. (źródło: Dariusz Pietrucha "Mały Wersal" w Świerklańcu).

Femme fatale paryskich salonów

W latach 50. XIX w. Guido Henckel von Donnersmarck przebywał w Paryżu. Tam poznał markizę Blanche de Paiva. Urodziła się w 1819 r. w Moskwie w rodzinie ubogiego, żydowskiego krawca jako Esther (wg. innych źródeł Teresa Paulina) Lachmann. Tak naprawdę nazywała się Teresa Paulina Blanche Lachmann i prawdopodobnie pochodziła ze Śląska. Urodziła się w 1819 r. w żydowskiej rodzinie. Niektórzy twierdzą, że w Nysie. Historia jej życia to prawdziwa esencja Europy w czasach ponapoleońskich. Co na jej temat jest prawdą, a co wymysłem plotkarzy tamtych czasów lub nawet jej samej, nie wiadomo. Była jedną z tych kobiet, które lubią wymyślać legendy na własny temat. Wiadomo, że była niezwykle piękną dziewczyną, która żyjąc w biedzie, marzyła o sławie i bogactwie. Podobno jej ojcem był Natan Lachmann, krawiec, który w poszukiwaniu lepszego życia wyjechał z rodziną z Nysy do Wrocławia. Gdy nie odnalazł tam tego, czego szukał, rodzina wróciła do Nysy.

Markiza La Paiva

Teresa, wówczas 16 latka, zasmakowała jednak życia w wielkim mieście, rychło więc uciekła do Wrocławia. Związała się z młodym czeladnikiem krawieckim, i wspólnie podjęli decyzję o wyjeździe do Moskwy. Jej partner znalazł zatrudnienie w zakładzie krawieckim niejakiego Vilaina (lub Villoinga). Po jakimś czasie Vilain "odbił" swojemu pracownikowi dziewczynę i w 1836 r. ożenił się z Teresą. Wkrótce urodził im się syn. Niebawem Teresa poznaje koncertującego w Moskwie austriackiego pianistę Henri Herza. Romans przerywa jego wyjazd do Francji. Rychło wyjeżdża tam i Teresa. Bynajmniej nie do niego. Zamieszkuje w Paryżu, krótko w Ems, by znowu powrócić do stolicy Francji. Czerpie z życia pełnymi garściami. Po jakimś czasie spotyka Herza i ponownie się z nim związuje. Dzięki jego funduszom otwiera salon, w którym pojawia się ówczesna śmietanka artystyczna i intelektualna Paryża, m.in. pisarz Theophil Gautier, Ryszard Wagner, czy nawet Julius Verne.

Blanche de Paiva

Tadeusz Boy-Żeleński pisał: są dziś tylko dwa salony (w Paryżu), w których bywa literatura: salon księżniczki Matyldy i salon pani Païva.

Wzbudzała zachwyt u jednych, innych szokowała. Osoba ponad przeciętna, władająca kilkoma językami, błyskotliwa, doskonale grająca na fortepianie.  Potrafiąca prowadzić konwersacje zarówno na temat sztuki jak i polityki. Słowem: doskonała towarzyszka. Według Dzienników braci Edmonda i Jules’a Goncourtów była najsłynniejszą kurtyzaną swoich czasów. Obdarzona niezwykłą urodą, z burzą rudych loków bardzo szybko zwróciła na siebie uwagę we francuskiej stolicy.

Goście są oczarowani niezwykłą urodą gospodyni. W tym czasie Herz koncertuje w Ameryce zdobywając coraz większą popularność. Nieobecność pianisty wykorzystuje jego rodzina. Oskarżając Teresę o trwonienie majątku Hertza, wyrzuca ją z domu. Pozbawiona środków do życia, znajduje zatrudnienie u niejakiego Girardino. Tam zwraca na nią uwagę Charles Worth, znany projektant strojów, który angażuje ją jako modelkę. Ma nie tylko prezentować stroje szyte dla dam z innego, bogatego świata - dla Teresy nieosiągalnego - ma zachęcić je do ich kupna. Kolejną szansą w jej życiu staje się brytyjski lord Edward Stanley, który ściągnął ją do Londynu. Na krótko jednak.

Wraca do Paryża z kolejnym mężczyzną, księciem Gramont Antoine Agenorem i znacznym majątkiem. Zakupuje rezydencję na Placu Saint Georges, która staje się miejscem spotkań elity paryskiej. W 1849 r. umiera jej mąż Vilain. Podczas kolejnej wyprawy, w Baden-Baden, poznaje portugalskiego arystokratę markiza Albino Francesco de Paiva. Mąż jednak nie cieszył się zbytnimi względami u małżonki. Po dwóch latach markiz wrócił do Portugalii, a żona płaciła mu 200 dolarów miesięcznie na pocieszenie.

Historię można by już uznać za zakończoną. Biedna dziewczyna znalazła księcia z bajki i stała się bogatą księżniczką. W tym momencie następuje gwałtowny zwrot akcji. Na scenę wkracza młody i przystojny hrabia. Milioner, najbogatszy człowiek ówczesnej Europy - Guido Henckel von Donnersmarck. Guido oszalał na punkcie Blanche. Była od niego o 11 lat starsza. Hrabia zakochał się i od razu poprosił ją o rękę. "Nie mogę ci jej dać" – odpowiedziała podobno markiza. "Byłam mężatką trzykrotnie". "Nie szkodzi, poczekam" – podobno brzmiała odpowiedź hrabiego.

Zakochany w markizie, zaproponował jej małżeństwo, jednak było ono niemożliwe aż do sierpnia 1871, kiedy to Therese Blanche i Albino Francesco de Paiva Araujo uzyskali rozwód. 28 października tego samego roku markiza wzięła ślub z Guido Henckel von Donnersmarck. Markiz Albino de Paiva nie potrafił się z tym pogodzić i 9 listopada 1872 roku zastrzelił się w Paryżu.

Guido Jerzy Fryderyk Erdmann Henryk Adalbert Henckel von Donnersmarck auf Gföhl und Vesendorf (ur. 10 sierpnia 1830 r. we Wrocławiu, zm. 19 grudnia 1916 r. wBerlinie) — górnośląski hrabia węgierskiego pochodzenia, 13. Wolny Pan Stanowy Bytomia, potentat przemysłowy, od 1901 pruski książę.

Jeszcze przed ślubem wybudował dla niej w Paryżu pałac przy Avenue des Champs-Èlysées, zatrudniając do tego słynnego architekta Pierre Manguina.  Po czasie przenieśli się do zakupionego przez Guido zamku Pontchartrain (niedaleko Rambouillet), gdzie zjeżdżała się arystokratyczna i artystyczna elita. Była to jedna z najwspanialszych posiadłości we Francji (pałac miał tyle okien ile dni w roku) oraz na jego zlecenie wybudowano ekskluzywny dom przy Polach Elizejskich (pod nr 25) w Paryżu. Pałac wzbudzał wielkie emocje w ówczesnym świecie. Do jego budowy oraz wykończenia zatrudniono najlepszych mistrzów swojej epoki. Nie oszczędzano na niczym. W pałacu znajdowały się wspaniałe schody, których każdy stopień był wykonany z malachitu wartego 20 tys. funtów. Łóżko w sypialni kosztowało 100 tys. franków. Markiza kazała w łazienkach zamontować 3 kurki: na ciepłą i zimną wodę oraz na szampana, w którym uwielbiała się kąpać. Kurki wykonane były ze złota ozdobionego drogimi kamieniami.

Pierwsza z prawej Blanche

Ponownie otworzyła towarzyski salon w Paryżu zapraszając najświetniejsze osobistości ze świata polityki i sztuki (gościem był m.in. francuski minister wojny Leon Gambetta). Liczyła, iż w ten sposób załagodzi narastającą wrogość wobec Guido i doprowadzi do pogodzenia się Francuzów z Niemcami. Była jednak żoną znienawidzonego Guido, a jemu Francja nie chciała wybaczyć. Ostatnią próbą Blanche była chęć doprowadzenia do spotkania Gambetty z Bismarckiem.

Liczyła, że dwaj tak ważni politycy będą w stanie coś zmienić we wzajemnych francusko-pruskich stosunkach. Do spotkania nie doszło, gdyż zrezygnował Gambetta. Dla Francuzów Guido stawał się persona non grata. Ostatecznie zasugerowano mu, by wyjechał z Paryża. I tak też się stało. Przeprowadzili się na Śląsk do posiadłości hrabiego w Świerklańcu. W 1870 roku, Guido wywiózł La Paivę do Świerklańca, bojąc się o jej życie (była przez Francuzów posądzana o szpiegostwo). Przeżyła z nim 28 lat, w tym 13 lat w związku małżeńskim, aż do śmierci.

"Mały Wersal"

Górny Śląsk nie przypominał Paryża, a Świerklaniec był miejscem cichym i spokojnym. Kamienny XIII-wieczny zamek, w którym zamieszkali, nie gwarantował paryskich warunków do jakich Blanche miała okazję przywyknąć. Wokół podmokły teren powodujący reumatyzm i wszechobecne komary. Pokochała jednak to miejsce, choć zapewne zdarzało się jej narzekać na nudę. Wówczas zakochany w swojej żonie Guido podejmuje karkołomną decyzję. Na tyłach Starego Zamku (niem. Alte Schloss) postanawia wybudować dla niej nowy, wspaniały pałac (niem. Neue Schloss) w stylu Ludwika XIII zwany "Małym Wersalem".

Stary zamek w Świerklańcu

Nowy zamek tzw. Mały Wersal

Mały Wersal

Od tego pomysłu nie odwiódł go nawet podmokły teren. Kazał go…osuszyć. Wbito więc w ziemię 2 tys. dębowych pali, każdy o długości 10 m. Projekt pałacu nawiązywał do Wersalu (choć niektóre źródła mówią że miał być kopią nieistniejącego dziś pałacu Tuileries w Paryżu).

Zaprojektował go wybitny francuski architekt Hector Lefuel (1810-1880), nadworny architekt Napoleona III, jeden z twórców Luwru. Sława cesarskiego architekta przyniosła mu zlecenie budowy pałacu w Świerklańcu. Do fazy projektowania przystąpił jeszcze w 1868 roku, czyli przed wybuchem wojny francusko-pruskiej. Budowa została zakończona w 1876 roku. Podstawowym środkiem wyrazu zewnętrznej elewacji świerklanieckiego pałacu, stało się zastosowanie dwubarwnego wątku muru, w którym czerwona cegła lica ścian kontrastowała z bielą obramowań narożników i okiennych otworów. W projekcie Lefuel zastosował różnorodność kształtów pałacu.

Efekt dynamizmu osiągnięto przez sylwetkę dachu i brył kształtujących fasady, które symetrycznie cofały się i występowały w formie ryzalitów. Świerklaniecki pałac został zaprojektowany jako kompleks składający się z korpusu głównego z ryzalitem środkowym, przekrytym wypiętrzonym do góry dachem. Każdy z członów kompleksu odznaczał się wyrafinowanymi proporcjami, wyeksponowanymi dodatkowo za pomocą tarasu, idealnie wpisującego pałac w jego parkowe otoczenie. Całość budowli była utrzymana w stylu francuskiego neorenesansu. Korpus budowli na osi północ-południe miał 92 m długości. W narożach pałacu, od strony ogrodu, wzniesiono dwa kolejne ryzality, a od strony podjazdu dwa płytkie skrzydła z alkierzami, które tworzyły wewnętrzny dziedziniec.

Dowód miłości Guida do Blanche - Nowy Pałac (Neue Schloss) zwany Małym Wersalem - rekonstrukcja. Źródło A. Kuzio-Podrucki, M. Ogiński, Rezydencje śląskiej szlachty. Bytom, Piekary Śląskie, powiat lubliniecki.jpg

Niestety, do dzisiaj udało się odnaleźć iewiele fotografii wnętrz pałacu. Istniała tam m.in. Sala Czerwona udekorowana dziełami znanych malarzy, ale najbardziej reprezentacyjna była trzyczęściowa sala balowa z emporami, gobelinami, mozaikami i okładzinami z malachitu. W pałacu znajdowały się 34 bogato wyposażone komnaty, 6 odrębnych apartamentów z ekskluzywnymi łazienkami (złocona armatura, włoskie i hiszpańskie kafelki, marmurowe okładziny i kryształowe lustra), nowoczesne systemy ogrzewania i wentylacji. Pałacowa biblioteka słynęła z dzieł wybitnych autorów, m.in. Droysen, Schlosser, Goethe i Schiller. Urządzeniem wystroju wnętrz w Neue Schloss zajmowała się francuska firma Dom Christofle.

Ich dziełem jest m.in. wielki kominek z postacią Diany, autorstwa rzeźbiarza Ernesta Eugéne’a Hiolle’go, a także balustrada z pełnoplastyczną rzeźbą pawia z żelaza i złoconego brązu. Pracowali tu również wybitni francuscy artyści. Niestety nie ocalało żadne zdjęcie ich dzieł, a elementy pałacowego wyposażenia zostały rozkradzione w trakcie wojny lub zaraz po niej.

Gabinet księcia Guido Henckel von Donnersmarck w Świerklanieckim pałacu

Salon Myśliwski w Małym Wersalu

Duży Salon w pałacu w Świerklańcu

Korytarz pałacowy

Pałac zachwycał. Wokół niego powstał wspaniały park i dziedziniec bogato i gustownie zdobiony. Obok sporych rozmiarów staw z wysepką na środku. Na pałacowym dziedzińcu umieszczono cztery rzeźby autorstwa Emmanuela Fremieta. Wykonane na zlecenie Guido rzeźby są dowodem zafascynowania tematyką zwierząt i imponują dynamizmem ukazania swoich postaci.

Na uwagę zasługuje fakt, iż świerklaniecki park jest jedynym miejscem skupiającym tak wiele rzeźb tego sławnego francuskiego rzeźbiarza. Jego dzieła znajdują się tam do dzisiaj, choć niewiele osób zdaje sobie sprawę, kto jest ich twórcą. W centralnym miejscu dziedzińca stoi fontanna będąca kopią paryskiej z Obserwatorium Astronomicznego

Częstym gościem w Świerklańcu był Cesarz Wilhelm II (w 1900, 1904, 1906 i 1910 r.), który co prawda nie przepadał za Guido, jednakże ten był bardzo poważany w kręgach politycznych cesarstwa. Guido stał się prawdziwym śląskim potentatem przemysłowym. Był właścicielem hut "Donnersmarck" (Zabrze), "Bethlen-Falva" i "Deutschland" (Świętochłowice), huty cynku "Guidotto" w Chwałowicach, kopalń "Schlesien" (Chropaczów), "Donnersmarck" (Chwałowice), "Karsten-Centrum" (Bytom), "Andaluzja" (Piekary Śląskie) i fabryki celulozy w Kaletach. Był także założycielem pierwszej na Śląsku spółki akcyjnej "Śląskie Kopalnie i Cynkownie" z siedzibą w Lipinach. Wsparł finansowo budowę katolickich kościołów w Reptach, Mikulczycach, Wieszowej, Kamieniu, Starych Tarnowicach, Świerklańcu, Zabrzu i Tarnowskich Górach, choć sam był protestantem. 2,5 miliona marek przeznaczył na istniejącą do dzisiaj fundację "Fürst-Donnersmarck-Stiftung" wspierającą edukację jego urzędników, pracowników oraz ich dzieci. Był szanowany i podziwiany. Miał swoje rezydencje w Paryżu, Berlinie, Rottach-Egern, Reptach oraz Świerklańcu, gdzie był piastowski zamek i nowy pałac zwany „Małym Wersalem”.

Biała dama ze Świerklańca

Blanche Henckel von Donnersmarck

Ogromną miłośniczką wspaniałych klejnotów była markiza de Paiva, pierwsza żona Guido Henckel von Donnersmarck. Zaopatrywała się w biżuterię w założonej w 1780 r. firmie jubilerskiej Chaumet, zlokalizowanej w Paryżu na placu Vendome pod nr 12. Klientami tej firmy były koronowane głowy z całej Europy. Znany jest piękny diadem wykonany w firmie Chaumet dla markizy de Paiva. Jednak zdecydowana większość znanych, należących do Niej klejnotów pochodzi z firmy jubilerskiej Boucheron.  Co ciekawe, zachowały się w archiwach firmy zapiski świadczące o poszczególnych transakcjach. W okresie między 1878 a 1883 r. markiza de Paiva 30 razy odwiedziła jubilera, zamawiając wspaniałe klejnoty. W archiwach zachował się zapis o jej wizycie w dniu 27 października 1882 r., kiedy to zakupiła: 1 perłę za 60 000 franków, 2 szmaragdy 144 karatowe za 14 256 franków, 1 szmaragd 59 karatowy za 4 974 franków, 2 rubiny 10 karatowe  za 17 540 franków, dwa  inne rubiny 12 karatowe za 8 050 franków,  1 szafir 43 karatowy za  23 000 franków i 23 perły za 30 107 franków. Markiza wydała tego dnia 157 957 złotych franków. W wymienionych wyżej latach Markiza de Paiva – hrabina Donnersmarck wydawała rocznie u Buocherona 100 000 franków na swoją biżuterię. Jednym z ważniejszych zakupów była wspaniała obręcz zawierająca kilkaset diamentów, zaprezentowana w 1878 r. na Światowej Wystawie. Ostatnia wizyta u Boucherona miała miejsce 14 marca 1883 roku, podczas której markiza oświadczyła, że za kilka tygodni wyjeżdżają do Świerklańca i już tutaj nie wrócą, a podróż jest długa i  jej biżuteria potrzebuje największego komfortu. Frederic Boucheron bez dyskusji zaoferował wykonanie trzech pudeł z narożnikami stalowymi i zamkami, jednego na biżuterię z pereł, drugiego na diamenty i trzeciego na pozostałe klejnoty z szafirów, rubinów i szmaragdów. Ponadto wykonał torbę z marokańskiej skóry na skrzynki z biżuterią. I z tym cennym skarbem markiza udała się na stałe na Śląsk, do swojej pięknej posiadłości w Świerklańcu, wybudowanej dla niej przez jej męża hrabiego (późniejszego księcia) Guido Henckel von Donnersmarck. Większość biżuterii po śmierci markizy otrzymała druga żona księcia – Katarzyna Slepcov, a później ich spadkobiercy. Przez wiele lat ten wspaniały skarb pozostawał w ukryciu,  w ostatnich latach w najlepszych domach aukcyjnych pojawiają się elementy biżuterii Paivy i osiągają zawrotne ceny.

Słynna tiara (diadem) Blanche

Przepiękny pałac w Świerklańcu, otoczony parkiem stanowił nową siedzibę rodu Donnersmarck. Stał się miejscem spotkań towarzyskich. Niestety, wilgotny klimat Świerklańca nie służył Blance. Chorowała na reumatyzm, a to z kolei spowodowało kłopoty z sercem. Zmarła jednak na skutek wypadku w 1884 roku. Podczas konnej przejażdżki szal zaplątał się w gałęzie drzew i udusił ją. Została pochowana w rodzinnym mauzoleum Donnersmarcków w Świerklańcu. Jednak zanim to nastąpiło Guido Henckel von Donnersmarck, nie mogąc pogodzić się ze śmiercią ukochanej żony, zakonserwował (podobno) jej zwłoki i umieścił w jednej z komnat. Dopiero jego druga żona Katarzyna Slepcov kazała przenieść zwłoki do mauzoleum.

Stare Mauzoleum Donnersmarcków - ostatnią pochowaną tam osobą była markiza de Paiva czyli Blanka Donnersmarck - ukochana pierwsza żona późniejszego księcia Guido

Niestety, w 1945 roku mauzoleum zostało splądrowane, doczesne szczątki markizy okrutnie sprofanowano. Rozrzucone wokół mauzoleum kości zostały skrupulatnie pozbierane przez księdza ze Świerklańca i powtórnie pochowane na starym cmentarzu ewangelickim w lesie na granicy Świerklańca i Chechła. Cmentarz ten jest aktualnie haniebnie zaniedbany i nie wiadomo gdzie spoczywają „resztki” tej przewspaniałej kobiety.

O śmierci markizy de Paiva, żony hrabiego Guido Henckel von Donnersmarck donosiły gazety na całym świecie. Już 24 stycznia 1884 roku w Paryżu "La vie parisienne" doniosła, że „księżna Donnersmarck (to błąd autorów – zmarła jako Hrabina - zanim jej mąż w 1901 roku otrzymał tytuł Księcia), znana bardziej jako markiza de Paiva zmarła w rezydencji Neudeck (Świerklaniec) we wtorek wieczorem, o godzinie 16:00". W obszernym artykule przypomniano życiorys zmarłej. Świerklaniec zapisał się na stałe w historii XIX wieku. Blanche Henckel von Donnersmarck zmarła w 1884 roku, mając ok. 67 lat. Nie ma już dzisiaj śladu po niej. Miejsce, gdzie spoczęło ciało Blanche też już nie istnieje. Zmarła w  1884 roku, nie zostawiając Guidonowi potomstwa. W 1885 roku Rosalie Coleman (z d. Pareut, 1835–1915) urodziła mu nieślubnego syna - Oda Deodatusa I (1885-1926).

Podobno w 1945 r. zmumifikowane zwłoki markizy de Paiva (Guido po jej śmierci nakazał mumifikację) wywleczono z krypty i oparto o uszkodzoną kratę broniącą wejścia. Wokół walały się drobne przedmioty, kiedyś należące do niej. Potem jej resztki rozwleczono po parku, a ktoś z litości zakopał gdzieś to, co z niej pozostało. Ale pamięć o tej niecodziennej kobiecie przetrwała. Narodziły się też legendy o "Białej damie ze Świerklańca". Podobno Blanche była pierwowzorem dla postaci Nany w powieści Emila Zoli, a także panny Mimi w "Cyganerii" Pucciniego. Jej portret malował sam Eugene Delacroix czy też Franz von Lenbach. Hrabina Blanche Henckel von Donnesmarck była również wielbicielką klejnotów, na które nie szczędziła pieniędzy. 27 października 1882 r. zakupiła klejnoty za sumę 157 957 franków w złocie. W jej szkatule znajdowała się biżuteria należąca niegdyś do koronowanych głów. W dniu ślubu z hrabią miała na sobie diamentowe kolczyki, kosztujące łącznie 300 tys. dolarów.

Po śmierci markizy de Paiva Guido Henckel von Donnersmarck ożenił się ponownie w 1887 r. Jego wybranką została   Katarzyna Slepcow.

Guido ponownie się ożenił. Drugą żoną (1887) była Katarzyna Slepcow (1862-1929), pochodząca z Rosji szlachcianka, z którą miał dwóch synów. Guidotto (1888-1959) był 2. księciem von Donnersmarck, a hrabia Kraft (1890-1977) 16. wolnym panem stanowym Bytomia.

Z lewej hrabia Kraft, z prawej książę Guidotto - ostatni właściciel Świerklańca

Hrabia Kraft Henckel von Donnersmarck (ur. 12 marca 1890 r., zm. 1 września 1977 r.) – ostatni pan Rept i Starych Tarnowic, najstarszych dzielnic dzisiejszych Tarnowskich Gór. Był także jedynym panem rezydencji pałacowej w Reptach.

Po śmierci ojca w 1916 r. wspólnie z bratem księciem Guidottem zarządzali odziedziczoną fortuną. Zgodnie z wolą ojca, jego osobistym majątkiem stał się fideikomis repecko-tarnowicki.

Jego rezydencją był pałac w Reptach wybudowany w latach 1893-1896 wg projektu bawarskiego architekta Gabriela von Seidla w stylu neorenesansu niemieckiego.

W 1945 r. Kraft, jak i reszta rodziny, stracił swój pałac i śląską fortunę. Przeniósł się do Bawarii. Później mieszkał także w Berlinie Zachodnim. Od tamtejszego Uniwersytetu Technicznego uzyskał godność Honorowego Senatora. W 1959 r. po swym starszym bracie, księciu Guidotto odziedziczył tytularną godność 16. wolnego pana stanowego Bytomia.

Pałac w Reptach spłonął w 1945 r. Zachowane mury coraz bardziej niszczały, by ostatecznie zniknąć. Na jego miejscu w l. 70. XX w. wybudowano kompleks obecnego Górnośląskiego Centrum Rehabilitacji. Z całego zespołu pałacowo-parkowego przetrwał tylko park i mocno przebudowana masztalarnia.  Hrabia Kraft zmarł w Rottach-Egern. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu obok brata i jego żony.

Guidotto Henckel von Donnersmarck (ur. 23 maja 1888, zm. 23 grudnia 1959) – niemiecki magnat ziemski i przemysłowy, hrabia Henckel, 2. książę von Donnersmarck, ostatni pan Świerklańca, tytularny pan Tarnowskich Gór. Do końca życia był kawalerem.

W lutym 1909 r. ożenił się ze starszą o cztery lata bawarską księżniczką Anną zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg. Rodzina panny młodej należała do najlepszej niemieckiej arystokracji. Wywodzili się z rodu hrabiów von Sponheim i książąt Karyntii. Swymi początkami sięgają XI w.

Książę z rodziną zamieszkali w Rottach-Egern w bawarskich Alpach, niedaleko granicy z Austrią. Guidotto zmarł pod koniec 1959 r. Jego żona, Anna zmarła niecałe sześć lat później. Pałac w Świerklańcu  został splądrowany i podpalony w 1945 r. i ostatecznie zniszczony w czasach PRL.

Portret Katarzyny Slepcov

Katarzyna Slepcov - druga żona księcia Guido Henckel von Donnersmarck - Pani na Świerklańcu (w starszym wieku zamieszkała w pałacu w Kozłowej Górze) - zapamiętana przez mieszkańców Świerklańca jako osoba o bardzo dobrym sercu, chętnie niosąca pomoc ubogim, chorym i cierpiącym.

Pałac Kozłowa Góra - po śmierci męża zamieszkała w nim Katarzyna Slepcov

„Slovenski narod” w dniu 7 grudnia 1907r. donosił:
 
„Najdrogocenniejszą kolię na całym świecie ma żona niemieckiego księcia Henckel von Donnersmarck. Książę Donnersmarck jest najbogatszym niemieckim arystokratą, który ma wiele przedsiębiorstw przemysłowych. Jego żoną jest Rosjanka, Katarzyna z domu Slepcov. Wspomniana kolia jest zestawiona z trzech części pochodzących z różnych okresów. Jeden naszyjnik należał kiedyś do Królowej Marii, siostry zmarłej austriackiej Cesarzowej Elżbiety ( Sissi),  drugi naszyjnik nosiła onegdaj żona pierwszego hiszpańskiego granda, trzeci natomiast był własnością Cesarzowej Eugenii.  Z powodu tych historycznych uwarunkowań wartość tej kolii jest trzykrotnie wyższa niż wartość samych klejnotów. Była Cesarzowa Niemiec miała kolię z 32 pereł o wartości 800 000 marek." Co do klejnotów, to większość z nich Katarzyna odziedziczyła po Paivie, która była wielką miłośniczką biżuterii. Perły Cesarzowej Eugenii otrzymała jako dar od zakochanego Guido w noc poślubną.

Zielone szmaragdy w tiarze Katarzyny

W nocy z 6 na 7 listopada 1917 r. wybuchła w Piotrogrodzie (Petersburgu) Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa. Pomimo dystansu dzielącego Górny Śląsk i Rosję, również Donnersmarckowie zetknęli się z tymi dramatycznymi wydarzeniami. Druga żona księcia Guido - Rosjanka Katarzyna Slepcow zaangażowała się w pomoc uciekającym przed bolszewikami Białym Rosjanom, udzielając im tymczasowego azylu w świerklanieckim pałacu.

Guido Henckel von Donnersmarck i Katharina Slepcow przed zamkiem w Reptach

Guido i Katarzyna w Reptach

Zamek Repty

Smutny los spotkał pałac w Świerklańcu. Przetrwał obie wojny światowe, ale niestety nie przetrwał spotkania z Armią Czerwoną i szabrownikami. Rok 1945 położył kres ponad 300 - letniej obecności Donnersmarcków na Śląsku. Zamek i pałac zostały splądrowane i podpalone w 1945 roku i ostatecznie zniszczone w czasach PRL. Nadający się budulec uzyskany z ruin oraz marmury i kamienne bloki posłużyły do budowy Pałacu Kultury Zagłębia w latach 1951-1958. W 1962 bez wiedzy ówczesnego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wysadzono resztki ruin zamku. Z zespołu pałacowego do dzisiaj ocalały baseny, tarasy i fontanny, Pałac Kawalera oraz kościół z grobowcami rodziny. Autorem rzeźb na tarasie, które ocalały do dziś, był Emanuel Fremiet. Dwie pochodzące z parku pałacowego rzeźby lwów znajdują się w Zabrzu (zdobią wejście do parku przy ulicy 3 Maja), natomiast brama do pałacu zdobi dziś wejście do ogrodu zoologicznego w chorzowskim parku rozrywki. 

Pałac Kawalera powstał w latach 1903-1906 jako reprezentacyjna rezydencja dla gości Guido. Jednym z pierwszych był sam Cesarz Wilhelm II Hohenzollern. Cesarz Wilhelm II (polował w 1900, 1904, 1906 i 1910 r.), który co prawda nie przepadał za Guido, jednakże ten był bardzo poważany w kręgach politycznych cesarstwa.

Pałac Kawalera

Rezydencja rodu Donnersmarcków została wybudowana specjalnie dla Wilhelma II, który przyjeżdżał do Świerklańca na polowania. Budowlę wzniesiono w parku świerklanieckim w pobliżu nieistniejącego już pałacu zwanego "Małym Wersalem" lub "Śląskim Wersalem". Obiekt w stylu francuskiego neobaroku został zaprojektowany przez Ernesta von Ihne. Wewnątrz znajdowały się amerykańskie wanny Royal, podłogi z dębowego parkietu, posadzki z marmuru, oraz doskonale działające centralne ogrzewanie. Na frontonie pałacu wyryto napis: "Memento vivere" (Pamiętaj o życiu), napis miał zachęcać do zabawy. Rezydencję rodu Henckel von Donnersmarck otacza 185-hektarowy park w stylu francuskim. Ernst von Ihne stworzył budowlę na planie zbliżonym do kwadratu z ryzalitami na osiach elewacji. Ze względu na podmokły teren pałac postawiono na ołowianej płycie.

W innej części parku stoi przepiękny kościół wraz z mauzoleum. Jest kopią znajdującego się niegdyś w Berlinie kościoła St. George’s Anglican Church w kompleksie pałacowym Monbijou - zniszczonych w trakcie alianckich nalotów. Projektantem obydwu był urodzony w Pszczynie Julius Carl Raschdorff, ulubiony architekt Cesarza Niemiec. Świerklaniecki kościół, jako świątynia ewangelicka, został założony na planie prostokąta i zorientowany na kierunku wsch.-zach., gdzie umieszczono wejście główne. Od strony północnej dostawiono zakrystię, od południowej boczną kruchtę. Wnętrze kaplicy ukształtowane zostało tradycyjnie dla świątyń ewangelickich, czyli bez podziału na nawy i prezbiterium.

Do północnej ściany przylega neogotycki krużganek założony na planie litery "L", który łączy bryłę kościoła z mauzoleum Donnersmarcków. Zostało ono założone na planie krzyża i jest budowlą dwukondygnacyjną. W podziemnej części powstała krypta grobowa z 19 komorami grobowymi wykonanymi z betonu. Co ciekawe, podłoga była wykonana w taki sposób, by możliwy był pochówek w ziemi. Stało się tak z powodu drugiej żony księcia Guido, Rosjanki Katarzyny von Slepcow, która jako greko-katoliczka, zgodnie z zasadami swojej wiary, zobowiązana była do takiej formy wiecznego spoczynku. Na szczycie dachu mauzoleum znajduje się przepiękna figura anioła prawdy i pokoju.

Pogrzeb Księcia von Donnersmarck w parkowym kościele-mauzoleum - grudzień 1916 r.

Księżna spoczywa w Mauzoleum przy Kościele w Parku w Świerklańcu, gdzie pochowana została jako druga (po księciu Guido) i ostatnia Osoba. Księżna zmarła 10.02.1929 r. w wieku 67 lat w pałacu w Kozłowej Górze, w którym mieszkała po śmierci swojego męża.

Pogrzeb księżnej Katarzyny Slepcov, drugiej żony księcia Guido H.v Donnersmarck w 1929 r.

Hrabia zapraszał do swojej posiadłości na polowania znakomitych gości. Przebywał tu czterokrotnie Cesarz Wilhelm II. W parku posadzono drzewa i rośliny sprowadzane z całego świata. Rosną tu między innymi: buki japońskie, tulipanowce, chojna kanadyjska, różne odmiany dębów, buków, kasztanowców oraz sosny wejmutki, platanowce oraz wiele innych. Guido jako przyjaciel Alfreda Kruppa i Ottona von Bismarcka posiadał także spore wpływy polityczne. Po Alfredzie Kruppie był najbogatszym człowiekiem w ówczesnych Niemczech. Cesarz niemiecki Wilhelm II, 18 stycznia 1901 r., nadał mu dziedziczną godność pruskiego księcia von Donnersmarck (Primogenitur) z tytułem "Książęca Mość". Gościł tu także syn Cesarza Wilhelma II, kronprinz Wilhelm z żoną Cecylią.

Polowanie z udziałem księcia Wilhelma, następcy tronu Prus i Niemiec. Ilustracja z czasopisma „Sport im Bild” z 1914 r.

Następca tronu Wilhelm i Księżniczka Cecylia z księciem Guido Henckel von Donnersmarck w Świerklańcu, grudzień 1906 r.

Kronprinz Wilhelm i książę Guido Henckel von Donnersmarck

Guido Henckel von Donnersmarck

Wiemy czym podejmował Cesarza Wilhelma II gospodarz Świerklańca podczas uczt - tekst pochodzi ze strony internetowej www.kliczkow.com.pl/uploads/ZastolemwKliczkowie.pdf:

Zamek w Świerklańcu

 "Najwykwintniej, by nie rzec - po cesarsku, jadał Wilhelm II na Śląsku podczas odwiedzin księcia Guido Henckela von Donnersmarcka w Świerklańcu, u którego był częstym gościem i którego bardzo cenił - jednego z największych magnatów przemysłowych w Niemczech, właściciela wielu kopalń, hut i stalowni na Górnym Śląsku, posiadającego też liczne inwestycje w Zagłębiu Ruhry, we Francji, na Sardynii, w Karyntii, na Morawach i w Królestwie Polskim na ziemiach zaboru rosyjskiego. Książę hołdował kuchni francuskiej, co znalazło odzwierciedlenie na stole podczas przyjęcia wydanego z okazji przyjazdu Cesarza w listopadzie 1910 roku. W karcie dań znalazły się tego dnia: consomme a la Souvaroff, pączki a la Magador, karp na niebiesko, polędwica wołowa po włosku, filet z bażanta a la Montignano, kaczka pieczona na ruszcie, sałatka orientalna, zielone szparagi po parysku, ananas a la Palermo, rożki z ciasta francuskiego a la Rubino. Menu o tyle wykwintne, iż nawet dziś nie sposób odnaleźć w dawnych książkach kucharskich receptur na wszystkie wymienione specjały. Książę von Donnersmarck nie przejmował się najpewniej przywiązaniem Cesarza do swoiście pojętej prostoty na talerzu. Dodajmy jednak - zielone szparagi po parysku oraz ananas a la Palermo były głębokim ukłonem księcia w stronę Jego Wysokości".

Jedna z ciekawszych fotografii wykonana przez tarnogórskiego fotografa Otto Reiche przed pałacem w Świerklańcu - na zdjęciu właściciel Małego Wersalu Guido Henckel von Donnersmarck i jego znamienity gość Cesarz Wilhelm II.

Powitanie Cesarza Wilhelma II przez księcia Gwidona Henckel von Donnersmarck na starym dworcu w Radzionkowie. Cyframi oznaczeni: 1) Cesarz Wilhelm II Hohenzollern, 2) książę Gwidon Henckel von Donnersmarck, 3) marszałek dworu, hrabia Eulenburg, 4) starosta tarnogórski von Schwerin, 5) książę Krystian Kraft Hohenlohe, 6) hrabia Cuno Moltke, 7) książę von Schönburg, 8) tajny radca dworu Schwerin, 9) hrabia Wollff-Metternich, 10) hrabia Görtz-Schlitz, 11) generał von Scholl. Mamy opis tej wizyty:

"Wilhelm II uwielbiał polowania i m.in. z tych powodów odwiedzał śląskich arystokratów, którzy swym bogactwem niejednokrotnie mu dorównywali. Jedna z takich wizyt miała miejsce jesienią 1900 r., gdy zawitał do hrabiego Guido Henckel von Donnersmarcka ze Świerklańca. Upolowaną zwierzynę liczono w setki, a nawet tysiące. Dokładnie dwa miesiące później Cesarz nadał tytuł księcia świerklanieckiemu gospodarzowi hrabiemu Guido. Gdy Wilhelm przyjechał 26 listopada 1904 r. zamieszkał w dopiero co wybudowanym Domu Kawalera, niewielkim pałacyku położonym tuż obok Małego Wersalu. Był tam pierwszym gościem. Plan kolejnej wizyty w 1906 r. opisała ówczesna Gazeta Katolicka: W sobotę 1 - go grudnia br. przyjedzie Cesarz pociągiem osobnym w nocy na dworzec radzionkowski, gdzie zostanie przyjętym przez księcia Donnersmarcka i zaprowadzonym do pałacu w Świerklańcu. Tam odbędzie się w niedzielę 2 - go grudnia nabożeństwo, które będzie odprawiał superintendent Bojanowski z Tarnowskich Gór. Następnie odbędzie się uczta familijna, przechadzki, itd. W poniedziałek o godz. 3/4 8 rozpoczyna się polowanie. We wtorek 4 - go grudnia nastąpi po śniadaniu wyjazd Cesarza osobnym pociągiem z dworca radzionkowskiego."

Przed pałacem w 1910 roku w trakcie cesarskiej wizyty

Wracając do tematu polowań w lasach wokół Świerklańca pocztówka z przełomu wieku XIX i XX

Pałac w Świerklańcu oraz zaprzęg księcia na pocztówce z początku XX wieku

Ostatni raz Cesarz przebywał w Świerklańcu 24-26 listopada 1910 r. Wówczas celem wizyty było odsłonięcie pomnika Króla Fryderyka II Wielkiego w pobliskim Bytomiu oraz oczywiście polowanie.

Grafika, przedstawiająca wizytę Cesarza Wilhelma II Hohenzollerna w Świerklańcu (Cesarz i Książę Guido widoczni są z lewej strony).

Podczas polowań w dobrach księcia Guido przestrzegano tradycji i zwyczajów łowieckich. m.in. honorowano szczęśliwego strzelca i ubitą zwierzynę gałązką złomu. Stanisław Cenker (leśnik, myśliwy, śląski działacz polonijny dop. autora) relacjonował:

"(...) Zgodnie z łowieckim zwyczajem podszedłem do kępy świerczyny, uciąłem dwie gałęzie. I jedną z nich złożyłem na jeleniej komorze, w miejscu wlotu kuli. Drugi złom świerczyny, po lekkim zanurzeniu w farbie jelenia wręczyłem przepisowo na kordelasie uszczęśliwionemu myśliwemu. Pułkownik zdjął swój myśliwski kapelusz i odebrał symboliczny złom jako wyraz gratulacji".

Służby leśne Donnersmarcków dbały o zwierzynę łowną w swoich lasach. Na załączonej pocztówce akcja dokarmiania dzików w lesie w okolicach miasteczka (tzw. Tylina)

Takie jelenie strzelano w łowiskach księcia

 Wilhelm II był lubiany przez jednych, a nienawidzony przez drugich. Bywał na Śląsku często i zawsze polował. Uchodził za kobieciarza. Często się to powtarza w przekazach o jego wizytach. Pokazywany był jako myśliwy, odwiedzający zamki i pałace. Bywał u księcia Donnersmarcka w Świerklańcu i Reptach, u książąt pszczyńskich: Hochberga XI i XV, u hrabiego von Tiele-Wincklera w Mosznej. Mówiono o nim, że był "kobieciarzem" - tak pisze o nim Gabriela Horzela-Szubińska na http://www.montes.pl . Nie wiem czy był kobieciarzem. Prawdę mówiąc nic na to nie wskazuje - dop. autora.

Polowania u Tiele-Wincklerów w Reptach i Mosznej

Zamek  w Mosznej

Moszna położona jest na szlaku komunikacyjnym łączącym Prudnik z Krapkowicami. Nazwa wioski pochodzi prawdopodobnie od nazwiska Moschin, rodziny przybyłej do parafii Łącznik w XIV wieku. Jak głosi legenda, Moszna w średniowieczu należała do Zakonu Templariuszy

Najstarsze informacje o wsi pochodzą z XIV wieku. W drugiej połowie XVII stulecia majątek był własnością rodziny von Skall. W 1695 roku Urszula Maria von Skall (z domu von Reiswitz) spisała testament, w którym na spadkobiercę wyznaczyła syna Wilhelma Leopolda. Hrabina zmarła w 1725 roku a majątek przeszedł w ręce kuzyna - hrabiego Georga Wilhelma von Reiswitz, marszałka dworu Fryderyka Wielkiego. Barokowy pałac powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XVIII wieku. Była to wówczas niewielka budowla pozbawiona skrzydeł bocznych. Po śmierci Georga w 1764 roku, kolejnym panem na włościach został jego syn, Heinrich Wenzel. W 1771 roku z nieznanych bliżej powodów rodzina von Reiswitz musiała rozstać się z Moszną. Po licytacji nowym właścicielem został Henryk Leopold von Seherr-Thoss. W rękach rodziny majątek pozostał do 1854 roku, kiedy hrabia Karol odsprzedał go Henrykowi von Erdmansdorf. W 1866 roku Mosznę zakupił śląski potentat przemysłowy Hubert von Tiele-Winckler.

Hubert Gustaw Wiktor von Tiele-Winckler (ur. 8 czerwca 1823 roku w Kominkach koło Reszla, zm. 12 września 1893 roku w Partenkirchen) – niemiecki szlachcic, właściciel dóbr katowickich.

Franz von Winckler - teść Huberta, właściciel m.in. pałacu w Miechowicach

Franz Winckler, urodził się w niezamożnej rodzinie zarządcy majątku ziemskiego, miał ośmioro rodzeństwa. Uczęszczał do szkół w Kłodzku, Nysie oraz szkoły górniczej w Tarnowskich Górach. W tarnowickiej szkole poznał Friedricha Wilhelma Grundmana. Pracował jako górnik w kopalniach węgla kamiennego w Zabrzu i Królewskiej Hucie. Był sztygarem w kopalni Maria w Miechowicach (obecnie dzielnica Bytomia), której po pewnym czasie zostaje zarządcą. Po śmierci właściciela – Franza Aresina zostaje zarządcą jego całych dóbr.

Już jako współwłaściciel (poślubił wdowę po Franzu Aresinie) powiększa je poprzez zakup dóbr rycerskich Bogucice-Katowice z osadami Karbowa i Brynów (1839, od Karla F. Lehmanna) oraz Ordynacji Dóbr Mysłowickich po Mieroszewskich (1841, od rządu pruskiego). Przedsiębiorca w Katowicach ustanawia zarząd swoich dóbr a zarządcą Katowic swojego przyjaciela Friedricha Grundmana, który wraz z Richardem Holtzem przyczynili się do rozwoju Katowic i nadania im praw miejskich.

Zgromadził duży majątek, między innymi był właścicielem lub współwłaścicielem 69 kopalń węgla kamiennego, 14 kopalń rud, wielu hut cynku i żelaza. Za swoje zasługi dla rozwoju regionu w 1840 został mu nadany przez Króla Prus tytuł szlachecki.

Nieistniejący pomnik Franza von Wincklera w Katowicach

Był dwukrotnie żonaty, po raz pierwszy z Alwiną Kalide, siostrą śląskiego rzeźbiarza Theodora Erdmanna Kalide oraz po jej śmierci z Marią Aresin, wdową po Franzu Aresinie. Jego córka z pierwszego małżeństwa – Valeska razem ze swoim mężem Hubertem von Tiele kontynuowała dzieło swojego ojca. Wnuczką Franza von Wincklera była Ewa von Thiele-Winckler, zwana Matką Ewą, zakonnicą i zasłużoną dla Śląska działaczką socjalną.

Pałac w Miechowicach

W 1854 roku żoną Huberta Tiele została Waleska von Winckler – córka Franza von Wincklera, właściciela m.in. Miechowic i Katowic. Dzięki temu uzyskał prawo używania nazwiska i herbu żony (połączenie nazwisk i herbów von Tiele-Winckler według nadania ks. von Mecklemburg-Schwerin z 6 grudnia 1854 r. Od 1863 roku był właścicielem Kujaw k. Prudnika; od 1866 roku – miejscowości Moszna. W 1892 roku wielki książę meklemburski Fryderyk Wilhelm zatwierdził utworzenie przez Huberta majoratu, w którego skład weszły 33 górnośląskie posiadłości ziemskie. Po śmierci żony ożenił się powtórnie 14 marca 1883 r. z Różą von der Schulenberg. Umarł w Partenkirchen, pochowano go w Miechowicach (obecnie dzielnica Bytomia), następnie grób przeniesiono do Mosznej. Hubert był teściem pruskiego ministra i starosty katowickiego Hansa Hermanna von Berlepscha.

Valeska Franciszka Charlotta Florentyna Maria Luiza von Winckler (ur. 26 sierpnia 1829 roku w Miechowicach, zm. 18 maja 1881 roku w Berlinie) — górnośląska szlachcianka wywodząca się z klasy robotniczej. Prapraprababcia księcia Schaumburg-Lippe Aleksandra.

Valeska von Tiele-Winckler

Nazwisko Tiele-Winckler jest wynikiem połączenia dwóch rodzin - von Tiele oraz Winckler. Porucznik Hubert Gustaw von Tiele w 1854 roku poślubił Valeskę Winckler, córkę Marii i Franza Winckler, jedyną spadkobierczynię ogromnego majątku.

Dziwne imię Valeska wywodzi się od czeskiego określenia "zlatovláska", czyli złotowłosa, które w języku niemieckim przybrało właśnie tę formę. Valeska, córka niegdysiejszego górnika, stanie się jedną z najbogatszych panien na wydaniu w Europie. Jest nastolatką, gdy jej ojciec Franz Winkler dostaje tytuł szlachecki za wybitne pomnażanie majątku. Córka odziedziczy po nim i Marii, która umiera w kilka lat po Franzu Wincklerze, dziesiątki kopalń węgla, galmanu, rud żelaza i hut. Bajeczny majątek.

Hubert von Tiele

Valeska ma legendarne powodzenie. Wybiera jednak przystojnego pruskiego oficera Huberta von Tiele, którego błyskawicznie poślubia. Mają dziewięcioro dzieci:

1. Franziska  ( 29.10.1855 - 02.05.1927 ).
2. Franz-Hubert ( 10.03.1857 - 14.12.1922 ) - pochowany ma cmentarzu w Mosznej.
3. Walther ( 09.10.1858 - 07.02.1909 ).
4. Günther ( 14.03.1860 - 18.06.1918 ).
5. Helene ( 27.09.1861 - 26.04.1933 ).
6. Hildegard ( 03.10.1863 - 19.02.1940 ).
7. Hans-Werner ( 28.02.1865 - 20.10.1914 ).
8. Eva ( 31.10.1866 - 21.06.1930 ).
9. Klara ( 05.11.1868 - 27.09.1946 ).

Uroda Valeski szybko więdnie z powodu nieustannych ciąż. Tymczasem Hubert poświęca się pracy i tak jak teść pomnaża majątek. Zwiększył go pięciokrotnie, ale Valeska już nie cieszy się bogactwem. Bardzo pomaga biednym i chorym, sama choruje. Umiera w wieku 50 lat. Wskutek ciężkiej choroby Valeska zmarła 18 marca 1880 roku w Berlinie.

Hubert trzy lata później ożenił się po raz drugi. Jego wybranką została Róża von Schullenburg, młodsza o prawie 25 lat.  Z hrabianką Różą von der Schullenburg  miał jeszcze jednego syna Rabana (ur. 28.10.1887 r., zm.   23.04.1936 r.). Małżeństwo przetrwało dziesięć lat, bowiem 12 września 1893 roku w Partenkirchen zmarł Hubert.

Hubert von Tiele-Winkler i jego dwie żony

Hubert zmarł 2.09.1893 r. w Partenkirchen i został pochowany w Miechowicach. W 1907 r. jego szczątki przeniesiono do Mosznej (wraz ze szczątkami jego pierwszej żony Valeski). Oboje spoczęli obok grobu Rose (zmarła w 1930 r.). Był pierwszym właścicielem tej miejscowości z rodu von Tiele-Winckler. W 1892 roku Hubert podpisał akt utworzenia majoratu, potwierdzony w Poczdamie przez Króla.

Nieistniejący już pomnik Huberta von Tiele-Wincler w parku w Mosznej, którego był założycielem

Portret Huberta von Tiele-Wincklera

Po jego śmierci majątek przeszedł w ręce najstarszego z synów, czyli Franza Huberta. Przed wybuchem I Wojny Światowej majątek rodziny Tiele-Winckler stawiał go na siódmym miejscu wśród najbogatszych rodzin w Cesarstwie Niemieckim.

Franz Hubert Peter von Tiele-Winckler - syn Huberta 

Franz Hubert Peter von Tiele-Winckler - syn Huberta i Valeski. Urodzony 10.03.1857 r. w Miechowicach. Jego małżonką została Marka Jelka, z d. von Lepel (1857-1942).

Marka Jelka, z domu von Lepel

Franz Hubert ożenił się latem 1886 roku z Jelką von Lepel. Po ślubie i powrocie z Chorwacji młoda para zamieszkała w pałacu w Miechowicach. W Prudniku Franzowi zaproponowano urząd starosty (1886-92). Trzy lata później Cesarz Wilhelm II nadał właścicielowi Mosznej tytuł hrabiego. Wtedy wówczas zmienił się także herb rodziny von Tiele-Winckler z 1854 roku. Do starszej wersji dodano trzymacze w postaci złotych lwów oraz koronę nad tarczą. Pod herbem widniała wstęga, na której umieszczono napis „FEST UND GETREU”, co w tłumaczeniu oznaczało MOCNY I WIERNY.

Jelka Marka Clementine Georgine von Tiele-Winckler (von Lepel), Gräfin – urodzona 20 czerwca 1857 r., zm. 5 września 1942 r. Córka Friedricha Wilhelma Karla von Lepel i Jelka /Helene von Lepel. Żona hrabiego Franza Huberta Petera von Tiele-Winckler. Matka:

1. Jelka ( 12.07.1887 - 08.01.1922 ) - pochowana na cmentarzu w Mosznej.
2. Huberta ( 14.04.1889 - 19.06.1974 ).
3. Claus-Hubert ( 27.01.1892 - 14.11.1938 ) - pochowany na cmentarzu w Mosznej.
4. Valeska ( 18.02.1893 - 15.06.1949 ).
5. Peter ( 18.11.1894 - 24.11.1894 ) - pochowany na cmentarzu w Mosznej.

Dzieci Jelki i Franza Huberta von Tiele-Winckler

Jelka z synem

Rodzina Franza Huberta von Tiele-Winckler - obraz Bartłomieja Trzosa

Decydującym argumentem do rozbudowy pałacu w Mosznej był pożar, który wybuchł w nocy z 2 na 3 czerwca 1896 roku. Uszkodzeniu uległy dachy, wnętrza oraz część ścian budynku. Rodzina zamieszkała tymczasem w rezydencji w Miechowicach a w Mosznej rozpoczęła się wielka przebudowa. Prace, jak się później okazało, podzielono na dwa etapy. Pierwszym z nich był remont ocalałego budynku oraz budowa całkowicie od podstaw skrzydła wschodniego razem z palmiarnią. Jak pokazało kilkanaście lat budowy obiekt stał się niezwykle zróżnicowanym architektonicznie pomnikiem fantazji hrabiego von Tiele-Winckler. Pierwsza rozbudowa trwała od 1896 do 1900 roku. W starym budynku pozostawiono jedynie główny hall wejściowy. Po lewej i prawej stronie mieściły się korytarze do bocznych skrzydeł pałacu.

Nowe skrzydło po prawej stronie założenia otrzymało reprezentacyjny wygląd, w którym dominowały wieże, wieżyczki, wykusze i liczne detale architektoniczne. Po dziś dzień jest to najbardziej eksponowana część pałacu, której wygląd nasuwa nam dawne opowieści o niemal bajkowej rezydencji.

Ukończenie pierwszej części prac miało miejsce w 1900 roku. Jak twierdzili złośliwi, chęć szybkiego zakończenia prac nie była spowodowana brakiem miejsca zamieszkania, lecz chęcią pokazania się Cesarzowi Wilhelmowi II, o którego względy Franz Hubert szczególnie zabiegał. Publiczne okazanie łaski przez władcę oraz chęć osobistego goszczenia Cesarza w swoich dobrach była tak wielka, że hrabia nie skąpił pieniędzy na szybkie ukończenie budowy. W 1904 roku spełniło się jedno z marzeń hrabiego Tiele-Winckler. Po trzydniowej wizycie i polowaniu w Strzelcach u hrabiego Mortimera von Tschirschky – Renard, Cesarz pojawił się w Mosznej.

Około 1911 roku rozpoczął się drugi etap rozbudowy pałacu, który trwał do 1913 roku. Między 27 a 29 września 1911 roku hrabia Franz Hubert po raz drugi gościł Wilhelma II i w tym czasie trwały prace przy budowie zachodniego skrzydła. Ostatnia część rozbudowy zaowocowała wspaniałym budynkiem nawiązującym do niemieckiego renesansu. Wydaje się, że powstał on z myślą o poszerzeniu ilości pokoi gościnnych, przede wszystkim dla licznej rodziny przybywającej na zjazdy jak i polowania oraz dla okazałej świty cesarskiej, gdyż sympatia okazywana przez władcę hrabiemu von Tiele-Winckler była powszechnie znana. Część mieszkalna starego i nowego budynku zostały połączone ze sobą w sposób, który ujednolicił i zatarł granice między nimi. Różnica poziomów widoczna na zewnątrz została zatarta poprzez niewysokie schody na korytarzach. Oprócz apartamentów gościnnych w części tej znalazła się sala myśliwska, cesarska oraz pokój biały i czarny. Dla służby przydzielono parter i trzecie piętro oraz pomieszczenia w północnej część na wszystkich kondygnacjach.

Park i pałac w Mosznej

W 1922 roku hrabia wybrał się w podróż po Egipcie i Szwajcarii. Celem wyprawy była próba poprawienia stanu swego zdrowia. Niestety, Franz Hubert nie powrócił już żywy na Śląsk. Wielki budowniczy rezydencji w Mosznej zmarł 14 grudnia 1922 roku w szwajcarskiej Lucernie. Pogrzeb odbył się w Mosznej i tu, na cmentarzu rodowym spoczęły zwłoki hrabiego. Jelka, żona Franza Huberta przeżyła męża o dwadzieścia lat i zmarła w 1942 roku.

Franz Hubert von Tiele-Winckler

Zdjęcie cmentarza sprzed 1930 r. Samotne groby Huberta i Valeski von Tiele - Winckler

Cmentarz w Mosznej - widok współczesny

Ciekawostką architektoniczną jest również fakt, że w rezydencji w Mosznej znajduje się dokładnie 365 pomieszczeń, a ponadto 99 wież i wieżyczek, symbolizujących posiadaną przez Franza Huberta liczbę majątków. Wokół pałacu utworzono rozległy park, współcześnie należący do najcenniejszych przyrodniczo kompleksów tego typu w regionie.

Na początku XX wieku w ogrodzie badacze natknęli się na pozostałości dwóch średniowiecznych grodzisk, a w późniejszych latach fragment drewnianej palisady. Odkrycie to traktuje się jako potwierdzenie hipotezy, że kilka stuleci wcześniej w tym miejscu znajdowała się siedziba Templariuszy.

Głównym spadkobiercą był jedyny syn Klaus Hubert i to on został właścicielem Mosznej. Ze względu na brak dzieci, a co za tym idzie brak swojego spadkobiercy w 1932 roku adoptował kuzyna Hansa Wernera von Tiele-Winckler. Schorowany hrabia umarł 14 listopada 1938 roku w Mosznej, gdzie został pochowany na rodowym cmentarzu. Ostatnim więc właścicielem pałacu w Mosznej i spadkobiercą wielkiej fortuny był Klaus Hubert (Peter), najstarszy syn Franza Huberta i Jelki, urodzony 27.01.1892 roku. Nie był zainteresowany pomnażaniem majątku, a raczej jego trwonieniem. Zmarł bezpotomnie w 1938 r., choć był trzykrotnie żonaty. Pochowano go w Mosznej. Żony Klausa:

1. 1919/1924 - Alexandra Bally (08.09.1896 - 21.01.1968).
2. 1924/1929 - Marissa Freiin  von Wolff (23.09.1902 - 18.01.1975).
3. 1933/1938 - Marie Anna von Quistorp (28.06.1894 - 26.02.1977).

Klaus Hubert Peter von Tiele-Winckler

Spadkobiercą fortuny Wincklerów był Klaus Peter, syn Franciszka i Jelki, hulaka i lubieżnik, który w wieku 30 lat odziedziczył cały majątek po zmarłym w 1922 r. Franciszku. Klaus miał trzy żony i niezliczoną liczbę kochanek. Specjalnie ku swawolom wystawił w parku drewniany pawilon. Jak mówią legendy, przynajmniej dwie z goszczących w nim panien popełniły samobójstwo. Pierwsza była ubogą, wiejską dziewczyną, która zaszła z hrabią w ciążę. Winckler nie chciał jednak uznać dziecka. Załamana kobieta, wyśmiana przez całą wieś, powiesiła się na dębie koło pałacu. Druga (podobno guwernantka dzieci ojca) również była w ciąży i w rozpaczy rzuciła się z jednej z wież.

Trudno powiedzieć, ile prawdy jest w tych opowieściach, ponieważ Klaus von Tiele-Winckler był prawdopodobnie bezpłodny. Zmarł w 1938 r. na syfilis, zostawiając po sobie złe wspomnienia. Rodzinny majątek prawie przegrał w karty, zadłużył, posprzedawał, co się sprzedać dało.

W ostatnich miesiącach II Wojny Światowej rodzina uciekła przed frontem w głąb Niemiec.

Pozostanie na zawsze zagadką, jak to się stało, że pałac nie został zniszczony przez Armię Radziecką w 1945 roku. „Wyzwoliciele” ziem polskich pozostawiali za sobą w zgliszczach niemal każdą rezydencję należącą do niemieckiej szlachty. Można uznać to naprawdę za cud, iż taki sam los nie spotkał siedziby rodziny Tiele-Winckler. W 1972 roku w pałacu urządzono Wojewódzki Ośrodek – Profilaktyczno Sanatoryjny, który w XXI wieku został przeniesiony do nowo powstałych budynków w dalszej części parku. Dziś w pałacowych murach można zamieszkać, gdyż mieści się tu również hotel. Corocznie park przyciąga dziesiątki tysięcy zwiedzających, którzy podziwiają kwitnące azalie i rododendrony. (źródło: Marek Gaworski).

W 1945 roku rodzina von Tiele Winckler ewakuowała się z pałacu, który stał się łupem Armii Czerwonej. Z tego okresu pochodzą największe zdewastowania i zniszczenia. Rosjanie wywieźli też wyposażenie i dzieła sztuki znajdujące się w pałacu.

Pałac w Mosznej słynął  z zasobności w dzieła sztuki, gromadzone z niezwykłym znawstwem i starannością  przez protoplastę rodu, hrabiego Huberta von Tiele Winckler'a oraz uzupełniane przez jego następców. Wojna sprawiła, że prawie całe wyposażenie pałacu, łącznie z galerią sztuki, "zniknęło", tuż po przejściu rosyjskiego frontu - relacje jednego ze świadków, jednak szokują i trochę inaczej przedstawiają grabież dóbr hrabiowskich.

Dawny pracownik Stadniny Koni w Mosznej,  który wiele lat temu wyjechał do Niemiec i w 2009 roku  odwiedził Moszną, stwierdził, że większość wyposażenia pałacu została zabrana  przez mieszkańców okolicznych wiosek, tuż po przejściu frontu. Widział, jako dziecko, całe rzędy furmanek, które ustawiały się w kolejce pod pałacem, by załadować i wywieźć hrabiowski dobytek. Twierdził również, że niewiele pozostało Rosjanom, którzy nieco później zajęli się  dalszym opróżnianiem pałacowych wnętrz. Wyjaśnił przy okazji historię groźnego pożaru, który został wzniecony przez szabrowników. Pożar miał miejsce w hrabiowskim archiwum rodzinnym, zlokalizowanym w jednym z pomieszczeń piwnicznych, zablokowanych potężnymi stalowymi drzwiami, niemożliwymi do sforsowania. Dlatego też szabrownicy postanowili przebić się przez sufit, gdyż solidny sposób  zabezpieczenia sugerował, że natrafią tam na jakieś niezwykłe skarby.

Na skarby o wartości historycznej, w postaci dokumentów, natrafili z pewnością, lecz nie takie walory spodziewali się tam znaleźć. Miejsce z dokumentami było wielokrotnie plądrowane, aż w końcu zostało bezmyślnie podpalone. Pożar wzniecił, wg słów tego świadka, syn jednego z pierwszych nauczycieli, którzy tuż po wojnie zjawili się w Mosznej. Wspomniał również, że pałac pełnił w pewnym okresie również rolę ośrodka kolonijnego dla dzieci i w tym czasie brązowy odlew pomnika hrabiego Huberta (z końca alei lipowej) leżał w kącie pałacowego holu i często bywał przez dzieci traktowany  jako przeszkoda na sprawnościowej "ścieżce zdrowia". Zabrany więc został z tego miejsca dopiero kilka lat po wojnie i była nawet szansa go uratować, jednakże  zabrakło zainteresowanych.

Okazuje się np. że ksiądz proboszcz w Racławiczkach, o nazwisku BOREK, zagroził mieszkańcom wioski niedopuszczeniem  dzieci do, pierwszej po wojnie, uroczystości Pierwszej Komunii Świętej, jeśli nie zwrócą Kościołowi rzeczy, które zabrali z pałacu w Mosznej. Zagrabione przedmioty parafianie furmankami zwozili na plebanię, skąd proboszcz wyekspediował je, innymi zaprzęgami, w niewiadomym kierunku. Niewykluczone, że jego intencją było zebranie wartościowych przedmiotów i zabezpieczenie ich przed szabrownikami i zniszczeniem, poprzez rozlokowanie po okolicznych parafiach ( ...  ale to już są tylko domysły). 

          
Z pałacowych wnętrz pozrywano przy tej okazji barwne wykładziny ścienne, z których miejscowe wieśniaczki, np.  z pobliskich Chrzelic, szyły sobie m.in.  barwne, dekoracyjne dodatki strojów ludowych ( tzw. jup ).

Jako materiał izolacyjny na strychu jednego z mieszkańców, znaleziono grubą i gęsto plecioną matę  (ryżową, sizalową), która stanowiła kiedyś wyposażenie hrabiowskiej stajni - rozwijana była w przejściach, na posadzkach, by tłumić tupot końskich kopyt oraz zabezpieczyć je przed poślizgiem.

Huberta von Tiele-Wincklera stać było na zakup posiadłości w Mosznej, natomiast jego syna, Franza, na pełne i doskonale przemyślane zagospodarowanie posiadanych dóbr oraz rozbudowę do imponujących rozmiarów istniejącego dotychczas w Mosznej, skromnego, barokowego pałacyku. Interwencja i pomoc w budowie  "legendarnego diabła" była tutaj na pewno zbędna, tym bardziej, że Franz von Tiele-Winckler, jako pragmatyczny protestant, oprócz wiary w Boga, zachował również nieograniczoną wiarę w twórczy potencjał ludzkiego umysłu oraz siłę sprawczą własnych rąk.

Zachowane zdjęcie biura Franza Huberta Tiele-Wincklera

Epizod afrykański w historii rodu von Tiele-Wincklerów został kilkakrotnie odnotowany, lecz nigdy nie miał on nic wspólnego z nabyciem kopalni złota. Hubert von Tiele-Winckler miał 9. dzieci z pierwszą żoną, Valeską orazjedno dziecko, Rabana, z drugą żoną, Różą von Schulenburg. Raban von Tiele-Winckler był zainteresowany Afryką, więc sprzedał odziedziczone dobra i przeniósł się do Tanganiki (umiera podczas jednej z podróży na kanale Sueskim w 1936 r.). Do Afryki wyjeżdża również jego żona, baronowa Gustawa z córką Moniką (uprawia plantacje w okolicy Gór Usambara) oraz syn Raab-Hubertus (kupuje hotel "Meru" w Arusha). Wątek afrykański możemy również dostrzec w życiorysie Klausa-Huberta, syna Franza von Tiele-Winckler, którego ślub z trzecią żoną (Marią Anną von Quistorp ) miał miejsce w Tugennon-Hill, Lumbawa, Afryka Wschodnia (Tanzania)  w 1933 r. Interesy afrykańskie von Tiele-Wincklerów związane były z rolnictwem oraz hotelarstwem.

W pałacu w Mosznej na pewno nic nie straszy, natomiast "białą damę" wymyślił, zatrudniony w pałacu ( lata 70. ub.w. ) pałacowy stróż i palacz C.O. z pobliskich Kujaw (p. Strzoda), który, wracając z pracy rowerem, po nocnej zmianie, bardzo często jechał zygzakiem, co zawsze tłumaczył tym, że jest to efekt głębokich przeżyć po nocnym spotkaniu ze szklaną, zamkową ... "białą damą".

Franz Hubert, syn Huberta von Tiele - Winckler,  był pomysłodawcą i budowniczym zamku, wzniesionego po tym, jak w 1896 roku częściowo spłonął barokowy pałac. Niektórzy historycy uważają, że Franz Hubert, ówczesny właściciel zamku, a zarazem pomysłodawca niekonwencjonalnego projektu, rozmachem przedsięwzięcia i oryginalną architekturą chciał zaimponować Cesarzowi Wilhelmowi II. Jeśli istotnie taki był jego cel, udało mu się go osiągnąć. Władca Prus był nie tylko pod wielkim wrażeniem budowli, ale także gościł w Mosznej czterokrotnie przy okazji polowania.

Łowiec Polski - 1902 r.

W tym miejscu zacytuję obszerne fragmenty artykułu "Zamek pod patronatem diabła" Joanny Banik:

"Unikalny klimat Mosznej zapewne zrobił ogromne wrażenie na Hubercie, gdyż postanowił zmienić ją w pyszną siedzibę rodu. Z planów nic jednak nie wyszło. Nie dość, że pałacyku nie udało się rozbudować, to jeszcze spustoszył go pożar, który wybuchł w niezwykle tajemniczych okolicznościach w nocy 2/3 czerwca 1896 r. Zgliszcza przypadły w sukcesji najstarszemu synowi Huberta - Franciszkowi, który wkrótce zmienił je w architektoniczną bajkę. Szatańska firma budowlana Hubert i Valeska mieli ośmioro dzieci: czworo synów, tj. wspomnianego już Franciszka Huberta oraz Hansa Wernera i dwóch o nieznanych imionach, a także cztery córki - Helenę, Hildegardę, Klarę i Ewę. Ta ostatnia została zakonnicą i założyła w Miechowicach przytułek miłosierdzia dla ubogich, na który przeznaczyła swój spadek po matce. Najstarszy z rodu, wspomniany już Franciszek odziedziczył cały niepodzielny majątek ziemski wraz z kopalniami, a Cesarz nadał mu tytuł hrabiowski. Moszna natomiast miała stać się siedzibą rodu, miejscem dorocznych zjazdów familijnych. W tym celu w 1896 r. zaczął powstawać bajeczny budynek z dwoma skrzydłami i oranżerią.

Moszna - sień pałacowa

U góry widoczne gobeliny

Moszna - pokój hrabiego zwany Pokojem Pana

Jedna z najbardziej znanych serii gobelinów powstałych na podstawie projektów słynnego niderlandzkiego artysty Bernarda van Orley (znanego także pod imieniem Barend) pod koniec XIX wieku trafiła do zbiorów hrabiów Tiele-Winckler i była eksponowana w pałacu w Mosznej. Dziś jest chlubą Muzeów Królewskich w Brukseli.

Wykonany w warsztacie Willema De Kampeneere cykl tapiserii poświęcony biblijnym dziejom Jakuba i jego rodziny był ozdobą rzymskiego pałacu należącego do kardynała Lorenzo Campeggi (1474-1539), legata papieskiego na dworze Henryka VIII. Po powrocie z Anglii w 1527 roku w uznaniu zasług miał on otrzymać Palazzo d'Inghilterra i zapewne do jego dekoracji została zamówiona seria gobelinów. Po śmierci watykańskiego dyplomaty gobeliny trafiły do siedziby rodu Malvezzi-Campeggi w Bolonii przy via Zamboni 22, dziś mieszczącego Wydział Prawa tamtejszego Uniwersytetu.

Między 1898 a 1900 rokiem gobeliny zakupił hrabia Tiele-Winkler z Mosznej. Miały odtąd dekorować wnętrza przebudowanego pałacu. Ich duże rozmiary nie pozwoliły na ekspozycję cyklu w jednej sali. Kilka z nich dekorowało sień witając odwiedzających rezydencję. Pozostałe zawieszono w innych pomieszczeniach, w tym w tzw. Pokoju Pana. Na licznych archiwalnych fotografiach można rozpoznać poszczególne sceny cyklu, na który składało się dziesięć gobelinów:

1. Pobłogosławienie Jakuba przez Izaaka

2. Jakub opuszcza dom rodzinny. Drabina Jakubowa

3. Jakub wita się z Labanem po spotkaniu Racheli

4. Jakub i Laban dzielą trzodę

5. Jakub potajemnie wyrusza do Kanaanu

6. Laban zawiera przymierze z Jakubem

7. Ezaw przebacza Jakubowi

8. Sceny z historii Diny, córki Jakuba

9. Zakrwawiony płaszcz Józefa

10. Jakub odnajduje Józefa w Egipcie

W 1917 roku gobeliny zostały przeniesione do szwajcarskiej rezydencji rodziny Tiele-Winckler w Meggen, skąd w 1950 roku zostały zakupione przez rząd beligijski. Dziś znajdują się w Musées Royaux d'Art et d'Histoire w Brukseli. 

Niektóre z gobelinów

 Syn Franza Huberta, Klaus-Peter w okresie międzywojennym przehulał część fortuny przodków. Umierając bezdzietny, usynowił swojego kuzyna, którego syn miał dziedziczyć majątek i tytuł hrabiowski. Jego rodzina mieszkała do końca wojny w Zamku Moszna, uchodząc do Niemiec przed nadchodzącą Armią Czerwoną.

Moszna otworzyła wręcz Śląskie tournée monarchy. To właśnie tu, na specjalnie w tym celu zbudowanej stacji przy bramie zamku, zatrzymał się 4 grudnia 1901 roku cesarski pociąg z 12 luksusowymi salonkami. Hrabia Franz Hubert powitał najdostojniejszego gościa, by zaraz wraz z nim udać się powozem do pałacu. Tam oczekiwali już pozostali goście – wybrani arystokraci z okolicy. Nazajutrz o godzinie 9:00, przy pięknej słonecznej pogodzie i lekkim mrozie, odtrąbiono rozpoczęcie polowania. Do godziny 15:30 szesnastu myśliwych ustrzeliło 6 256 bażantów, 159 zajęcy oraz 16 sztuk innej zwierzyny, w tym sam Cesarz 927 bażantów i 12 zajęcy. Wieczorem Wilhelm II, wraz z pozostałymi strzelcami, stojąc na zamkowym balkonie odebrali pokot, rozłożony na rozświetlonym pochodniami podjeździe, następnie udali się na uroczystą kolację. 6 grudnia, o godzinie 14:30 Cesarska Mość zasiadł ponownie w swej salonce i pociąg ruszył w dalszą podróż – do Świerklańca, gdzie oczekiwał już książę Guido Henckel von Donnersmarck.

11  pędzeń w ciągu 5,5 godziny (efektywnego polowania), 1017 cesarskich strzałów w czasie 330 minut, daje statystycznie 3,08  a  więc  ponad 3 strzały na minutę, czyli oddawanie (niezwykle celnych) strzałów średnio co ... 20 sekund.

Pobyty Wilhelma II w Mosznej - Wolne tłumaczenie z czasopisma WILD UND HUND  -  Moschen,  Erich Reisch. Opracowano na podstawie informacji p. Rozwity Malec z Mosznej (pisownia oryginalna.

Są opisy jak to na pięknie udekorowanej stacyjce, niedaleko bramy gladiatorów witał go Franz Hubert von Thiele–Winkler i jak obaj w wytwornym powozie, jechali długą i prostą aleją, pośród wiwatującego tłumu, aż na zamkowy dziedziniec. Od tej pory wszystko podporządkowane tu było tylko polowaniu. W tym celu - na przykład - wybudowano niewielki drewniany budynek, w którym każdego ranka Cesarz jadał śniadania. Na ten czas tworzył się swoisty rytuał. Każde spotkanie przy stole to była cześć spektaklu. Zawsze rano, gdzieś około dziewiątej cisza odchodziła w zapomnienie; w jednej chwili rozbrzmiały trąbki i rogi. Sygnaliści grali na powitanie, a przed zamkiem powoli gromadzili się uczestnicy polowania. Najpierw ciszę wypełniał zgiełk coraz głośniejszych rozmów, a potem myśliwi wraz ze swoimi pomocnikami ruszali, w stronę wcześniej przygotowanych stanowisk strzeleckich. Wraz z odchodzącymi - na polanę przed zamkiem powracała cisza, przerywana od czasu do czasu, ujadaniem co bardziej zajadłych psów. Dopiero po sygnałach dla naganki, dało się słyszeć dochodzące z rożnych stron pojedyncze strzały, które zlewały się chwilami w kanonady. Po każdym polowaniu - wieczorem - Cesarz i hrabia wychodzili na balkon i w świetle palących się pochodni, dokonywali odbioru raportu z polowania. Zawsze było to tak, że sprawozdanie - donośnym głosem - odczytywał miejscowy łowczy. I tak dzień po dniu. Cesarz uwielbiał polowania i uwielbiał te spektakle.

1901 rok

Kolejność polowań, dla których Jego Wysokość przybył na Śląsk i które przyobiecał śląskim magnatom, otwiera MOSZNA - posiadłość harbiego von Thiele Wincklera. Cesarz przybył do Mosznej 4. grudnia, wieczorem, pociągiem o godz. 6.35, który zatrzymał się na stacji, specjalnie na tę okoliczność przygotowanej - przy zamku. Tu najważniejszego gościa polowania wita hrabia Franz Hubert von Thiele Wincker i natychmiast udaje się powozem z eskortą do zamku, oddalonego o 5 minut drogi, trasą, w całości oświetloną palącymi się pochodniami. W zamku miało miejsce powitanie z resztą zaproszonych gości. Następnego dnia, rano o godz. 9.00 odtrąbiono rozpoczęcie polowania na bażanty. Dzień był słoneczny, niebo przeźroczyste, wiał lekki wiatr, przy temperaturze minus 3 st.C. W trakcie polowania odbyło się 11 pędzeń, przy udziale 16. myśliwych - strzelców. Szesnastu myśliwych ustrzeliło 6 256 bażantów, 159 zajęcy oraz 16 sztuk innej zwierzyny - w sumie 6 431 sztuk zwierzyny. Biorący udział w polowaniu Cesarz strzelał wyłącznie do bażantów - kogutów i odstrzelił ich 927 sztuk, ponadto 12 zajęcy - w sumie 939 sztuk. Jego pomocnik zabrał ze sobą tylko 1017 sztuk naboi, co daje  wynik 94,37% (powinno być: 92,33% ) oddanych celnych strzałów. Przy kalibrze  broni (20), jakiej używał Cesarz, było to znakomite osiagnięcie, wskazujące na sprawność Cesarza. Pomiędzy szóstym i siódmym pędzeniem, udano się do zamku na śniadanie. Polowanie trwało do godziny 15.30, po czym wrócono do zamku, który był oświetlony pochodniami tak, jak poprzedniego dnia. Przy podjeździe do zamku wyłożono dziczyznę  (pokot) - Jego Wysokość Cesarz oraz pozostali zaproszeni goście, przed kolacją, z balkonu, odebrali pokot, po czym udano się na uroczystą kolację. Następnego dnia, tj. 6. grudnia, po południu,o godz. 2.30, Cesarz wyruszył w dalszą podróż, do hrabiego Henckel von Donnersmarck  (Neudeck - Świerklaniec).

1904 rok

Po trzydniowej wizycie i polowaniu w Strzelcach Opolskich, u hrabiego Martimera von Tschirschky - Renard, Cesarz pojawił się w Mosznej. Pobyt u hrabiego von Thiele Winckler'a trwał od 3 do 4 grudnia. W polowaniu, oprócz gospodarza i Cesarza Wilhelma II ze świtą, brali udział także m.in. hrabia generał von Holenau, hrabia von Moltke, właściciel Strzelec - hrabia von Tschirschky oraz książę von Donnersmarck. Cesarz ofiarował Franz - Hubert'owi von Thiele Winckler'owi wiele prezentów i drobiazgów, m.in. swoje zdjęcie z autografem i dedykacją, upamiętniającą  jego wizytę w Mosznej.

1911 rok

W dniach od 27 do 29 września, hrabia Franz Hubert von Thiele Winckler w swoim pałacu ponownie gości Cesarza Wilhelma II. W polowaniu wzięli udział, m.in. hrabia von Seherr Thoss z Dobrej, hrabia von Puclerz Korfantowa, hrabia Gunter von Thiele Winckler z Meklemburgii, książę von Trachenberg i major von Coprivi. Specjalny pociąg, którym podróżował Cesarz wraz z osobami towarzyszącymi, zatrzymał się w Mosznej na specjalnie przygotowanej na tę okazję i wspaniale udekorowanej stacji, gdzie Wilhelma II przywitał hrabia Frantz Hubert von Thiele Winckler, ubrany w odświetny, kompletny strój myśliwski  (długa marynarka wraz z kapeluszem, udekorowanym trofeum - kępką jeleniego włosia,  tzw. "Hirschfonger"). Cesarz również ubrany był w dworski strój myśliwski, a jego kapelusz, przyozdobiony piórami głuszca. Z wagonu, jak zwykle,  jako pierwsze wybiegły dwa czerwone, krótkowłose charty. Cesarz zasiadł w powozie, zaprzężonym we wspaniałe konie, który zawiózł ich prostą jak sznurek aleją, do zamku. Po obydwu stronach drogi, stały dzieci szkolne z nauczycielami, tworząc szpaler. W tym polowaniu, oprócz Cesarza, wzięło udział również pięciu zaproszonych gości, których listę z wybranymi nazwiskami, należało obowiazkowo przedłożyć w Berlinie, na parę tygodni przed polowaniem. W dniu polowania, wcześnie rano, zaczynało się przeganianie bażantów z pól i tych części lasu, które nie będą objęte polowaniem, w miejsca gdzie przejdzie nagonka podczas polowania. Tych "uciekinierów" wypłaszalii naganiacze małymi, kolorowymi chorągiewkami. Naganiaczami i kierował "Fasanenmeister" Reisch i  była to najważniejsza część przygotowań, od której zależał wynik polowania. Dla samego Reisch'a było to bardzo odpowiedzialne zadanie, z kolei naganiacze byli ludźmi doświadczonymi i godnymi zaufania i byli kierowani do tej pracy przez administrację leśną (Forstbeamtem). Około godziny dziewiatej przyjechali (myśliwi) goście polowania. Po sygnale (na powitanie), odegranym przez brać myśliwską na trąbkach - rogach, ruszyli strzelcy wraz ze swoimi pomocnikami oraz osoby niosące amunicję, do starannie przygotowanych stanowisk strzeleckich, schronień - parasoli. Szczególnie był piekny ten, gdzie stał Cesarz - istne dzieło sztuki. Przy tym stanowisku miał swoje miejsce również hrabiowski pomocnik do spraw polowań (Leibjager) o nazwisku Nordhausen, który był odpowiedzialny za liczenie zestrzelonych bażantów. Cesarz posługiwał się strzelbą o kalibrze 20 oraz stosował do niej żółte naboje marki WOLF. Strzelał wyłacznie z prawej ręki, jedną serię po drugiej. Hrabia Thiele Winckler, jako gospodarz, nie brał w tych dniach udziału w polowaniach. Pojedynczy naganiacze, prowadzeni byli przez cały czas sygnałem z rogu i poruszali się dokładnie "jak po sznurku". Śniadanie było przygotowane w jednym, specjalnie do tego celu zbudowanym, bardzo ładnym drewnianym budynku. Wieczorem, po każdym dniu polowania, obok zamku, wyłożona była "cenna" dziczyzna. Przy oświetleniu z  pochodni, wychodził hrabia z Jego Wysokością Cesarzem na balkon i patrząc z podziwem na upolowaną zwierzynę, odbierali pokot. Wynik polowania odczytywał podniesionym głosem, pełniący funkcję łowczego,  Wildmeister  Gnerlich - strzelono dwa do trzech tysięcy sztuk zwierzyny drobnej, z czego większą część (ilość), stanowiły bażanty. Sam Cesarz, w ciagu dwóch dni,  ustrzelił 1007  bażantów. Jednak oprócz tych zliczonych bażantów wyłożonych do pokotu, nie doliczono tych, które pozostały w lesie nie pozbierane. Takie cesarskie polowania były zawsze bardzo emocjonujące i kosztowne. Tak brzmiały pożegnalne, słowa Jego Wysokości Cesarza, przed odjazdem pociągu  "Mój kochany Thiele, u Ciebie podoba mi się zawsze, jest nadzwyczaj dobrze, dlatego, że wszystko tak łatwo przebiega", którymi gospodarz mógł być nawet nieco (przyjemnie) zaskoczony i wzruszony. Po dniach polowań miejscowi myśliwi z dobrymi psami powtórnie przeszukiwali opolowany wcześniej teren. Niektóre postrzelone i już padłe bażanty przynosiły psy, natomiast część jeszcze żywych postrzałków dostrzeliwano. Wynik samego przeszukania terenu, po takich polowaniach, bywał o wiele wyższy niż efekty obecnie prowadzonych tu polowań przez związek łowiecki. Takie rewiry do polowań jak w Mosznej i innych śląskich posiadłościach, nie napełniały  się zwierzyną naturalnie i efekty polowań, które "rzucały na kolana", nie powstawały samoistnie, lecz były owocem bardzo wytężonej i intensywnej hodowli, pracy i pięlegnacji ... ale to już odrębna historia. (por. WILD UND HUND, Moschen, Erich Reisch; PAŁAC W MOSZNEJ, Marek Gaworski - tekst skompletowała i przetłumaczyła p. Rozwita Malec z Mosznej).

W innym polowaniu, które miało miejsce w Mosznej w dniu 5 grudnia 1911 r. brał również udział minister von Podbielski.

1912 rok

Kolejny raz, Cesarz Wilhelma II, zawitał do Mosznej 14. listopada . Cesarz przyjechał specjalnym pociągiem, zszedł po dostawionych schodkach i czerwonym dywanie. Po oficjalnym przywitaniu z gospodarzem, obydwaj zasiedli w powozie i przez bramę z gladiatorami przyjechali do pałacu. Tu nastąpiło powitanie z małżonką hrabiego oraz z resztą zaproszonych gości. W polowaniu, oprócz naganiaczy i służących, brało udział około 12. uczestników, m.in. Książę  Raciborski oraz hrabiowie, specjalnie zaproszeni przez hrabiego Franz'a Hubert'a von Thiele Winckler'a. Ogółem ustrzelono 2839 sztuk zwierzyny, z czego, oczywiści  największa część przypadła na samego Cesarza - ok. 600 sztuk. Wynikało to z faktu, że naganiacze oraz leśnicy, niemalże podtykali władcy zwierzynę wprost pod lufę. Po polowaniu, zadowolony Ceszarz, opuścił pałac 15 listopada.

Śląskie rody magnackie zabiegały o względy panujących wtedy w Prusach Cesarzy i zapraszały gości z Berlina na reprezentacyjne polowania. Jedno z takich polowań opisuje w swoich wspomnieniach Walter Rocholl, późniejszy nadleśniczy w Kreuzburger - Hütte (Zagwiździe). Będąc uczniem ostatniej klasy gimnazjum, w 1912 roku brał udział w jednym z takich cesarskich polowań w majątku Moszna, jako uczestnik naganki. Polowanie na zwierzynę drobną trwało 2 dni. Dla gości ze stolicy przygotowano naziemne stanowiska wzdłuż remiz śródpolnych. Były one zbudowane z drewna, kryte chrustem i sięgały do połowy wysokości dorosłego człowieka. Stanowisko Cesarza było nieco wyższe, tak, że Wilhelm II mógł opierać dubeltówkę o brzeg stanowiska prawie na wysokości oczu. Wiązało się to z jego kalectwem, od dzieciństwa miał niewładną, krótką lewą rękę i posługiwał się tylko prawą. Opierając broń wysoko, łatwiej było mu ją podnieść do oddania strzału. Broń cesarska, tak kulowa jak i śrutowa była skonstruowana specjalnie dla niego. Miała krótszą kolbę i była lekka - śrutowa w kalibrze 20. Cesarz miał do dyspozycji trzy takie strzelby z eżektorami. Na stanowisku przeładowywał je i podawał władcy jego strzelec przyboczny (niem. leibjäger). Wilhelm II używał naboi rottweiler z żółtą łuską. Ponieważ ze względu na kalectwo strzelał tylko w lewą stronę, stanowisko sąsiada z lewej było oddalone dwukrotnie dalej jak z prawej. Młody Walter Rocholl miał za zadanie stać z tyłu cesarskiego stanowiska i liczyć oddane przez Cesarza strzały oraz ilość trafionej zwierzyny.

W pierwszym pędzeniu Wilhelm II oddał 80 strzałów, z czego 70 było trafnych, a w drugim pędzeniu na 85 strzałów, celnych było 78. Były to głównie koguty bażanta. Zające i króliki uchodziły przed cesarskim stanowiskiem nie strzelane na pozycje sąsiadów z prawej. Biorąc pod uwagę, że Cesarz był jednoręczny, skuteczność strzałów była zadziwiająca i wynosiła ok. 90 procent. Wyniki te nie wzięły się tak całkiem przypadkowo. Przed stanowiskiem cesarskim przygotowano sztuczny młodnik i w pierwszej fazie pędzenia bażanty cieknąc, chowały się tam i były skoncentrowane w większej liczbie. Wynik tego 2 - dniowego polowania w majątku Moszna był imponujący. W 10 strzelb strzelono 3500 bażantów kogutów, 480 kur bażanta, 120 zajęcy i 70 królików. Cesarz upolował 670 sztuk zwierzyny, bez kur bażanta, których nigdy nie strzelał. Uroczysty pokot w świetle pochodni odtrąbiła miejscowa służba leśna na dziedzińcu zamku, a Wilhelm II odebrał go z balkonu. Jednym z bohaterów tego polowania był hrabia Dankelmann. Miał opinię najlepszego śląskiego strzelca i na 55 strzałów oddanych w jednym pędzeniu, ani razu nie spudłował. Jak możliwe były wtedy takie pokoty? Scenariusz tych reprezentacyjnych polowań był we wszystkich śląskich majątkach magnackich taki sam. Śląscy magnaci mieli po kilka bażantarni, gdzie hodowano te ptaki specjalnie do polowań. Na polach pozakładane były długie zadrzewione remizy i laski śródpolne, chroniące zarazem uprawy przed zimnymi wiatrami. W remizach były liczne podsypy dla zwierzyny drobnej. Bażanty wypuszczano z wolier dużo wcześniej, partiami i rozchodziły się po polach. oczywiście zadaniem służby leśnej w tych prywatnych majątkach była bezwzględna eliminacja wszelkich drapieżników. W dniu polowania gęsta naganka przeczesywała pola i koncentrowała zwierzynę drobną w tych polnych zadrzewieniach z bogatym podszytem. Gdy myśliwi zostali rozprowadzeni na stanowiska, naganka ruszała bardzo wolno, by zwierzyny nie płoszyć gwałtownie. w chwili gdy linia naganki zbliżyła się do pierwszych stanowisk myśliwskich, na sygnał zatrzymywała się. Dalej szli bardzo wolno pojedynczy naganiacze, by bażanty zrywały się możliwie pojedynczo, a nie całymi grupami, Rocholl pisze bukietami. Myśliwy i strzelec na stanowisku musieli być bardzo zgrani. konieczne były minimum dwie strzelby. Paski z broni musiały być zdjęte, bo przeszkadzały przy wymianie strzelb. Strzelby wielostrzałowe były zabronione. w pewnej odległości od stanowisk myśliwych - z tyłu stała druga linia służby leśnej z psami, której zadaniem było wyłapywanie lub dostrzeliwanie postrzałków.

Na stanowisku towarzyszyło mu dwóch ludzi - strzelec przyboczny (niem. leibjäger) i z lewej Josef Rolling. Ten miał ciekawe stanowisko - po niemiecku nazywało się Büchsenspanner. Wyraz ten nie ma odpowiednika w języku polskim, a oznacza napinającego karabin (sztucer). Podczas polowań przeładowywał jednorękiemu władcy sztucer - stąd nazwa. (źrodło: Jerzy Szołtys, Kultura Łowiecka, Nr 79/).2016).

Cesarz Wilhelm II jako ten, który nadal rodzinie tytuł szlachecki, był tutaj traktowany z najwyższymi honorami. Historia głosi, iż podcza polowań Cesarz strzelał setki sztuk zwierzyny, co nawet dla wytrawnego strzelca było liczbą nieprawdopodobną. Tajemnica kryła się w sprytnym zabiegu zastosowanym przez wdzięcznego właściciela dóbr – zatrudnił on naganiacza, który miał sprawić, aby zwierzyna wbiegała wprost pod strzelbę Cesarza.

Polowanie w Mosznej

Fotografie z albumu Franza Huberta von Tiele-Winckler

Polowania u książąt von Ratibor w Rudach Śląskich

Wiktor I Maurycy von Ratibor (właśc. Viktor I Moritz Karl, 1. Herzog von Ratibor und 1. Fürst von Corvey, Prinz zu Hohenlohe-Schillingsfürst; ur. 10 lutego 1818 r. w Langenburg, zm. 30 stycznia 1893 w Rudach r.) - książę Raciborza i książę Corvey. Wiktor Maurycy I stał się właścicielem dóbr raciborskich i corveyowskich w wieku 16 lat. W tym czasie nie było wcale pewne czy spadek po landgrafie Wiktorze pozostanie przy spadkobiercy. Proces o te dobra wszczął rząd Hesji, ale w 1837 roku wycofał pozew. Przez pewien czas zarządzał więc nimi jego ojciec Franciszek Józef. On sam zaś zajął się studiami w Getyndze, Bonn i Heidelbergu. Za pełnoletniego uznano go w 1840 roku, kiedy to złożył hołd Królowi Fryderykowi Wilhelmowi IV. Otrzymał wówczas godność książęcą Herzog von Ratibor und Fürst von Corvey. Zarówno on, jak i jego pierworodni mogli też nosić tytuł Wasza Książęca Mość (Seine Durchlaucht). Jako że Wiktor I. był drugim księciem raciborskim o tym imieniu, więc wszyscy jego potomkowie również je przyjmowali.

Książę zasiadał w 1847 roku w Kurii Panów w Sejmie Zjednoczeniowym, w 1849 roku w pruskiej drugiej Kamerze, a w 1850 roku w parlamencie Unii w Erfurcie. Od 1854 roku był dziedzicznym członkiem, zaś od 1877 roku prezydentem pruskiej Izby Panów. W latach 1867-1890 reprezentował w Reichstagu Partię Wolnokonserwatywną Okręgu Wrocławskiego. Swego czasu poświęcił się także karierze wojskowej. Doszedł nawet do honorowego stopnia generała kawalerii a la suite. Odznaczono go Krzyżem Wielkim Suwerennego Zakonu Rycerzy Maltańskich.

W 1845 roku Wiktor I. ożenił się z księżniczką Amalią von Fürstenberg, córką księcia Karola Egona II von Fürstenberg (1796–1854). Para uczyniła z Rud swą główną siedzibę. Wioska stała się znanym centrum towarzyskim odwiedzanym chętnie przez europejskie elity. Książęta dbali także o mieszkańców wsi. Po epidemii z lat 1847-1849 książę przeznaczył część pałacu dla sierot. Spośród dzieci najbardziej znani byli Maksymilian von Ratibor, Karol von Ratibor i oczywiście Wiktor II von Ratibor, następca Wiktora I. W sumie Wiktor I i Amalia mieli dziesięcioro dzieci:

•    Amalię (ur. 3 października 1846; zm. 25 sierpnia 1847)
•    Wiktora (ur. 6 września 1847; zm. 9 sierpnia 1923)
•    Franciszka Karola (ur. 6 kwietnia 1849; zm. 27 maja 1925)
•    Elżbietę (ur. 27 lutego 1851; zm. 5 października 1928)
•    Egona (ur. 4 stycznia 1853; zm. 10 lutego 1896)
•    Marię Teresę (ur. 27 czerwca 1854; zm. 29 maja 1928)
•    Maksymiliana (ur. 9 lutego 1856; zm. 12 stycznia 1924)
•    Ernsta Emanuela (ur. 10 listopada 1857; zm. 25 lutego 1891)
•    Karola Egona (ur. 7 lipca 1860; zm. 11 kwietnia 1931)
•    Małgorzatę (ur. 3 lutego 1863; zm. 4 czerwca 1940)

Niestety urodzona 3 października 1846 roku, na zamku w Raciborzu  córka Amalia Wiktora zmarła w wieku 1,5 lat. Magistrat miejski polecił wybić z tej okazji medal patronacki. Chrzest pierwszego dziecka odbył się w Rudach. Wiktor Amadeusz II predestynowany został do objęcia majątku. Jego bracia: Franciszek, Egon, Maksymilian, Ernest i Karol otrzymali gruntowne wykształcenie i poświęcali się karierze dyplomatycznej albo wojskowej.

Książę Wiktor Maurycy I był także filantropem. W latach szalejącej na Górnym Śląsku zarazy (1847-1848) sprowadził do Rud lekarza Juliusza Rogera. Ten przyjaciel śląskiego ludu uprosił u księcia budowę szpitali w Rudach, Rybniku, Lyskach i modernizację szpitala bonifratrów w Pilchowicach. Książę nie ukrywał swojej pobożności oraz przywiązania do katolicyzmu na protestanckim dworze cesarskim, chociaż w tym względzie bliżej było mu do stylu życia „oświeconego władcy”, niż do „klęczącego cystersa”. Był przez wiele lat przewodniczącym Śląskiego Związku Kawalerów Maltańskich, a w dobrach rudzkich założył orkiestrę, powołał do życia kilka szkół, przywiózł z Paryża figurę maryjną, stojącą przy wjeździe do sanktuarium, wreszcie patronował wydaniu książki o rudzkich cystersach dzieła młodego doktoranta, a zarazem opiekuna jego starszych synów – Augusta Potthasta.

Rudy Śląskie - opactwo cystersów - siedziba rodu na Górnym Śląsku

Początki opactwa i klasztoru rudzkiego zakonu cystersów wiążą się z okresem lat 1252—1258. Pierwotne uposażenie klasztoru rudzkiego nie było duże. Około 1260 r. składało się nań siedem wsi oraz pewne, nie skolonizowane jeszcze tereny. Podstawą działalności rudzkich cystersów początkowo było rolnictwo, hodowla bydła i trzody Opactwo rozwijało warzywnictwo, sadownictwo, bartnictwo i leśnictwo, zajęło się również produkcją wełny owczej i pszczelarstwem. Produkowano wosk, miód pitny i likier; istotna była również gospodarka leśna i hodowla ryb w sztucznych stawach. Na terenie klasztoru i w dobrach klasztornych były winnice, kuźnie, smolarnie jak również klasztorna huta szkła, gdzie w latach 1712 – 1740 produkowano szkło okienne, karafki, zwierciadła, dzbanki, butelki, naczynia i perełki, a wyroby eksportowano w głąb Austrii. Ponadto Klasztor posiadał własne kopalnie rudy, które były czynne jeszcze w 1756 r. Opaci rudzcy stracili swoje uprawnienia dopiero po przejęciu większości Śląska przez Prusy. Wiktor I von Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfiirst, książę raciborski, zaczął przebudowywać klasztor na siedzibę magnacką. Zmiany dotyczyły bardziej otoczenia niż samej bryły klasztoru. Wyburzona została większość budynków gospodarczych. Wytyczono i założono park. 

Corvey - siedziba rodu w Niemczech

Wiktor I obrał opactwo na swoją główną rezydencję i nie miał bynajmniej zamiaru burzyć cysterskiej klauzury, a na jej miejscu wznosić nowej budowli wedle modnej podówczas klasycystycznej modły. Zdecydował, że wiekowe założenie zostanie zaadaptowane na okazały pałac książęcy w ulubionym przez niego neogotyckim duchu. W 1859 r. wytrawny niemiecki architekt Karl Lüdecke (1826-1894) skreślił pierwsze rysunki pomiarowe opisujące zamierzoną przebudowę. W 1863 r. architekt przedstawił projekty nowych aranżacji wnętrz oraz ujednolicenia w duchu neogotyku detali architektonicznych elewacji. Swoje zamiary zrealizował jednak tylko częściowo. Nie doszło np. do adaptacji piętra jednego ze skrzydeł na salę balową, nad którym miała się wznosić dodatkowa wieża. Według opisu z tych lat rudzki pałac magnacki liczył 120 sal, halsów, gabinetów, pokojów gościnnych z łazienkami, buduarów itp. Dobra te pozostały przy tym rodzie do 1945 r.

Orkiestra założona przez księcia Wiktora I von Ratibor

Wnętrza urządzono w myśliwskim rycie. Ściany zdobiły trofea, mające łowy za główny temat rysunki (m.in. bezcenne grafiki Johanna Eliasa Ridingera) oraz wypchane okazałe sztuki zwierzyny, w tym ostatni upolowany w tutejszych lasach niedźwiedź. W 1912 r., na łamach niemieckiego czasopisma „Wild und Hund”, nie kryto zachwytu po wizycie w Rudach: "Wewnętrzny charakter pałacu dostosował się do otaczającego krajobrazu i lasu. W domu przodującego myśliwego i łowcy zbiory jego trofeów są rozkoszą dla serca i oczu każdego znającego się na rzeczy myśliwego. Upolowana zwierzyna ukazuje się tam w wielkich bogactwie, na korytarzu i w komnatach pałacu. Jest bardzo stylowo uporządkowana, daleka od jakiejś przesady. Licznie spotykamy srebrne szyldy oraz brązowe, srebrne i złote medale będące perłą niejednej dawnej wystawy. Trofea i egzemplarze zwierząt są z własnych, śląskich i austro-węgierskich rewirów łowieckich. Nie występują egzemplarze egzotyczne. Prawdziwy myśliwy, który ma okazję zobaczyć pałac, z pewnością nie przepuści tej okazji. Na środku korytarza sęp rozpościera swe skrzydła, obok wisi nadzwyczajna głowa kozła".

Najlepsze trofea księcia znajdują się w hallu. Poza niedużym niedźwiedziem, którego książę upolował przed kilku laty w Krainie, jest tutaj największy jeleń upolowany w księstwie w 1902 r. To szesnastak, który na berlińskiej wystawie poroży w 1903 r. został odznaczony medalem. Dalej znajduje się szereg najsilniejszych jeleni węgierskich. Za hallem znajduje się rząd pokoi, w których Jego Majestat (Wilhelm II) zamieszkuje przy każdorazowym pobycie w Rudach. Korytarz ma w całości około pięćdziesiąt metrów długości. Jest bogato wyposażony w łopaty łosia, wieńce jeleni i parostki saren. Obraz uzupełnia kilka starych, bardzo pięknych szaf i skrzyń oraz głowa i futro żubra, którego książę upolował u księcia pszczyńskiego.

Otoczenie pałacu zagospodarowano na park z ogrodem i zwierzyńcem. "Thiergarten" (historyczna nazwa widoczna już tylko na starych mapach) to XIX-wieczny ogrodzony zwierzyniec książąt von Ratibor, urządzony w części lasów raciborskich między Jankowicami, Rudą Kozielską a Kuźnią Raciborską. Familia hodowała tu dorodne sztuki leśnej zwierzyny, które potem odstrzeliwali jej zacni goście. Mieszkańców obowiązywał zakaz wstępu. W 1886 r. podziw nad efektem tych prac wyrażał Konstanty Damrot. Porównał park do ogrodów cysterskich w Oliwie, pisząc: " ... nie dozwalają już następnym gospodarzom i panom zetrzeć z nich charakterystycznej cechy, a takową stanowią przecudne drzewa, cieniste ganki, obszerne murawy i wody, umiejętnie wciągnięte do ogólnego planu".

Kolejny interesujący opis pałacu wyszedł spod pióra Janusza Meissnera, autora książki „Jak dziś pamiętam”: "Jest to wielkie gmaszysko zbudowane w czworobok dokoła obszernego wewnętrznego dziedzińca. Ma tylko dwie kondygnacje, ale liczy ponad 120 sal, holów, gabinetów, pokojów gościnnych z łazienkami, buduarów itp., a prócz tego w facjatach odpowiednią ilość pomieszczeń dla służby, na książęcą garderobę, na broń myśliwską, na pościel, bieliznę itd. Kuchnie, spiżarnie, pralnie i inne urządzenia gospodarcze znajdują się w suterenach. Książęce apartamenty mieszkalne, olbrzymia jadalnia i salony reprezentacyjne umeblowane są z magnackim, pruskim brakiem dobrego smaku. Wszystko jest kolossal - ciężkie, solidne i przeważnie bardzo brzydkie. Wyjątek stanowią dywany: perskie, tureckie, chińskie a także bogata kolekcja trofeów myśliwskich: poroża jeleni, danieli i kozłów oraz szable i fajki dzików".

W dobrach książęcych znajduje się Góra Wiktorii, upamiętniająca wizytę w dobrach księcia raciborskiego księżnej Wiktorii, późniejszej Cesarzowej Niemiec. Prawdopodobnie góra pamięta czasy cysterskie. Nazywano ją Galgenberg, czyli Golgota. Być może w okresie Wielkiego Postu odbywały się tu cysterskie obrzędy, m.in. drogi krzyżowe. Niewykluczone, że było to szczególne miejsce odosobnienia i skupienia. Latem 1866 r., na polecenie księcia raciborskiego Wiktora I, zwieziono tu kamienie. Związane to było z zapowiadaną wizytą pruskiej następczyni tronu. Księżna Wiktoria, córka Królowej Anglii Wiktorii i księcia saskiego Alberta, miała wówczas 26 lat. Od sześciu lat była żoną Fryderyka, pruskiego następcy tronu, od 1888 r., póżniejszego  Cesarza Fryderyka III Wilhelma. Rok 1866 był dla niej tyle szczególny, co i tragiczny. Wraz z mężem, wskutek przywiązania do ideałów demokracji i liberalizmu, popadła w niełaski teścia, wówczas jeszcze Króla Wilhelma I, tradycjonalisty, zwolennika silnych rządów, które w Prusach wcielał w życie osławiony kanclerz Otto von Bismarck. Była nielubiana przez reakcyjne pruskie junkierstwo. Przez biografów określana jako inteligenta i oczytana. Prawdziwie zakochana we Fryderyku, co na królewskich dworach w całej Europie było ewenementem. 3 lipca 1866 r. Prusacy pokonali pod Sadową Austriaków, zyskując hegemonię wśród państw niemieckich. Król Wilhelm I i żelazny kanclerz triumfowali. Wcześniej, bo 18 kwietnia, zmarł dwuletni książę Zygmunt, trzeci syn Wiktorii i Fryderyka. "O, jakże kochałam to maleństwo, od momentu narodzin znaczyło dla mnie więcej niż wszyscy jego bracia i siostry. Był mądry, znacznie mądrzejszy niż jego rodzeństwo, i myślałam, że będzie taki jak Papa. Fritz i ja ubóstwialiśmy go" - pisała do swojej matki, królowej Angli.

Księżna przyjechała do Rud 19 października 1866 r. Na pewno była pogrążona w smutku po śmierci syna. Wypoczynek w Rudach miał jej pomóc zapomnieć o tragicznym wydarzeniu. Z pewnością spacerowała po parku przypałacowym i uroczysku, gdzie książęta raciborscy organizowali pikniki. 27 października na wzgórzu pokrytym już kamieniami posadziła lipę. Drzewo to rośnie do dziś. Wokół niego ułożony jest krąg kamieni. Na jednym z nich znajduje się pamiątkowa inskrypcja.

Lipa w kamiennym kręgu

Książęcy dwór w Rudach łączyły zażyłe stosunki z dworem królewskim a potem cesarskim. W Rudach, w 1866 r., gościł następca tronu Fryderyk Wilhelm, mąż Wiktorii. Na początku XX w. dwukrotnie na polowania przyjeżdżał tu syn Fryderyka, wspomniany Cesarz Wilhelm II. Z pewnością odwiedził miejsce w Buku, gdzie znajdowała się lipa zasadzona przez jego matkę Wiktorię.

Następca pruskiego tronu, wtedy książę Fryderyk, późniejszy Cesarz Fryderyk III, w Rudach i na Łężczoku

Cesarz Wilhelm II na dziedzińcu pałacu książęcego (dawniej opackiego) w Rudach i fragment spisanej przez niego korespondencji o charakterze dyplomatycznym

Wizytę Cesarza Wilhelma II w Rudach doskonale opisuje Grzegorz Wawoczny  w swojej książce: „Rudy. Magiczne miejsce”. Tak opisuje autor ową wizytę:

"Pod koniec listopada 1906 r. Cesarz Wilhelm II wraz z świtą przyjechał salonkami na raciborski dworzec. Tu czekały na niego automobile. Nimi to cesarska mość udała się do Rud. Zadbano, by automobilem nie trzęsło. Na polecenie księcia wszystkie drogi i ścieżki w jego dominiach doprowadzono do najlepszego stanu. Nawieziono tony żwiru, naprawiono mosty i przejścia między stawami. Raciborski dworzec jak i drogi wiodące do cysterskiej wioski były udekorowane.

Wizyta monarchy była wielkim wydarzeniem dla miejscowej ludności. Dla niektórych była to okazja by go obejrzeć. Cesarz początkowo nie życzył sobie tłumów podczas wjazdu do Rud. Po licznych prośbach zmienił jednak swoje stanowisko i zgodził się na ustawienie w szyku Powiatowego Związku Wojaków z Rybnika jak również stowarzyszeń i dziatwy szkolnej z Rud oraz utworzenie w Raciborzu szpaleru przez Powiatowy Związek Wojaków a także przez stowarzyszenia, cechy i szkoły raciborskie".

Najwięcej roboty miał książę raciborskie Wiktor Amadeusz i jego świta. Chodziło przecież o honor rodziny. Organizowane dla monarchy polowanie musiało być lepsze od wszystkich innych, w których uczestniczył. Sukces był gwarantowany, jeśli Cesarz ustrzeli więcej ptactwa niż gdzie indziej. Co więc zrobiono? Ano zdecydowano ponownie napełnić wodą stawy rybne, choć były już przygotowane do okresu zimowego. Jak zwykle zamierzano je napełnić dopiero wiosną następnego roku. Taki zabieg miał jednak swój sens. Dzięki niemu bażanty nie mogły się ukryć w – niedostępnej dla myśliwych- trzcinie porastającej gęsto pusty staw. Jednocześnie Cesarzowi oszczędzono brodzenia w szlamie pokrywającym dno. Ten gest kosztował księcia Wiktora Amadeusza sporo pieniędzy i kłótni ze swym zarządcą stawów, który przestrzegał, że działania te zakłócą gospodarkę rybną. Ponad wszystko liczyła się jednak tylko satysfakcja Cesarza.

Książęca bażanciarnia

Łężczok z pocysterskim pałacykiem myśliwskim, książęcą bażanciarnią oraz stawami hodowlanymi

Książęce stawy

Zabiegiem koniecznym było również wzmocnienie populacji ptactwa. Mnożeniem bażantów zajął się książęcy radca komory i leśny Schmidt. U barona von Reibnitza w Łanach, w powiecie kozielskim, zakupił, po 4,10 marki za sztukę, 350 bardzo silnych i zdrowych bażantów. Kolejne 200 chciano zakupić w Mosznej, ale dziedzic tamtejszego majątku zażądał za jednego ptaka aż 6 marek. Od zakupu więc odstąpiono. Sto bażantów udało się odłowić w remizach koło leśniczówki Brzeźnica i w remizie Cycon. Kolejnych 320 złapano w remizach: adamowickiej i raszczyckiej, Lipinia, koło zamku w Łubowicach oraz koło Ligoty i Ostrowa Łubowickiego. Kolejnych trzysta ptaków przywieziono z Brzezinki w powiecie gliwickim. Efekt był oszałamiający. Przed uzupełnieniem w Łężczoku było od 2 do 2,2 tys. bażantów. Po działaniach Schmidta ich liczba wzrosła do ponad 3 tys."

Polowanie na Łężczoku z 1906 roku i jego uczestnicy

Fotografie z polowań książąt raciborskich

Polowanie Karla von Ratibor

'

 Victor von Ratibor

Wizyta koronowanych głów to nie jedyne ciekawe epizody z historii uroczyska Buk i domku "Agathenhütte", niezwykle często pokazywanego na pocztówkach z przełomu XIX i XX w. Przed II Wojną Światową hitlerowcy zorganizowali tu ośrodek szkoleniowy dla Hitlerjugend. Po wybuchu wojny był tu obóz dla jeńców alianckich, m.in. wziętych do niewoli podczas desantu na Krecie. Obóz ten, jako tzw. reprezentacyjny, wizytowały organizacje międzynarodowe. Jeńcy cieszyli się tu dużymi swobodami. Zamieszkiwali w domku myśliwskim Agathenhütte.

To było ulubione miejsce wypoczynku rodziny ksiażąt von Ratibor, którzy stale rezydowali w pałacu w Rudach (dawny klasztor cystersów). Mieli tu leśniczówkę Agathenhütte i staw zasilany wodą przez leśny potok.

Pocztówka z wpisem księcia raciborskiego, świadcząca o ustrzeleniu przez niego aż 61 saren

W lasach rudzkich jest dużo kamiennych obelisków. Niektóre z nich są niewątpliwie związane z wydarzeniami myśliwskimi ale do końca nie jest wiadome czego dokładnie dotyczą.

Kamień w okolicach Rud. Napis to pozdrowienie myśliwskie - nasze Darz Bór
Położono go przy drodze do lasu w kierunku Zwonowic. Tak mogła być oznaczona droga dla książęcych gości - myśliwych udających się na polowanie.,

Pod koroną napis wskazujący na to, że kamień dotyczy księcia  Wiktora I. Natomiast data nie wiadomo jakie wydarzenie upamiętnia.

Ze źródeł historycznych wiadomo, że Wiktor I kupił w 1852 roku od barona Salomona Mayera von Rotschilda, bankiera żydowskiego i pana na Szylerzowicach, majątek Łubowice, w skład którego wchodziło 200 ha gruntów, pałace Eichendorffów oraz założenie parkowe. Wartość transakcji wyniosła 50 tys. talarów. W 1865 roku książę nabył Brzeźnicę koło Łubowic oraz Brzezinkę w powiecie gliwickim. Do gospodarki rolnej swoich dóbr wprowadził nowoczesne metody upraw i nawożenia. Sadzono nowe odmiany roślin. Na polach kopano rowy melioracyjne. Czy jednak to wydarzenie upamiętnia kamień? Osobiście wątpię.

Z napisu wynika, że książę Victor von Ratibor, 1 pażdziernika 1892 roku strzelił w tym miejscu jelenia

Napis oznacza, że jest to historyczny dom spotkań myśliwych na wzniesieniu Firsten, a może miejsce spotkań?

Kamień upamiętniający upolowanie ostatniego niedźwiedzia w tej okolicy. Zdarzenie miało miejsce 1 grudnia 1771 roku, a misiek ważył 4,5 cetnara czyli około 230 kg.

Jeżeli to prawda to dzik ważył ok. 280 kg.

Ten kamienny krzyż w środku lasu upamiętnia nieszczęśliwe wydarzenie, kiedy to ksiażę raciborski podczas polowania zastrzelil swojego stangreta Fabiana Hytrka, który wyszedł po księcia ale akurat znalazł się w miejscu gdzie spodziewano się dzika. Nieszczęście miało miejsce w lutym 1927 roku.

Informację o kamieniach i ich opisy zaczerpnąłem ze stron internetowych i czy są prawdziwe do końca nie wiem. (źródło: eksploratorzy.com.pl oraz http://jestemadrian.pl/lasy-rudzkie/ )

.

Łężczok 1906 r. Cesarz na polowaniu

Cesarskie polowania na Łężczoku

Łężczok  – dziś wodny rezerwat przyrody w województwie śląskim, w powiecie raciborskim położony pomiędzy Raciborzem, Nędzą, Zawadą Książęcą i Babicami.

W 1783 roku cystersi postawili przy drodze przebiegającej przez las dworek myśliwski. W 1810 roku w związku z kasacją zakonu cystersów ich majątek przeszedł w ręce landgrafa heskiego Amadeusza z Hesji-Rotenburga, a następnie w ręce książąt pruskich Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst, a właściwie siostrzeńca żony Amadeusza, Wiktora Maurycego von Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst. Nowi właściciele dokonali przebudowy stawów i lasów poprzez wprowadzenie monokultury świerkowej oraz założyli hodowlę bażantów w celach łowieckich. Kiedy te tereny były w posiadaniu rodu Hohenlohe prowadzone były tutaj badania, m.in. przez niemieckiego lekarza, badacza kultury i przyrody Juliusza Rogera oraz przyrodnika Emila Fieka. W 1906 i 1910 roku na tych terenach uczestniczył w polowaniach Cesarz niemiecki Wilhelm II wraz z księciem raciborskim, Wiktorem II. W 1922 roku szczególne walory przyrodnicze tych terenów spowodowały wpisanie ich do rejestru pomników przyrody.

O ogromnych rozkładach polowań na Śląsku i swoistej "wpadce" Cesarza podczas polowania na Łężczoku, na Śląsku mówi artykuł Grzegorza Wawocznego zamieszczony na stronie interntowej http://www.goraciborz.pl

"Przez górnośląskie polowanie Cesarz Wilhelm najadł się wielkiego wstydu. A wszystko za sprawą wścibskiego dziennikarza. Do zdarzenia doszło w Łężczoku, dzisiejszym rezerwacie leśno-stawowym. Cesarz nader często zaglądał na Górny Śląsk, gdzie dojeżdżał specjalnym składem kolejowym złożonym z czterech białych luksusowo wyposażonych wagonów. Odwiedził m.in.: Jankowice niedaleko Pszczyny (strzelał do żubrów), Świerklaniec, Rudy, Żyrową, Sławięcice i Strzelce Opolskie. Z tej ostatniej miejscowości pochodzi datowany na 1904 r. taki oto opis wielkiego łowczego: "Wilhelm II, z jedną ręką krótszą i nieruchomą, zwisającą jak proteza, z wąsami sterczącymi ku górze na kształt sztyletów, ubrany był w mundur cesarskiego gajowego, po którym spływała zielonkawa peleryna”. Ubitą na Górnym Śląsku zwierzynę (rogacze, zające, ptactwo łowne) liczono w setkach a nawet tysiącach sztuk. Jedną z wizyt u księcia von Ratibor w Rudach Cesarz jednak na długo zapamiętał i to nie z racji kolejnych sukcesów.

Rezydujący stale w pocysterskim opactwie w Rudach książę Wiktor von Ratibor, monarchista i konserwatysta, cieszył się dobrymi koneksjami w Berlinie. Jego brat Chlodwig był kanclerzem Niemiec, co otwierało drzwi na najważniejsze salony, gdzie zresztą Wiktor regularnie gościł, pielęgnując swoje kontakty i znajomości. Dowodem dobrych relacji z Cesarzem było przyjęcie przez kajzera zaproszenia do odwiedzenia pałacu w Rudach. Nie mogło się, rzecz jasna, obyć bez polowania. Na strzelanie obrano Łężczok, pocysterskie stawy hodowlane w starorzeczu Odry pod Raciborzem. Przyjazd kajzera zapowiedziano na końcówkę listopada 1906 r.

Cesarz Wilhelma II, pod koniec listopada 1906 r. wraz ze świtą przyjechał salonkami na raciborski dworzec. Wizyta monarchy była wielkim wydarzeniem dla ludności. Wiązała się z podjęciem wielu ważnych przedsięwzięć. Najwięcej roboty miał książę raciborski Wiktor Amadeusz i jego świta. Chodziło o zorganizowanie polowania, które miało przynieść naturalnie ogromny sukces. Stawką był honor rodziny książąt raciborskich. Starannie zatem dobierano kadrę, która miała towarzyszyć Cesarzowi. Zgodnie z poleceniem księcia dwudziestu tragarzy nabojów mówiło głównie po niemiecku, nieźle się prezentowało i prawie każdy był żołnierzem. Ostatecznie polowanie trwało od godz. 9:00 do około godz. 15:00. Po strzelaniu jego Cesarska Mość czekał na wyniki przy wielkim ognisku. Po przygotowaniu pokotu czyli ułożeniu upolowanej zwierzyny według jej łowieckiej hierarchii, już w obecności Cesarza i jego świty, naczelnik Urzędu Leśnego odczytał wyniki polowania, najpierw Cesarza,  a później reszty. Po odegraniu sygnału "Koniec polowania" monarcha odjechał automobilami do Rud, słysząc zapewne w oddali odgrywany przez strzelców "Marsz myśliwski". Wyniki polowania były wyśmienite. Absolutnym mistrzem okazał się, oczywiście, sam Cesarz Wilhelm II. W ciągu około pięciu godzin efektywnego strzelania jego ofiarą padło 738 bażantów, 3 głuszce, po jednym zającu i sójce. Cesarz trafiał więc celnie 2,5 razy na minutę. Jako że nie wszystkie strzały były zapewne celne, więc musiał zużyć ponad tysiąc naboi. Był to z pewnością wielki wysiłek (zważywszy na Jego kalectwo – dop. autora). Warto dodać, że tych kilka ustrzelonych głuszców było na Łężczoku towarem importowanym. Podobnie jak azjatycki bażant złocisty odstąpiony przez barona von Reibnitza. Tego pięknego ptaka nie udało się jednak nikomu upolować.

Przed polowaniem książęca administracja miała pełne ręce roboty. Największym problemem był brak wody w stawach. Zgodnie z regułami gospodarki rybackiej spuszczano ją jesienią. Obawiano się jednak, że kajzer nie będzie kontent brodząc w szlamie i wodząc lufą za ptactwem kryjącym się w gęstej trzcinie. Książę zdecydował więc, że stawy zostaną ponownie napełnione, co zresztą okupił awanturą z ich zarządcą, który tłumaczył, iż jest to kosztowny i mało rozsądny krok, grożący stratami w hodowli. Dla księcia liczyła się jednak satysfakcja kajzera, a ta dalej stała pod znakiem zapytania, bo na Łężczoku było zbyt mało bażantów. Kazano je więc odłowić w innych rewirach książęcego dominium, a część nawet dokupiono. Zabiegiem koniecznym było również wzmocnienie populacji ptactwa. Mnożeniem bażantów zajął się książęcy radca komory i leśny Schmidt. U barona von Reibnitza w Łanach, w powiecie kozielskim, zakupił, po 4,10 marki za sztukę, 350 bardzo silnych i zdrowych bażantów. Kolejne 200 chciano zakupić w Mosznej, ale dziedzic tamtejszego majątku zażądał za jednego ptaka aż 6 marek. Od zakupu więc odstąpiono. Sto bażantów udało się odłowić w remizach koło leśniczówki Brzeźnica i w remizie Cycon. Kolejnych 320 złapano w remizach: adamowickiej i raszczyckiej, Lipinia, koło zamku w Łubowicach oraz koło Ligoty i Ostrowa Łubowickiego. Kolejnych trzysta ptaków przywieziono z Brzezinki w powiecie gliwickim. Efekt był oszałamiający. Przed uzupełnieniem w Łężczoku było od 2 do 2,2 tys. bażantów. Po działaniach Schmidta ich liczba wzrosła do ponad 3 tys. Ostatecznie pod ostrzał Wilhelma wystawiono 3 tysiące ptaków.

Plan polowania z 1910 r., flaga cesarska pokazuje, gdzie stał Cesarz (Archiwum Państwowe w Raciborzu, akta Komory Książęcej)

Strzelanie było udane, bo cztery lata później, dokładnie 28 listopada 1910 r., Cesarz ponownie zawitał na Łężczok, a książę jak zwykle stanął na głowie, by szacowny gość dał upust swojej chuci jak należy. Po kilku godzinnej jatce rozpalono na grobli ognisko, przy którym Cesarz i jego świta spoglądali na rozkład pokotu. Po tym jak naczelnik książęcego urzędu leśnego odczytał wyniki, najpierw Cesarza a potem innych szlachetnie urodzonych myśliwych, całe towarzystwo wsiadło w automobile i odjechało na bal do Rud".

Prinz Victor II von Ratibor

Polowanie z 1910 r. nie wyróżniłoby się spośród innych łowów monarchy, gdyby nie pewien incydent. Wilhelm wiedział, że podążają za nim reporterzy, pozował do zdjęć, chętnie dzielił się wrażeniami ze strzelania, a jego urzędnicy dbali, by notatki zawierały wiarygodne dane o liczbie ustrzelonych rogaczy czy ptactwa. Wyniki z Łężczoka budziły zachwyt. Łowczych podzielono na trzy grupy. W pierwszej był książę Wiktor, jego dwóch synów i krewni. Ustrzelili raptem sto bażantów, co nie dziwi, bo jako gospodarzom nie wypadało więcej. Członkom cesarskiej świty zapisano na koncie 529 sztuk ptactwa. Więcej, bo ponad tysiąc dwieście bażantów, ustrzelili górnośląscy arystokraci. Najcelniej strzelał Henckel von Donnersmarck.

Jednakże krótko po wyjeździe monarchy z Rud, w czasopiśmie „Das Waidwerk in Wort und Bild” („Myślistwo w słowach i obrazach”), ukazała się relacja z polowań na Śląsku. Okazało się, że jej autor nie miał zamiaru wpisać się w ton dworskiej propagandy sukcesu. Ujawnił, iż podczas polowania w Łężczoku jeden z książęcych leśnych urzędników pochwalił się mu, że w Sławięcicach bażanty trzymano w koszach i jak tylko Cesarz zajął stanowisko natychmiast je wypuszczono. Dzięki temu Wilhelm miał znacznie ułatwione zadanie.

Po publikacji wybuchł skandal, bo kajzer stał się obiektem kpin. Książę Wiktor II popadł w niełaskę. Bezskutecznie szukał służącego, który rozmawiał bez upoważnienia z dziennikarzem. Zapowiedziano także, że na kolejne polowania fotoreporterzy nie będą zapraszani. Cóż z tego, skoro Wilhelm II omijał już rewiry Wiktora von Ratibor."

Wiktor II  Amadeusz von Ratibor jego żona Maria Breunner-Enkevoirth (ur. 23 sierpnia 1856 w Grafenegg, zm. 25 czerwca 1929 w Rudach) — austriacka hrabianka, księżna raciborska

Wiktor II Amadeusz von Ratibor i Maria von Breunner-Enkevoirth - portret ślubny

19 czerwca 1877 r. książę ożenił się w Wiedniu z hrabianką Marią, jedynym dzieckiem podkomorzego hr. Augusta von Breunner-Enckevoerta i hr. Agaty Széchényi von Sárvár-Felsövidék. Z małżeństwa z Marią miał dwoje dzieci- syna Wiktora III Augusta (1879-1945) i corkę  Agatę (1888-1960) i z innego związku syna Hansa Konstantyna.

Wiktor II  Amadeusz von Ratibor  (ur. 6 września 1847 r. w Rudach – zm. 9 sierpnia 1923 r. w Corvey) był najstarszym synem księcia Wiktora Maurycego i księżniczki Amalii von Fürstenberg. Naukę rozpoczął w 1861 r. pod kierunkiem ks. Hermana Schaffera, późniejszego proboszcza raciborskiej fary, autora licznych publikacji o historii Raciborza. W 1863 r. wstąpił do gimnazjum w Nysie, gdzie w 1865 r. uzyskał maturę. Następnie pod opieką nauczyciela odbył studia prawnicze w Berlinie, Bonn i Getyndze, gdzie uzyskał dyplom doktora obojga praw. Jesienią 1869 r. wstąpił do pułku huzarów gwardii  w Poczdamie, z którym to brał udział w wojnie francusko – pruskiej 1870 - 71 roku. Odznaczony został Krzyżem Żelaznym II klasy. Przez trzy lata, począwszy od 1873 r. pracował w Ambasadzie Niemiec w Wiedniu. Od  1877 r. miał prawo noszenia munduru swej jednostki, nie będąc w czynnej służbie wojskowej. Książę Wiktor był człowiekiem aktywnym. Należał do zakonu rycerzy maltańskich. Posiadał stopień podporucznika a później rotmistrza pułku huzarów. Za dzielność i męstwo w wojnie prusko-francuskiej (1870-1871) odznaczono go Krzyżem Żelaznym. Niedługo potem awansował do stopnia generała majora. Obok wojskowej, zdecydował się również na karierę dyplomatyczną. Był między innymi członkiem niemieckiej ambasady w Wiedniu. Po śmierci ojca 30 stycznia 1893 r. Wiktor Amadeusz II został księciem raciborskim. W 1913 r. przyznano mu tytuł honorowego obywatela Wrocławia. Podejmował wiele działań na rzecz Górnego Śląska. Był członkiem Rady Powiatu rybnickiego oraz deputowanym do rady powiatów: raciborskiego, gliwickiego i oleskiego. W 1891 r. objął posadę w administracji prowincjonalnej. Od 1893 r. był członkiem sejmiku prowincjonalnego. Od 1897 r. wybierany był na kolejne kadencje przez jego członków na przewodniczącego wspomnianego gremium. Książę Wiktor II rządził w czasie I wojny światowej, powstań śląskich i plebiscytu. Stan ziemskiego posiadania generalnie się nie zmienił. Rosła jedynie liczba książęcych urzędników. Książę Wiktor w odróżnieniu od swego następcy i najstarszego syna Wiktora III Augusta przejawiał dość znaczną aktywność polityczną, społeczną i gospodarczą. Dzięki małżeństwu książę raciborski pozyskał ogromne majątki ziemskie, lasy i słynne winnice. Książę był dobrym gospodarzem. Podstawą jego gospodarki był przemysł rolno-spożywczy, drzewny i produkcja materiałów budowlanych. Książę Wiktor II zmarł 9 sierpnia 1923 r. w Corvey po 30 latach władania księstwem w wieku 76 lat. Szczególne wysoko oceniana była praca księcia w Niemieckim Związku Łowieckim, (Allgemeine Deutsche Jagdschutzverein), któremu przewodniczył od roku 1895. Z okazji 70 rocznicy urodzin członkowie Związku podarowali księciu ilustrowane czasopismo pamiątkowe, w którym zamieszczono sceny z polowania w lasach książęcych. Jubilat otrzymał też zaszczytny tytuł „Jäger der Heimat” (dzisiaj moglibyśmy ów tytuł przetłumaczyć jako Myśliwy Małej Ojczyzny - Śląska). W piśmie skierowanym na ręce jubilata, podkreślano też jego zaangażowanie dla tzw. „zielonej sprawy”, w tym głównie dla ochrony lasów i zwierzyny. Allgemeine Deutsche Jagdschutzverein podejmował bowiem, jako jeden  z pierwszych związków łowieckich (myśliwskich) na świecie, różnorodne działania, w tym również badania naukowe, związane z ochroną przyrody i ekologią. Artykuł w Anzeigerze kończyły życzenia skierowane na ręce księcia Wiktora, nawiązujące do jego zamiłowania naturą: „Möge der grüne Wald auch fürderhin den Herzog so erhalten, Jahrzehnte noch!” (Niechaj te zielone puszcze, które książę tak umiłował, zachowają go jeszcze dziesiątki lat w zdrowiu). W listopadzie 1906 roku oraz w 1910 roku dobra książęce odwiedził Cesarz niemiecki Wilhelm II Hohenzollern.

Polowanie w 1910 r.

Książę Wiktor II zmarł 9 sierpnia 1923 r. w Corvey po 30 latach władania księstwem w wieku 76 lat

Książę Wiktor III August Maria von Ratibor (właśc. Viktor III. August Maria, 3. Herzog von Ratibor und 3. Fürst von Corvey, Prinz zu Hohenlohe-Schillingfürst-Breunner-Enkervoith, auf Grafenegg-Neuaigen, Asparn, Niederösterreich, auf Kieferstädtel und Zembowitz, Oberschlesien); ur. 2 lutego 1879 r. w Rudach, zm. 11 listopada 1945 r. w Corvey) – został po śmierci ojca księcia Wiktora II Amadeusza von Ratibor 9 sierpnia 1923 r. III księciem raciborskim.

Książę Wiktor III z żoną Elżbietą Oettingen-Oettingen und Oettingen-Spielberg

Z małżeństwa księcia Wiktora III i ks. Elżbiety wywodziło się pięcioro dzieci, wszyscy urodzeni w Rudach. Jako trzeci urodził się 12 lutego 1916 r. Wiktor IV Albrecht von Ratibor – książę następca (Erbprinz). Jako dowódca plutonu czołgów zginął 18 września 1939 r. w Puszczy Kampinoskiej. Ostatnim, piątym dzieckiem ks. Wiktora III i ks. Elżbiety, był Franciszek I Albrecht von Ratibor (imiona dziadka po kądzieli) Maksymilian, ur. 23 października 1920 r. Ponieważ nie miał on szans na odziedziczenie czegokolwiek z majątków górnośląskich i westfalskich, na mocy układu adopcyjnego, zawartego 6 lipca 1926 r. w Budapeszcie, a potwierdzonego 13 stycznia 1927 r. w Raciborzu, został on adoptowany przez swoją ciotkę – ks. Klementynę von Metternich-Sándor (1870–1963), bezdzietną właścicielkę olbrzymich majętności na Węgrzech i w Austrii, w tym słynnych austriackich winnic "Metternich".

W 1945 r. rodzina książęca opuściła Rudy i udała się do swojej siedziby westfalskiej w Corvey. Tam ks. Wiktor III August zmarł 11 listopada 1945 r. Jego żona Elżbieta zmarła 2 maja 1976 roku w swojej rodowej siedzibie w Oettingen.

W styczniu 1945 r. budynki podpalone zostały przez sowieckich żołnierzy. Pożar zniszczył rezydencję książęcą.

Polowanie w Strzelcach Opolskich u hrabiego Mortimera Tschirschky-Renarda

Pierwszy z prawej hrabia Mortimer Tschirschky-Renard

Cesarz Wilhelm II (z lewej) wraz z hrabią Mortimer’em von Tschirschky –Renard

Mortimer von Tschirschky został właścicielem pałacu w Strzelcach Opolskich po swoim dziadku - Andreasie von Renard, gdyż jego synowie, Hippolith i Johannes przedwcześnie zakończyli swój żywot. Mortimer urodził się 14 września 1844 roku w pałacu w Kobierzycach koło Wrocławia, był synem Marii i Bernarda Tschirschkiego – Reichell. Miał siostrę Eufemię Marię, żonę Ryszarda von Eulenburg oraz brata Hipolita, który zmarł mając lat siedem.

Z uwagi na wielkość otrzymanego po dziadku Andreasie majątku, władze pruskie zezwoliły dnia 18 czerwca 1877 roku baronowi honorowaniem się tytułem hrabiego i dołączenie do swojego nazwiska – Renard. Mortimer pełnił także obowiązki przewodniczącego sejmu prowincjonalnego, był również członkiem Izby Panów. Władze Strzelec przyznały mu tytuł honorowego obywatela miasta.

Tschirschky posiadał znaczną część udziałów w spółce Gwarectwo Hrabiego Renarda, mającej pozwolenie działania na terenie państwa rosyjskiego. Należały do niego dobra strzeleckie oraz majątek Krzyżowice, łącznie 17 000 hektarów. Po swoim swoim dziadku odziedziczył także upodobanie do polowań. Osobiście w Strzelcach nie mieszkał, tylko w swojej rodowej siedzibie odziedziczonej po ojcu w Krzyżowicach. Do Strzelec przyjeżdżał jedynie na czas polowań, więc oprócz doprowadzenia do pałacu wody oraz wybudowania wielu łazienek i toalet niczego w nim nie zmienił. Dla swoich gości wybudował niewielką willę w stylu myśliwskiego pałacyku, tuż obok zamku. Nastały czasy, kiedy to każdy szanujące się właściciel dużych dóbr ziemskich zabiegał o względy Cesarza Wilhelma II. Ten władca lubił umilać sobie czas polowaniami. W 1890 roku przybył po raz pierwszy do Strzelec na osobiste zaproszenie hrabiego Mortimera.

Mortimer von Tschirschky – Renard zmarł 18 marca 1908 roku we wrocławskim szpitalu mając 64 lata. Po mszy odprawionej w kościele św. Magdaleny hrabia został pochowany w rodzinnym grobowcu Tschirschkych w Domosławiu, koło Wrocławia. Mortimer nie był żonaty i nie pozostawił po sobie potomka, więc strzeleckie dobra przeszły na kolejnego wnuka Andreasa von Renard, na hrabiego Karla von Brühl.

Zamek w Strzelcach Opolskich

Zanim przyjdziemy do polowań Wilhelma II w Strzelcach Opolskich należy przedstawić postać dziadka hrabiego Mortimer’a von Tschryschky – Renarda, dzięki któremu powstał ogromny majątek w Strzelcach Opolskich, i dzięki któremu hrabia Mortimer von Tschryschky – Renard go odziedziczył.

Hrabia Andreas von Renard  - urodził się 12 stycznia 1795 roku jako syn Johannesa Baptysty II i Aloysy hrabiny Gaschin w czeskiej Opawie, i tam też uczęszczał do szkoły. Kiedy miał  4 lata zmarł jego ojciec, w wieku lat ośmiu odeszła jego matka. Wówczas opiekę nad ich dziećmi przejęła babka – hrabina Charlotta Gaschin. Andreas miał jeszcze jednego brata, Johannesa, który również przedwcześnie zmarł w wieku lat dziewiętnastu.

Studiował w Londynie i służył w austriackiej armii. Był nawet cesarsko-królewskim szambelanem na wiedeńskim dworze, a było to w 1819 roku. Został spadkobiercą miasta Strzelce oraz sporej ilości ziem na Śląsku już jako czteroletnie dziecko – po śmierci dziadka. Jednak dopiero w 1815 r. uzyskał prawo do samodzielnego sprawowania władzy, tuż po ukończeniu lat uprawniających go do objęcia majątku. Ożenił się w 1825 roku z Euphemią Anną von Rudziński. Z tego związku Renard miał dwie córki: Eufemię Barbarę (zmarła w niedługim czasie po swoim urodzeniu w 1827 r.) i Ludmiłę Gabrielę Marię (ur. 1830) oraz dwóch synów: Jana (ur. 1829) i Hipolita (ur.1831).

Ze względu na wielkość posiadanych ziem, Renard zdobył ogromy szacunek szlachty śląskiej. Obdarzono go wieloma tytułami, a w 1820 roku hrabiego przyjęto także do Zakonu Rycerzy Maltańskich na Śląsku.

Andreas Maria Renard powiększał swoje dobra o coraz to nowsze tereny, był bardzo dobrym gospodarzem. Uważał, że nie można się znęcać ani bić poddanych, ponieważ nie przyniesie to błogosławieństwa. Człowiek nie może być traktowany jak kanalia, natura sprzeciwia się takiemu traktowaniu. Stwierdził,  że każdego podwładnego należy traktować jak swojego przyjaciela, a wówczas przyniesie to odpowiednie rezultaty. Swoim postępowaniem oraz rozsądnym zarządzaniem gospodarką sam doprowadził do rozkwitu Strzelec Opolskich i okolic. W 1826 roku zainstalował młyn zbożowe m. in. w Zawadzkim, a w 1833 – pudlingarnię w Żędowicach. Zlikwidował bezrobocie, przygotował różne prace dla ludzi z miasta i rolników, zaczął budować kopalnie, huty, kolej oraz zamki. W 1842 roku rozbudował torfiarnię w Łaziskach, gdzie wytwarzano 77% całej produkcji torfu na Śląsku.

Był właścicielem jedenastu gorzelni, kamieniołomów, piaskowca, wapienników, browaru. Rozwinął na Śląsku przemysł metalowy. Na terenie ziemi strzeleckiej unowocześnił huty w Kolonowskim, Żędowicach i Fosowskim. W 1836 założył hutę w Zawadzkim. W 1851 roku kupił największy zakład hutniczy na Śląsku, hutę Pokój w Bytomiu. Rozbudował ją, wprowadzając najnowocześniejsze technologie. Po jakimś czasie stał się największym producentem surówki na Górnym Śląsku. Następną inwestycją Renarda było wybudowanie własnej drogi między Opolem, Strzelcami a Pyskowicami w 1835 r.

Hrabia inwestował w górnictwo, w nowo zakupionych dobrach sieleckich oraz w kolej warszawsko – wiedeńską. W jego rękach znajdowało się wówczas 41% akcji. Renard z myślą o potomkach przekształcił swoje majątki w majorat. Stało się to 14 marca 1857 roku i zgodnie z tym cały jego majątek przechodził na  najstarszego syna lub najbliższego krewnego. Dobra Renarda to nie tylko kopalnie i zakłady przemysłowe, ale także spora ilość zamków i pałaców. Oprócz zamku w Strzelcach, który stanowił jego główną siedzibę, w rękach hrabiego znajdowały się m. in. pałace w Wielowsi, Sielcach, Czechowicah, Biskupicach, Twarogu, Świbiu oraz Kravare w Czechach.

Wielką pasją hrabiego były konie. W 1825 roku założył stadninę w Olszowej. W bardzo krótkim czasie konie z jego hodowli stały się najpopularniejszymi w Europie. Hodował konie pełnej krwi angielskiej oraz konie pociągowe. Do hrabiego Renarda należały również tereny leśne obfitujące w zwierzynę łowną i niezliczone ptactwo. W związku ze swoim zamiłowaniem do łowiectwa w 1856 r. hrabia wybudował dla swoich gości pałac myśliwski w Kątach, koło Zawadzkiego. Pałac ten jest jednym z niewielu pozostałych zabytków tej specyficznej architektury. Moda na budowle typowo myśliwskie przyszła z Anglii, tak jak modne wówczas założenia ogrodowe. Zwykle nie pełniły one funkcji mieszkalnych, a były używane tylko podczas trwających polowań.

Pałac myśliwski w Kątach

Również strzelecki park, po którym i dziś możemy spacerować, powstał dzięki wspaniałomyślności hrabiego. To właśnie dzięki studiom w Anglii zapoznał się z modnymi wówczas w Europie parkami krajobrazowymi, które zwykle otaczały zamki i pałace magnatów. Początkowo w jego strzeleckiej posiadłości była jedynie aleja włoskich topoli, która prowadziła z pałacu do bramy na Suchych Łanach. Renard wysłał swojego ogrodnika Schmidta do Anglii, aby ten zapoznał się z tamtejszymi parkami. Po jego powrocie opracowano plany, a następnie w 1832 roku rozpoczęto prace związane z urządzeniem parku, które trwały prawie 30 lat.  Najstarszą częścią tego parku jest tzw. park mały.

Na teren parku sprowadzono drzewa z różnych okolic i lasów hrabstwa, m. in. z powiatu lublinieckiego. Sadzono je w miejscach najbardziej reprezentatywnych, np. przed południową częścią zamku, jak i również na obrzeżach parku, aby goście od razu mogli podziwiać ich naturalne piękno. Rosły tu również prawie trzystuletnie cisy. Wśród wielu innych okazów można było znaleźć białą topolę, daglezję, klony, choiny kanadyjskie, dęby błotne, magnolie, forsycje, drzewo tulipanowe, buki czerwone i graby, czy platany i ostrokrzewy cierniste. Koszt urządzenia tego parku wyniósł 200.000 marek, co na owe czasy było kwotą bardzo wysoką.

Za rządów Renarda również dobra zamkowe z roku na rok zaczynały pięknieć i nabierać nowych kształtów. Hrabia rozpoczął remont oraz przebudowę zamku w 1840 roku. Powiększono zachodnie skrzydło, w którym rozmieszczono wiele pokoi. Na piętrze znajdował się jego główny gabinet. Prowadzono praca adaptacyjne starszych części posiadłości. Rozpoczęto budowę zamkowej wieży, która stanowiła odrębną część połączoną jednak z zamkiem na wysokości parteru i pierwszego piętra. Jest to obecnie najlepiej zachowana część z pozostałych w parku ruin rezydencji Renarda.

W 1840 rozpoczęto remont i przebudowę zamku. Powiększono zachodnie skrzydło, położono nowy tynk, wybudowano wieżę zamkową. Przy zachodnim skrzydle wzniesiono dużą stajnię, tzw. masztalarnię. Trafiały do niej konie pełnej krwi angielskiej hodowane w Olszowej. Hrabia zlecił także urządzenie parku w stylu angielskim. Wybudowano w nim oranżerię, ananasarnię, bażanciarnię, neoklasycystyczną świątynię nawiązującą architektonicznie do starożytnej Grecji, wieżę Ischl. Planowane było wzniesienie zamku myśliwskiego inspirowanego architekturą średniowiecza. Do majątku należał także okazały budynek Dyrekcji Dóbr Hrabiowskich i tzw. czworaki dworskie.

Budynek Dyrekcji Dóbr Hrabiowskich

Wieża Ischl

Wieża Ischl została wzniesiona w 1840 roku przez hrabiego Renarda w pobliżu strzeleckiego parku (z parku do wieży prowadzi około 2-kilometrowa aleja z kasztanami). Neogotycka, czterokondygnacyjna wieża została wybudowana na wzór wieży Kolowrat w austriackim mieście Ischl w celu upamiętnienia siostry hrabiego Renarda – Margarethe von Kolowrat zamieszkałej w Austrii. Na szczycie znajdował się taras widokowy z balustradą oraz niewielką wieżyczką, skąd roztaczał się widok m.in. na Strzelce Opolskie i Górę św. Anny. Wieża była miejscem dumania, by w późniejszym okresie stać się punktem obserwacyjnym i łowieckim.

Bażanciarnia i pałac w Strzelcach Opolskich

Przebudowy były na tyle gruntowne, że przez długi czas architektura zamku uchodziła za XIX wieczne dzieło. W lecie 1841 roku rozpoczęto także prace nad wieżą Ischl, której ruiny do dnia dzisiejszego znajdują w tzw. dużym parku. Wieża miała być prezentem dla żony Euphemii. W tym samym czasie, nieopodal dzisiejszych ruin murów miasta rozpoczęto budowę kaplicy – mauzoleum Renardów. W 1853 roku umiera żona hrabiego - Euphemia, w 1855 r. po ciężkim postrzale w głowę podczas polowania w czarnocińskim lesie umiera najmłodszy syn Hipolit, a w 1874 r. na skutek zakażenia krwi po operacji ucha umiera najstarszy syn Jan.

Mauzoleum Renardów

Pomnik pamieci Hippolita hr Renarda

Pomnik w rezerwacie przyrody „Grafik” w Czarnocinie. Został on ustawiony w miejscu śmiertelnego postrzału w głowę syna strzeleckiego hrabiego Andrzeja Renarda – Hippolita. Nieszczęśliwe wydarzenie miało miejsce 7 października 1855 roku podczas polowania w tamtejszym lesie. Na kamiennym pomniku z krzyżem w jego górnej części został wykuty napis „Filio”, co znaczy „Synowi”.

Ród Renardów doświadczały ciągłe nieszczęścia. W 1855 r. doszło do tragedii podczas polowania w lesie Czarnocińskim. 7 października syn Andreasa Renarda - Hippolith Maria Graf Renard (ur. w 1831 r.) odbywał tam polowanie z dwoma przy-jaciółmi - Grafem Saurma-Jeltsch i Hugonem Grafem Henckel Donnersmarck. Ten drugi był ojcem żony Hippolitha – Laury, z którą ożenił się kilka miesięcy wcześniej. Zabawę rozpoczęto od pokazu dopiero co zakupionego ogiera pełnej krwi – Testatora, a potem towarzystwo udało się do lasu, by polować na słonki. Już podczas pierwszego zaganiania tych ptaków doszło do tragedii. Według jednej relacji Hippolith oddał stojącemu za nim strzelcowi nabitą strzelbę (druga wersja mówi, że zawiesił strzelbę na szyi) i przyklęknął przy swojej żony Laurze, która siedziała przy nim na krzesełku myśliwskim. Nagle padł strzał. Graf Hippolith trafiony w tył głowy padł na ziemię, pół godziny leżał nieprzytomny. Potem odzyskał świadomość, jednak stracił wzrok. Ojciec, Andreas (Andrzej) Renard, sprowadził z Wrocławia najlepszych medyków, którzy po pierwszych oględzinach rannego stwierdzili, że musi umrzeć. Stało się to po jedenastu dniach od wypadku, 18 października 1855 r. o godzinie 6 rano. Rozpoczęto dochodzenie wyjaśniające okoliczności wypadku. Szybko jednak je zamknięto stwierdzeniem, że hrabia powiesił sobie strzelbę na szyję i postrzelił się przypadkiem sam. Gdyby ustalono inny przebieg wypadków, młoda wdowa mogłaby zostać oskarżona o przyczynienie się do śmierci męża. W miejscu tragicznego wypadku Andreas Renard wystawił kamienny pomnik z napisem „Filio”, co oznacza „Synowi”. W pobliżu pomnika ustawiono także ławki. Miejsce od tego czasu było nazywane „Hyppolithplatz”. Pomnik istnieje do dziś, a teren ten obecnie jest rezerwatem przyrody o nazwie „Grafik” (między Leśnicą a Czarnocinem). Johannes Gabriel Maria Andreas Graf Renard (Jan Renard) był starszym synem Andreasa i Eufemii i bratem Hippolitha. W 1874 r. zrezygnował z dalszego posłowania, by zająć się ogromnym majątkiem. Tego samego roku, po operacji wrzodu ucha, przeprowadzonej przez profesora Billrotha, zmarł niespodziewanie w wieku 45 lat. Zabalsamowane zwłoki przetransportowano do rodzinnego zamku. Śmierć syna przybiła wiekowego Andreasa Renarda, Po ośmiu miesiącach od śmierci Jana umiera Andrzej po otrzymaniu sakramentów świętych na zamku strzeleckim 21 listopada 1874 r. w wieku 79 lat. Był ostatnim przedstawicielem męskiej linii hrabiowskich Renardów. Po jego śmierci w 1874 r. dobra strzeleckie przejął jego wnuk, baron Mortimer von Tschirschky-Renard.

Osamotniony i stroskany Andreas Renard umiera 21 listopada 1874 roku w swoim zamku w Strzelcach Opolskich, mając prawie 80 lat. Na nim kończy się hrabiowska linia Renardów.

Po jego śmierci nastąpił podział majątku. Grób wraz z pamiątkową tablicą hrabiego Andreasa M. Renarda znajduje się na cmentarzu miejskim w Strzelcach Opolskich.

Grob hrabiego Andreasa Renarda

Warto jeszcze wsp[omnieć o zameczku myśliwskich Renardów w Czarnocinie.

Przedwojenna pocztówka z Czarnocina, nazywanego niegdyś Górnośląską Szwajcarią. Na głównym planie widzimy charakterystyczny dla tego miejsca krajobraz, a w prawym górnym rogu – myśliwski pałacyk. Został on zbudowany ok. 1856 lub 1857 roku przez Andrzeja M. Renarda. Nie pełnił funkcji mieszkalnych, ale był używany tylko w czasie trwających polowań. Służył przeważnie do wieczornych spotkań, w trakcie których prezentowano upolowaną zwierzynę

Palac myśliwski Renarda w Czarnocinie. Hrabia Andreas Renard zabawiał tutaj swoich gości w czasie przerw na polowaniach w czarnocińskim lesie.

Czarnocin - leśna kaplica oraz pałacyk myśliwski hrabiów Renard

W XIX wieku pan na dobrach, hrabia Andrzej Renard, wybudował niewielki zamek myśliwski, skąd udawał się na polowania w okolicznych lasach. W 1905 r. majątek w Czarnocinie liczący 508 ha dzierżawił od Mortimera von Tschirschky-Renard, Pan Bürde. Siedem lat później posiadłość powiększoną do 777,5 ha, wchodzącą w skład fideikomisu Wielkie Strzelce, należącego do Karla von Brühl-Renard, dzierżawił Ernst Bürde (ten sam co w 1905 r.). Ernsta Bürde jako dzierżawcę wymienia jeszcze księga z 1921 r. Następni właściciele strzeleckiego majątku najprawdopodobniej majątek czarnociński liczący 791,5 ha dalej dzierżawili. Józef Daniel (1930 r., od Jerzy von Schliessen-Renard) i Grzegorz Robrecht (1937 r., od Wolfganga zu Castell-Castell). Po drugiej wojnie światowej wraz z resztą dóbr strzeleckich posiadłość w Czarnocinie została znacjonalizowana.

Czarnocin - Śląska Szwajcaria

Kolejnymi właścicielami zamku w Strzelcach Opolskich byli wnukowie Andrzeja Renarda: Mortimer von Tschirschky, następnie Karl von Brühl - Renard i Georg von Schlieffen. Ten ostatni, z powodu braku możliwości dziedziczenia ziemi strzeleckiej przez swoje córki, po długich perypetiach zrzekł się jej na rzecz siostrzeńca Wolfganga zu Castell-Castell.

Karl von Brühl-Renard (ur.1853 r., zm. 1923 r.)

 Georg von Schlieffen (ur. 11.04.1914 r., zm. 21.09.2007 r.)

Hrabia Wolfgang od razu po wprowadzeniu się do zamku, w 1932, zmodernizował nową posiadłość. Udoskonalił system kanalizacyjny i doprowadził łazienki i toalety do standardów europejskich. Żona hrabiego Sybilla von Reuß, pozostawiając wygodne życie wśród bogatej austriackiej szlachty, uznawała przeprowadzkę do strzeleckiego zamku za wygnanie. Upust swoim emocjom dawała poprzez pisanie pamiętników, przedstawiając życie w zamku i mieście w niekorzystnym świetle. Jednak dzięki jej relacjom znany jest wygląd niektórych sal zamku. Korytarze prowadziły przez całą długość zamku i były raczej ciemne, a schody na głównej klatce bardzo strome. Pokoje nosiły nazwy od dominującego koloru w danym pomieszczeniu. Można było wyróżnić między innymi pokój drewniany, kasztanowy, salon czerwony, niebieski i biały. W jednej z jadalni na ścianach wisiały skóropodobne tapety i wielkie lustra w pozłacanych ramach. Na meblach znajdowały się posrebrzane bażanty.

Hrabia Wolfgang zu Castell-Castell i jego żona hrabina Sybilla von Reuß

Hrabina Sybilla, księżniczka von Reuss z mężem - hrabią Wolfgangiem zu Castell - Castell przed przejażdżką konną na tle pałacu w Strzelcach Opolskich; lata dwudzieste XX wieku

Wolfgang zu Castell-Castell zmarł w 1940 roku po ciężkiej chorobie. Został pochowany w strzeleckim parku.

Grób hrabiego Wolfganga zu Castell-Castell

Ostatnim hrabią na strzeleckich włościach był najstarszy syn zmarłego, osiemnastoletni Prosper Castell-Castell. Wraz z matką Sybillą i bratem Lutzem mieszkali jeszcze w zamku przez pięć lat. Przetrwał on do 21 stycznia 1945, kiedy to do miasta wkroczyły radzieckie oddziały. Opuszczając Strzelce, podpalili miasto i zamek.

Prosper Castell-Castell - ostatni właściciel majątku i zamku w Strzelcach Opolskich

Przygotowania do przybycia Cesarza Wilhelma II na polowania.

W Strzelcach Wilhelm II przebywał w dniach: 25 – 27 listopada 1890 roku, 4 – 5 listopada 1896 r., 8 – 10 listopada 1897 r., 16 – 18 listopada 1900 r., 1 – 3 grudnia 1902 r. oraz 22 -24 listopada 1904 roku. Ta ostatnia, z 1904 roku została bardzo obszernie opisana przez gazetę "Oberschlesien".

Gdy któryś z grafów (hrabiów) zamierzał zaprosić do siebie Cesarza, nie robił tego na prostej, bezpośredniej drodze. Taki magnat próbował przez znanego sobie urzędnika sondować u marszałka dworu czy i kiedy Cesarz byłby zainteresowany polowaniem. Jeżeli Jego Wysokość nie dał do zrozumienia, że to zaproszenie mu nie odpowiada, do zapraszającego przyjeżdżali urzędnicy, których było obowiązkiem sprawdzenie na miejscu, czy teren jest właściwy oraz czy występuje tam odpowiednia ilość zwierzyny.

Po wydaniu pozytywnej oceny na powyższe zagadnienia, następnymi, którzy przyjeżdżali do pałacu grafa byli urzędnicy kryminalni. Do ich obowiązku należało sprawdzenie, czy pałac i okolicę da się odpowiednio zabezpieczyć dla odwiedzin dostojnego gościa. Następnie pojawiali się urzędnicy marszałka dworu, którzy sprawdzali pomieszczenia, czy sypialnia, gabinet pracy, łazienka i salon są odpowiednie dla Cesarza. W pobliżu musiały się znajdować także pokoje dla lokai i służby dostojnego gościa. Pałac musiał mieć także połączenie ze stolicą Berlinem, maszyneria rządowa nie mogła być odcięta od szefa. Część ważnych urzędników państwowych wyższego szczebla z kręgu szlachty, podróżowała wraz ze swoimi lokajami i dla nich również potrzebne były pokoje. Kto zapraszał do siebie Cesarza musiał posiadać sporo pomieszczeń w swoim pałacu lub zamku.

Sporządzano szkic całego terenu łowieckiego, na którym zaznaczano miejsca wszystkich myśliwych biorących udział w polowaniu, a szczególnie Cesarza. Jeżeli Berlin przyjął i tę propozycję, można było wysłać oficjalne zaproszenie, dodając do niego listę gości. Cesarz miał prawo, z którego nawet często korzystał, wymienić lub wykreślić z listy niektórych gości. Należało Cesarzowi podać również, kto ma być jego sąsiadem z lewej i prawej strony w czasie polowania. Miejsca te uważane były za wyjątkowo zaszczytne.

Na sam koniec zjawiali się urzędnicy, którzy sprawdzali przydatność koni i wszelakich wozów, które zostaną oddane w czasie wizyty do dyspozycji Cesarza. Jeżeli tej komisji one nie odpowiadały, to dostarczano wozy lub konie bezpośrednio z Berlina. Dopiero kiedy wszystkie te komisje dochodziły do wniosku, że całość jest przygotowana optymalnie na przyjęcie dostojnego gościa, C esarz wyrażał zgodę na zaproszenie.

W międzyczasie szef kuchni pałacu (bądź zamku) zapraszającego grafa dowiadywał się w Berlinie, jakie potrawy należą do ulubionych przez Cesarza i jak należy je przygotować. Następnie Hofmeister (mistrz ceremonii) zdobywał informacje, jakie specjalne życzenia posiada Cesarz; trzeba było wiedzieć czy łóżko chce mieć ustawione w kierunku światła, jaki kolor pościeli lubi, które cygara i wina faworyzuje.

Tuż przed samym polowaniem należało uporządkować miejsca strzeleckie i ustawić ambonę, splecioną z gałęzi świerkowych, która musiała być odpowiedniej wielkości i szerokości. Również po jej bokach stawiano odpowiednie ściany z plecionych gałęzi świerkowych. U przedniej ściany ustawiano specjalnie przygotowaną gałąź z rozwidleniem tworzącym literę V. Obowiązkowo musiała być z drewna bukowego, aby skóra nie ocierała się za szybko. Zakopywano ją w ziemię i wymierzano dokładnie wysokość wystającą. Na niej Cesarz opierał swoją strzelbę. Podłoże musiało być wysypane żużlem, a na kilka godzin przed polowaniem wysypywano na to jeszcze mączkę trocinową, by od ziemi nie ciągnęło chłodem. Drogi pomiędzy poszczególnymi stanowiskami strzeleckimi wyłożone były gałęziami świerkowymi. Jednak z uwagi na słabe występowanie drzew świerkowych w okolicy, sprowadzano je specjalnymi wagonami kolejowymi z Reisengebirgen (Karkonosze).

Na zakończenie polowania w pałacu planowano organizować dużą uroczystość, która rozpoczynała się z nastaniem zmierzchu. Wnętrze głównego dziedzińca oświetlone było pochodniami, na środku placu leżały myśliwskie trofea, jakie zostały ustrzelone w danym dniu: zające, bażanty, sarny, lisy, króliki. Myśliwi ubrani w piękne ciemnozielone mundury rozpoczynali uroczystość dźwiękami muzyki ze swoich trąbek. Przez główne drzwi na dziedziniec wchodzili dostojni goście, panie w długich wieczorowych sukniach, okryte futrami z norek, panowie w białych koszulach i smokingach. Grano na trąbkach myśliwskich a do tego śpiewał chór dziecięcy z miejscowej szkoły.

Polowanie w Strzelcach Opolskich (Gr. Strehlitz)  w 1904 r.

Polowanie Cesarza w 1904 r.:

"Cesarz przyjechał do Strzelec 22 listopada o godzinie 18 swoim pociągiem. Po zatrzymaniu się pociągu podstawiono specjalne schodki dla Cesarza i rozłożono czerwony dywan. Wilhelmowi II towarzyszyli m.in.: szwagier Mortimera, marszałek dworu hrabia Eulenbug, hrabia general Holenau, hrabia von Moltke ("ojciec pruskiego militaryzmu", właściciel majątku w Krzyżowej) oraz wielu innych gości.

Oficjalne przywitanie nastąpiło przy grającej orkiestrze, a rozpoczął je hrabia Mortimer. Cesarz osobiście przywitał się z miejskimi urzędnikami, burmistrzem Gundrumem, starostą von Alten oraz dyrektorem majątku Dietericim. W drodze do pałacu przejechał przez przyozdobioną bramę powitalną, a mieszkańcy Strzelec przy oświetleniu z magnezium (pyl magnezowy, używany także w fotografii) pokazali osiem żywych obrazów, przedstawiających rożne sceny. Przy posiadłości Mortimera nastąpiły kolejne powitania, z hrabiną von Eulenburg, baronową von Veltheim oraz leśniczym strzeleckich lasów – Sebarthem. O godzinie 19:00 rozpoczęło się przyjęcie, w którym uczestniczyli także m.in.: książę von Donnersmarck, habiowie von Eulenburg, szambelan Theodor von Zawadzky, hrabia von Strachwitz z Izbicka, baron von Veltheim, a także starosta von Alten, dyrektor Dieterici oraz świta Cesarza.

Następnego dnia zła pogoda nie sprzyjała polowaniu, więc dzień ten poświęcono na rozmowy o polityce w Europie, a w międzyczasie Wilhelm II wykonywał swoje czynności związane z zarządzaniem.

Dopiero 24 listopada można było rozpocząć polowanie. Hrabia Mortimer a ten dzień przygotował dla Cesarza niespodziankę. W parku, nieopodal wieży Ischl na Wilhelma II czekał wykonany z czerwonego marmuru pamiątkowy kamień, na którym wyryto cesarską koronę, a pod nią napis: "Cesarz i Król Wilhelm II położył w tym miejscu 2 grudnia 1902 roku swoją 50.000 sztukę białego bażanta".

Kamień, który został ufundowany na pamiątkę pobytu Cesarza Wilhelma II w Strzelcach i położenia 50.000 sztuki białego bażanta. Dawniej znajdował się on nieopodal wieży Ischl (zdjęcie górne z 1933 roku), dziś zabezpieczony znajduje się w rękach prywatnych (zdjęcie współczesne z 2007 roku.)

To ustrzelone wówczas trofeum zostało później wypchane i umieszczone w szklanym kredensie niebieskiego salonu strzeleckiego pałacu. Moment ten nie obył się bez serdecznych podziękowań oraz poklepywaniu po ramieniu, co przyjęto w towarzystwie hrabiego z nieukrywaną satysfakcją. Następnie ruszono do Księżego Lasu na uroczyste śniadanie, w trakcie którego Wilhelm II wręczył hrabiemu odznaczenie – Order Korony I klasy. Po śniadaniu rozpoczęło się polowanie. Cesarzowi wypuszczono pod strzelbę ptaki z ukrycia, więc w krótkim czasie osobiście zabił większą część z 1200 bażantów, jakie padły tego dnia. Cesarz Wilhelm II był wybornym strzelcem, pomimo niedowładu jaki posiadał w lewej ręce. Z tego względu zawsze asystowały mu dwie osoby, które ładowały strzelbę. Jeżeli się zdarzyło, że zwierzyna nie za bardzo podchodziła pod strzelbę Jego Wysokości, to wówczas przy podliczaniu dodawano do rachunku Cesarza kilka zastrzelonych zajęcy, saren czy bażantów więcej. Polowanie zakończyło się około godziny 13:30.

Następnie cała świta cesarska, wraz z hrabią Mortimerem udała się na przyjęcie oraz polowanie do Mosznej, do hrabiego von Thiele – Winckler, aby kolejnego dnia ruszyć do pałacu w Świerklańcu na zaproszenie śląskiego magnata, księcia Guida von Henckel Donnersmarck".

Restauracja w Księżym Lesie, którą w trakcie swej wizyty w 1904 r. odwiedził Cesarz Wilhelm II

Cesarz Wilhelm II wraz z hrabią Mortimer’em von Tschryschky –Renard przejeżdża przez Suche Łany na śniadanie do Księżego Lasu. Na czas jego pobytu ulice miasta zostały przyozdobione, jak np. widoczną na zdjęciu specjalnie przygotowaną dla niego bramą. Zdjęcie z 24 listopada 1904 roku.

Cesarz w Strzelcach Opolskich strzelił białego bażanta i z tej okazji postawiono mu kamień. Historię opisuję jeszcze raz tym razem na podstawie artykułu Pana Romualda Kubika, na który natknąłem się w Internecie.

Fragment wspomnianego artykułu pt. Tajemnica cesarskiego kamienia.

"... Jest rok 1904. W posiadłości hrabiego Mortimera gości Cesarz Wilhelm II. Takie wizyty były niebywałym zaszczytem i dla gospodarza oznaczały najwyższy prestiż. Hrabia Mortimer wywodził się z rodu Tschirsky-Reichell. Mortimer był baronem, lecz ponieważ jego majątek był ogromny, władze Prus zezwoliły mu na używanie tytułu hrabiowskiego. Zezwolono także, by używał nazwiska Renard, co było dużą nobilitacją. Pozycję hrabiego Mortimera podkreślały także cesarskie wizyty, które miały miejsce czterokrotnie. Oprócz roku 1904 Wilhelm II gościł w Strzelcach Opolskich także w roku 1890, 1896, 1897 i 1902. I to właśnie z tą ostatnią łączy się historia tajemniczego obelisku. Podczas polowania w 1902 roku Wilhelm II ustrzelił swoją 50-tysięczną sztukę. Był to jeden z białych bażantów, które na potrzeby zapalonych myśliwych hodowano w hrabiowskich dobrach. Tak ogromna liczba ustrzelonych przez Cesarza zwierząt nie powinna dziwić. Polowania były ulubioną rozrywką panujących głów, a ilość zwierzyny w szlacheckich majątkach była ogromna. Każde z upolowanych przez koronowaną głowę zwierząt musiało być szczegółowo odnotowane, skoro udało się tak precyzyjnie określić ich ilość. Bycie Cesarzem naprawdę musiało być przyjemnym zajęciem. Podczas wizyty cesarskiej w 1904 roku hrabia sprawił swojemu władcy miłą niespodziankę. Cesarz przybył do Strzelec 22 listopada specjalnym pociągiem. O godz. 6 rano wjechał do miasta przez wykonaną w tym celu bramę powitalną. W jego świcie przebywał m.in. Hrabia von Moltke, który wsławił się jako twórca pruskiego militaryzmu. Rzecz jasna, właściciel majątku nie szczędził pieniędzy i starań, by jak najgodniej przyjąć dostojnego gościa. Odbyło się na przykład przedstawienie teatralne, które oświetlane było za pomocą magnezji. Polowanie rozpoczęło się rankiem 24 listopada.

To właśnie wtedy hrabia Moltimer odsłonił kamień upamiętniający 50-tysięczną zwierzynę, jaką Cesarz upolował dwa lata wcześniej w strzeleckich lasach. Sprawił mu tym, jak opisują kroniki, „miłą niespodziankę”. Cesarz w ramach wdzięczności wręczył mu podczas śniadania Order Korony I Klasy.

Dworskie zwyczaje tamtych lat mogą wydać się dziś nieco dziwaczne lub nawet śmieszne, lecz bez wątpienia takie gesty miały na początku XX wieku ogromne znaczenie. Pomnik przetrwał aż do 1945 roku. Potem kamień przepadł. Jego dalsza historia była dramatyczna. Jeden z mieszkańców Strzelec, który z zamiłowania tępił na tym terenie wszystkie ślady języka niemieckiego, wywiózł go prawdopodobnie z parku i wrzucił do przydrożnego rowu. Kamień na oko ważył z tonę, więc poprawiacz historii musiał być naprawdę zaangażowany w swoją życiową misję. Cesarski pomnik zniknął z oczu strzelczan".

Jako ciekawostkę możemy podać, że podróżując śladami Cesarza Wilhelma II w Strzelcach gościł także Hans Lutsch – niemiecki historyk sztuki i konserwator zabytków. Lutsch w swoich książkach zawarł opisy bogatych wnętrz i przedmiotów znanych śląskich pałaców, zamków i kościołów.  Jak ciekawe i piękne przedmioty znajdowały się wewnątrz strzeleckiego pałacu, przybliża nam opis z jego książki:

MEBLE:

- wielka szafa z bogatą konstrukcją architektoniczną z motywami północno – niemieckimi z 1587 roku, kolorową intarsją, z mieszczańskiej posiadłości,
- barokowe ramy do luster i obrazów,
- małe meble rokokowe (zegary),
- szafa z 1781 roku z płyciznami ze scenami sielankowymi,
- dwie szafy w japońskim stylu z XVIII wieku,
NACZYNIA, DZBANY:
- siegburskie naczynie do picia z 1574 roku,
- dwie kufy,
- dwa dzbany z bolesławskiej ceramiki z nałożoną plastyczną ornamentyką – podwójnym orłem,
- dzbanek z porcelany Bottgera,
- miśnieńska porcelana, np.; dwie delikatne żardynierki,
- delfickie wazy,
- naczynia staro japońskie,
SZKŁA:
-dzbanek ze szkła kulkowego,
- szklanki emaliowane z herbami z 1669 i 1670 roku,
- puchar wysokości 55 cm z szlifowanym herbem Colonnów i inne naczynia szlifowane,
- malowane szklanki z 1716 i 1720 roku,
- puchar z bogatym malarstwem pod szkłem,
- szesnaście małych obrazków oprawionych pod szkłem,
NACZYNIA METALOWE:
- sztućce podróżne ze złoconego brązu z XVI wieku,
- brązowy, pozłacany zegar podróżny, bogato zdobiony w formie renesansowej,
- dzbanek ze srebra ażurowego z 1630 roku,
- naczynia z cyny, takie jak: dwa puchary z 1634 i 1666 roku,
- siedem pucharów powitalnych od związku rzemieślników z lat 1702, 1744, 1803, 1805, 1820, 1821,
- mosiężne misy z 1698 roku (z wrocławskim znakiem W),
- srebrny puchar wiwatowy mistrza i czeladnika,
- szlagier z mosiądzu z Kotlarni (okręg Kędzierzyn) z 1727 roku,
- róg myśliwski wykuty w srebrze z XVIII wieku,
PRZEDMIOTY Z KOŚCI SŁONIOWEJ:
- tłoczony puchar,
- łyżka podróżna z rzeźbą przedstawiającą Ukrzyżowanego oraz Adama i Ewę, z około VXII wieku,
- pięć eliptycznych płaskorzeźb Karola IX, Ludwika XIV, Klodwika II, Childerico i Henryka IV, wyrzeźbionych w kości słoniowej na podstawie marmurowej,
- bursztynowy róg na proch.

W pałacu znajdowały się także stare rodzinne portrety malowane farbą olejną i pastelami z końca XVII wieku, trzy modelowane we wosku małe płaskorzeźby, dwie sceny w emalii limuzeńskiej średnicy 11 cm, z XVI wieku. Z obrazów olejnych na płótnie warte wymienienia są: "Gra w warcaby" i "Stara kobieta", autorstwa holenderskich mistrzów oraz "Fryderyk Wielki jako starzec".

Wizyta cesarska z 1904 roku była ostatnią jego wizytą w Strzelcach Opolskich. Dziesięć lat później wybuchła I Wojna Światowa, zwana Wielką Wojną, po zakończeniu której tytuł cesarski przestał mieć jakiekolwiek znaczenie polityczne. Strzeleccy wydawcy kartek pocztowych, chcąc upamiętnić wizyty Cesarza Wilhelma II wypuścili kilka okazjonalnych pocztówek, które przetrwały do dzisiejszych czasów.

Na polowania do miejscowych lasów przyjeżdżał także nazistowski zbrodniarz i jeden z twórców III Rzeszy - Hermann Göring. Upatrzył on sobie kompleks leśny pod Zawadzkiem, który przecina Mała Panew. W tym miejscu, za czasów hrabiego Renarda wybudowano zamek myśliwski „Conti” (dzisiaj Kąty). Tereny wyznaczone wtedy do polowania miały aż 5 tys. hektarów. Göring był tutaj kilkukrotnie. Przylatywał samolotem wraz z całą świtą, a lądował na betonowej drodze prowadzącej od Strzelec do Gliwic (dzisiejsza autostrada A4). Na czas przylotu dowódcy Luftwaffe, ruch na trasie był wstrzymywany. Po lądowaniu Göring był przewożony w eskorcie aut i motocykli w kierunku Zawadzkiego. Spędzał tutaj po dwa, trzy dni. Poza nim pojawiali się tutaj także ministrowie i wysocy pruscy dostojnicy.

Zamek myśliwski Kąty

Obszar nad rzeką Mała Panew aż do końca XVIII wieku był puszczą o wielowiekowym drzewostanie, który pamiętał jeszcze czasy polowań Piastów Śląskich. W latach sześćdziesiątych hrabia Andrzej Renard (założyciel fryszerskiej huty w Zawadzkiem (1836), spadkobierca Filipa Collony, dzięki któremu powstały wioski sąsiadujące z Zawadzkiem) założył na tych terenach rezerwat zwierzyny leśnej. Swą powierzchnią obejmował on wówczas 4 850 ha kompleksu leśnego. W rezerwacie tym, w kolonii Kąty nad małą Panwią wybudował również hrabia Renard w roku 1859 zamek myśliwski noszący wówczas kilka zamiennych nazw: „Conti’, „Conty” czy „Kunten”. Właśnie od tej ostatniej wywodzi się obecna nazwa – „Kąty”. Później posiadłość ta ze względów gospodarczych często zmieniała właścicieli, jednak na wzmiankę zasługuje hrabia Tiele-Winckler przybyły z Pszczyny – właściciel zamku w Mosznej, który w roku 1910 nabył dobra leśne wraz z budynkiem od poprzedniego właściciela. Nowy nabywca uznawał posiadłość za miniaturkę zamku w Mosznej, przywiózł stamtąd rododendrony, które od frontu zdobiły teren przyzamkowy. Dziś ponad stupięćdziesięcioletnie rośliny wprawiają w zachwyt niejednego odwiedzającego to miejsce. W przeszłości odbywały się tam polowania, po których wystawiane były uczty, bale, na które przybywali nawet książęta pruscy. Głównym organizatorem tych wydarzeń kulturalnych, w których udział brała cała śmietanka możnych, był, oczywiście, hrabia Winckler. Istnieje także przy-puszczenie, iż w dworku w Kątach przebywali niemieccy bajkopisarze bracia Grimm. Miała powstać tam również bajka „O chytrym lisie”, której opis nawiązuje do terenów, na których wyszła ona spod pióra braci. W czasie wojny zameczek był w posiadaniu Niemców i często odwiedzany przez Hermana Goeringa. Gdy na okoliczne tereny weszła armia radziecka, wiele cennych rzeczy znajdujących się w „Zameczku” zostało skradzionych. Po wojnie wszedł on w posiadanie Nadleśnictwa Zawadzkie.

W latach 20-tych ubiegłego wieku Strzelce odwiedził także Paul von Hindenburg - niemiecki feldmarszałek, który był w tamtych czasach niezwykle popularny wśród ludności. Zanim Adolf Hitler ogłosił się führerem, Hindenburg dwukrotnie był wybrany na urząd prezydenta. Zyskał on popularność jeszcze w 1914 r. dzięki zwycięstwie w bitwie pod Tannenbergiem. Jako dowódca, rozgromił tam armię Imperium Rosyjskiego. Na jego cześć władze Zabrza zdecydowały się przemianować nazwę miasta na Hindenburg O.-S. (skrót od Oberschlesien).

W czasie swojej prezydentury Paul von Hindenburg chciał odwdzięczyć się mieszkańcom Zabrza i postanowił ich odwiedzić. Trasa przejazdu wiodła przez Strzelce, gdzie był tłumnie powitany przez mieszkańców. Ta chwila została uwieczniona na fotografii - jej autor jest jednak nieznany.

Przyjazd Hindenburga do Strzelec Opolskich

Wiadomości i fotografie Strzelec Opolskich pochodzą ze strony intrmetowej https://www.facebook.com/zamekstrzelceopolskie

Żyrowa - jedyne polowanie Cesarza

Johann von Francken –Sierstorpff

Polowanie w dobrach księcia Lichnowsky'ego. Czwarty od lewej Johann von Francken – Sierstorpff

W latach 1447-1629 Żyrowa była własnością rodziny Żyrowskich. Majątek otrzymali oni z nadania Cesarza Fryderyka III za zasługi na wojnie z Turkami. Jerzy Żyrowski, który przeszedł na protestantyzm, został skazany za branie udziału w bitwie pod Białą Górą (1620), a jego majątek skonfiskowano i sprzedano. Kolejnym właścicielem był hrabia Melchior Ferdynand von Gaschin. W 1631 roku kupił dobra żyrowskie i zainicjował rozbudowę rezydencji. Została ona zakończona w 1644 r. (herb na wsch. elewacji skrzydła głównego). W 1781 roku przeprowadzono renowację pałacu połączoną z przebudową. Zmieniono wówczas dach czterospadowy na mansardowy, zatynkowano sgraffita i dobudowano krużganek do skrzydła południowego. Z tego okresu pochodzi część zabudowy dziedzińca folwarcznego.

W 2. poł. XIX wieku kolejnymi właścicielami byli: Fryderyk Karol von Hatzfeld-Schoenstein, August von Nostitz, bracia von Goedecke, Edward Guradze. W 1899 r. pałac kupił hrabia Johann von Francken-Siestorpf, który na pocz. XX w. przeprowadził gruntowny remont pałacu. Ok. 1928 roku na zach. od budynku założono ogród wodny. Ostatnim właścicielem był Edwin hrabia von Francken-Sierstorpf. W czasie II Wojny Światowej w pałacu urządzono szpital dla żołnierzy. Obecnie obiekt znajduje się w rękach prywatnych.

Johann von Francken – Sierstorpff (1858-1917) otrzymał Żyrową, żeniąc się właśnie z bogatą Amerykanką, Mary Knowlton. Już wkrótce pałac stał się ośrodkiem rozrywek śląskiej arystokracji. Johann – jako królewski szambelan i rycerz zakonu maltańskiego otrzymał Żelazny Krzyż Zasługi II Klasy. W 1911 roku przyjechał do Żyrowej Cesarz Wilhelm II na polowanie oraz w odwiedziny do hrabiego Sierstorpffa - swego kolegi ze studiów w Bonn. Rozbudowa rezydencji, dokonana w latach 1904-1907 dodała manierystycznej rezydencji jeszcze większego splendoru w towarzyskim świecie. Mary wyposażyła wówczas pałac w stylowe meble i dzieła sztuki.

Żyrowa - gabinet hrabiego

Manierystyczno-barokowy pałac w Żyrowej był prezentem ślubnym ojca hrabiny Mary von Francken-Sierstorpff. Foto: http://www.dolnyslask.org.pl

Tak opisuje swoją znajomość z Francken-Sierstorpffami Daisy von Pless w swoich „Pamiętnikach”:

Hrabia Johannes von Francken-Sierstorpff i jego żona Maria (nazywana także Mae lub Mayą) byli częstymi gośćmi na przyjęciach w Książu – bardziej chyba z wyboru Hansa, niż Daisy, która nie miała o nich najlepszego zdania. Hrabiego, nazywanego przez przyjaciół „Sturmem”, uważała za plotkarza i „głośnego, grubego niemieckiego snoba”, a hrabinę określiła kiedyś jako „Amerykankę, żądną sukcesu towarzyskiego i małpującą wszystkie moje stroje”.

Wizyta w Żyrowej. Przy sterze Hans Heinrich von Pless, siedzą Graf Johannes i Grafina Mary Sierstorpff

Hrabina von Francken-Sierstorpff pochodziła rzeczywiście z nowojorskiego Brooklynu. Była jedyną córką Edwina F. Knowltona, producenta wyrobów ze słomy. Nie był on bogaty na skalę amerykańskich potentatów finansowych, ale ciężką pracą dorobił się jako takiego majątku. Mae poznała swojego przyszłego męża na balu w Newport. Ich wesele odbyło się w jej rodzinnym mieście 26 kwietnia 1892 r. W prezencie ślubnym dostała od ojca zespół pałacowy w Żyrowej. Edwin F. Knowlton popełnił samobójstwo w 1898 r, zapisując córce dożywotnie użytkowanie funduszu powierniczego wartości 1 200 000 dolarów.

Kajzer znał dobrze hrabiego Johannesa von Francken-Sierstorpffa z czasów nauki na uniwersytecie w Bonn, gdzie obydwoje byli członkami elitarnego bractwa studenckiego, Borrusia Corps. Wypadł on jednak z jego łask z powodu późniejszej skłonności do hazardu, czego Cesarz absolutnie nie tolerował. Z tej samej przyczyny zraził się do hrabiny, która, wkrótce po przyjeździe do Niemiec, wygrała pokaźną sumę w karty z jego szwagrem, księciem Ernestem Guntherem von Schleswig-Holstein.

Choć przyjmowani na dworze, odsuwani byli od intymnych spotkań. Jeszcze w 1903 r., księżna von Pless opisywała rozpacz Marii, która – „jak wiem będzie wypłakiwała się całą noc Sturmowi” – bo podczas regaty w Kilonii nie została zaproszona ani na lunch na pokładzie cesarskiego jachtu „Hohenzollern”, ani na obiad wydawany przez bratową Wilhelma II, księżną Henrykową Pruską.

Decyzja przyjazdu kajzera do Żyrowej, była więc publiczną nobilitacją gospodarzy. Mae była przeszczęśliwa, a wraz z nią cała prasa zza oceanu, która entuzjastycznie zamieszczała sprawozdania z przygotowań do i z przebiegu pierwszej cesarskiej wizyty pod dachem Amerykanki.

Sierstorpffowie starannie się do niej przygotowali. Aby przypadkiem nie zabrakło ptactwa do odstrzału, hrabia sprowadził z Czech 5 000 dodatkowych bażantów, pomimo wielkiej ich ilości na własnych polach. Zarządził też budowę nowej elektrowni, która zasilić miała tysiące świateł wspaniałej iluminacji. Hrabina zaś zaplanowała dla zacnego gościa tradycyjny obiad na Święto Dziękczynienia (Thanksgiving) i podała mu do spróbowania słodkie ziemniaki i pieczonego indyka z sosem żurawinowym oraz, na deser, kruche babeczki z dżemem („mince pies”) czyli babeczki z nadzieniem bakaliowym.

Cesarz spędził w Żyrowej dwa dni, od 30 listopada do 1 grudnia, po czym – wraz z księciem i księżną von Pless – wyjechał na kolejne polowanie, tym razem na grubego zwierza do Pszczyny.

Jak to było w zwyczaju pruskiego dworu przed wizytą Cesarza jakiś zaufany dworak robił rekonesans i sprawdzał stan przygotowań do wizyty.

W 1910 roku żyrowski pałac odwiedził Grossherzog (Wielki Książę) Franz Friedrich Ferdinand von Mecklenburg - Strehlitz, drugi w hierarchi po Cesarzu w państwie. Miała to być próba generalna przed przyjazdem Cesarza Wilhelma II w następnym roku. W Żyrowej przygotowano wszystko na powitanie tak dostojnego gościa. Zamek został wypucowany; służba otrzymała nowe ubrania, pięciu leśniczych codziennie trenowało grę na trąbkach myśliwskich. Wielki Książę, a następnie i Cesarz, mieli uczestniczyć w polowaniu. W buczynie rozsypano na długości jednego kilometra - na blaszanych beczkach - bengalski proch, który miał być zapalony w chwili, gdy Wielki Książę zbliżać się będzie do Żyrowej. Przed wejściem do parku ustawiono 60 rakiet, a tuż i przed willą, która miała być jego rezydencją, powieszono olbrzymi transparent składający się z trzech liter FFF, inicjałów Wielkiego Księcia. Na stacji kolejowej w Zdzieszowicach czekał zaprzęg z czterech siwych rumaków. Pociąg pośpieszny  z Berlina, który nigdy się tam nie zatrzymywał, w tym dniu miał zrobić postój. Pech chciał, że pociąg spóźnił się a całą godzinę , a przez przypadek, drogą do Żyrowej jechał baron von Falkenhausen. Kiedy ludzie w buczynie zobaczyli światła na drodze, byli pewni, że to Wielki Książę jedzie. Zapalili więc bengalskie ognie. Cała buczyna stanęła w sztucznych ogniach. Kiedy Wielki Książę kilka minut później podjechał pod stojącą w parku willę, zapalono przygotowanych 60 rakiet. Zrobiło się jasno, a przestraszone konie galopem skierowały się w stronę krzaków. Tylko szybkiemu refleksowi koniuszego (był nim wówczas pan Heinze),  zdołał utrzymać konie w cuglach, można zawdzięczać, że Wielkiemu Księciu nic się nie stało. Mimo tej przygody, dostojny gość dobrze ocenił przygotowania Żyrowskiego pałacu, gdyż w grudniu 1911 roku, Żyrowę odwiedza Cesarz, czyli Kaiser Wilhelm II, który razem z właścicielem pałacu, hrabią von Sierstorpff, studiował w Bonn.

Cesarz spędził w Żyrowej dwa dni, od 30 listopada do 1 grudnia 1911 r.. Polowanie było udane, a Cesarz na pamiątkę swojego pobytu w Żyrowej, posadził dąb szypułkowy naprzeciw kaplicy z 1800 r. zwanej "Studzionką", który stoi do dnia dzisiejszego.

Dąb zasadzony przez Wilhelma II w Żyrowej

Kapliczka "Studzionka"

Tak ważna okazja musiała oczywiście zostać uwieczniona na zdjęciu, które później rozpowszechniono wydaniem karty pocztowej. Jedną z nich, którą reprodukuję poniżej, ma w swoich zbiorach organizacja “Dolny Śląsk”.

Goście na polowaniu w Żyrowej 30 listopada – 01 grudnia 1911 r. Od lewej do prawej: książę Karl Max Lichnowski, baron von Jasisch, księżna Lichnowska, książę Hans Heinrich von Pless, hrabia Johannes von Francken-Sierstorpff, hrabia Strachwitz, dr Niedner, księżna Daisy von Pless, Leo von Caprivi, książę von Ratibor, hrabia Edwin von Francken-Sierstorpff, hrabina Mary von Francken-Sierstorpff, hrabia Platen, Cesarz Wilhelm II, hrabia Wojciech von Francken-Sierstorpff, hrabia Jan Klemens von Francken-Sierstorpff oraz czterech niezidentyfikowanych gentlemenów. Foto: http://www.dolnyslask.org.pl.

Kiedy, w kwietniu 1917 r., Ameryka przystąpiła do działań wojennych, rząd USA zainteresował się majątkiem niemieckim ulokowanym w tamtejszych bankach. W listopadzie 1918 r. podjęto decyzję zarekwirowania mienia tych obywateli amerykańskich, którzy poprzez związek małżeński weszli w rodziny niemieckie lub austriackie. Na liście tych osób znalazła się także hrabina von Francken Sierstorpff. Zabrano jej olbrzymi fundusz powierniczy założony dla niej przez ojca, jak również obligacje wartości 3 600 dolarów, 21 457 dolarów w gotówce i polisę ubezpieczeniową na 10 000 dolarów. Hrabia Johannes von Francken-Sierstorpff zmarł w 1917 r. Hrabina Maria przeżyła go o 12 lat.

W 1928 roku umiera amerykańska hrabina Mary von Franeken - Sierstorpff. Mimo prośby, urząd biskupa we Wrocławiu nie zezwolił na pochówek w specjalnie przygotowanym pod ołtarzem w miejscowym kościele - grobowcu, ponieważ nie była katoliczką. Hrabina została pochowana na zewnątrz kościoła, a przygotowany grobowiec zasypano. Nowy grobowiec wybudowano w bocznej kaplicy, w której zostali pochowani Graf Johann i jego poległy syn Lutz. Grafina Mary na ponowną prośbę i zgodę samego biskupa Bertram - pochowana została w kaplicy. W rewanżu, Graf wyraził zgodę na przepisanie gruntów na których stał kościół i plebania, na własność kościoła katolickiego w Żyrowej.

Kiedy do władzy dochodzi Hitler, syn hrabiego Klemens, mieszkający od śmierci hrabiny w pałacu, opuścił Żyrowę, udając się do Ameryki. Najprawdopodobniej powodem wyjazdu było to, że ówczesne władze chciały by hrabia transferował posiadane dolary do Niemiec. Widząc sytuację w Niemczech - nie chciał tego zrobić. Wkrótce po nim, Żyrowę opuszcza żona hrabiego Klemensa., Elżbieta von Francken-Sierstorpff.

Elżbieta von Francken- Sierstorpff z dziećmi

Do majątku hrabiny Elżbiety- żony Klemensa należał również nieczynny kamieniołom pod Górą Św. Anny, gdzie później powstał istniejący do dziś amfiteatr. Do końca I Wojny Światowej z kamieniołomu zwanego Kuhtal (Krowiok) wydobywano wapienie, transportowane następnie wąskotorówką do Zdzieszowic. Władze niemieckie w 1943 r. zmusiły hrabinę Elżbietę do oddania im go choć istnieje również wersja jakoby dobrowolnie przekazała go NSDAP.

Ostatnim właścicielem pałacu w Żyrowej był Edwin hrabia von Francken-Sierstorpf, syn Klemensa i Elżbiety. W posiadaniu rodziny Francken - Sierstorpff pałac pozostawał do 1945 r. W czasie II Wojny Światowej w żyrowskim pałacu znajdowało się archiwum wojskowe III Rzeszy, dlatego był on dobrze strzeżony i nie ucierpiał na skutek działań wojennych. Kiedy wojska rosyjskie wkroczyły do Żyrowej, zamierzali również wejść do pałacu. Ówczesny zarządca pan Stanusch nie dał im kluczy, wiec go zastrzelono. Wnętrze pałacu zostało zrabowane i zdewastowane.

Bliżej nieznany kamień w leśnictwie Okrąglica

Okrąglica, także zwyczajowo Rychlinek (do roku 1945 niem. Schnellförthel) – osada w Polsce położona w Borach Dolnośląskich w województwie dolnośląskim, w powiecie zgorzeleckim, w gminie Węgliniec. Teren, na którym położone jest leśnictwo Okrąglica znajduje się w północnej części obszaru zajmowanego przez Nadleśnictwo Ruszów, na granicy województw dolnośląskiego i lubuskiego. Powierzchnia leśnictwa wynosi 1965,99 ha, co czyni je jednym z większych leśnictw znajdujących się w obrębie Polana.

Wilhelm książę Prus upolował  23 kwietnia 1879 roku swojego pierwszego głuszca. Miejsce w pobliżu dawnej kopalni gliny na Rychlinku

Las niedaleko od Ruszowa. Pamiątkowy głaz upamiętniający udane polowanie księcia Wilhelma II (późniejszego Cesarza). Widnieje na nim napis "Tutaj książę Wilhelm II - 23 kwietnia 1879 roku, upolował pierwszego głuszca”.

Kamień upamiętniający upolowanie przez Cesarza głuszca w Rychlinku na Dolnym Śląsku z dnia 23 kwietnia 1879 r. (źródło: ruszowianin.bloog.pl)

Na razie nie znalazłem więcej informacji o tym polowaniu i kto zaprosił Cesarza na to polowanie

 W 2017 r. Pan Aleksander Pitura przesłał mi aktualne zdjęcie tego kamienia - bardzo dziękuję

Polowania w Kliczkowie u rodziny Solms - Baruth

Kliczków (niem. Klitschdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie bolesławieckim, w gminie Osiecznica. Większość źródeł historycznych podaje rok 1297 jako czas powstania zamku w Kliczkowie. Zamek stanowił jedną z kilku warowni granicznych wybudowanych przez księcia Bolka I Surowego na pd.-zach. granicy Księstwa Świdnicko-Jaworskiego, mających za zadanie obronę księstwa przed najazdem czeskim. Został zbudowany na wysokiej skarpie Kwisy otoczonej mokradłami prawdopodobnie jako budowla murowano-drewniana. Po upadku niezależności Księstwa Świdnicko – Jaworskiego w latach 90-tych XIV w. zamek stracił swoje znaczenie obronne, przekształcając się w kompleks zamkowo-folwarczny zarządzany przez kolejnych lenników Króla czeskiego. Pierwszym rodem na trwale związanym z kliczkowskim zamkiem była rodzina Rechenbergów władająca posiadłościami przez prawie 300 lat.

Mikołaj von Rechenberg uważany jest za założyciela kliczkowskiej linii rodu. Jednymi z najbardziej znanych przedstawicieli rodziny Rechenbergów byli Kacprowie – Średni i Młodszy (przydomki nadano aby, odróżnić historycznie ojca i syna). Kacper Średni prawdopodobnie zapoczątkował przebudowę zamku na renesansowy dwór oraz ufundował wspaniały ołtarz w kościele pw. Trzech Króli w Kliczkowie. Jego syn Kacper Młodszy pełnił godność szambelana i radcy cesarskiego z tytułem barona. O pozycji właściciela świadczy wizyta na zamku Króla Macieja Korwina w 1611  roku. Gmach był już wtedy po rozbudowie, miał dwie sale balowe, kaplicę, dwadzieścia pięknych komnat, a także salę dworską, którą zbudowano na najwyższej kondygnacji, czym nawiązano do dawnych tradycji warowni książęcych. Charakterystyczne były dwa dziedzińce i szereg wkomponowanych w zespół dworski zabudowań pomocniczych, wśród nich stajnie, słodownia i browar. W tym czasie Kliczków otrzymał prawa miejskie i targowe.

Litografia A. Nothnangela z teki A. Dunckera

Można przypuszczać, że już w tym okresie zakończono prace przy częściowej przebudowie renesansowego dworu o czym świadczy opis zamku z połowy XVII w. znaleziony w aktach państwowego archiwum we Wrocławiu. Po okresie zniszczeń wojny trzydziestoletniej i szeregu sporach spadkowych, majątek wraz zamkiem przeszedł na dwa pokolenia w ręce rodziny von Schellendorf (do 1703 r.). Następnie posiadłość odziedziczył baron Hans Wolfgang Wenzel von Frankenberg, gubernator i wicekanclerz na dworze Cesarza Leopolda. Za jego panowania zamek, a szczególnie jego otoczenie uległo zmianom – posadzono aleje lipowe, zbudowano fontanny oraz ścieżki spacerowe. Zmianie uległ charakter elewacji południowej budynku głównego, postawiono również nowy przejazd bramny, zwany odtąd Lwią Bramą. W okresie zarządzania majątkiem przez synów barona – Filipa,  później Maksymiliana w zamku gościło wielu znamienitych gości świeckich i kościelnych. W 1747 r. dobra kliczkowskie sprzedano rodzinie von Promnitz, właścicielom olbrzymich majątków w Pszczynie, Żarach, Borowej i Nowogrożcu.

Elewacja południowa zamku

Lwia Brama

Po dwudziestu latach ciągłych zmian dziedziców Kliczkowa posiadłość przejął Jan Christian hrabia zu Solms – Baruth, który ożenił się z owdowiałą hrabiną Promnitz, a następnie jego syn Jan Henryk Fryderyk hrabia zu Solms i Tecklenburg. W tym okresie okolice zostały zniszczone przez kwaterujące w rejonie wojska napoleońskie. W pierwszej połowie XIX w. ma miejsce udokumentowana przebudowa renesansowego dworu w Kliczkowie. Zmienił się charakter i wystrój wielu sal zamkowych, dobudowano neogotycka wieżę (wieża Jenny), funkcje folwarczne przeniesiono do zabudowań poza zamkiem.

Na początku XIX stulecia dokonano przebudowy renesansowego dworu, która wzbogaciła jego bryłę o neogotycką wieżę i nową ujeżdżalnię, a także częściowo zmieniła wystrój wnętrz. Obecny wygląd i układ przestrzenny pałac uzyskał dzięki inicjatywie hrabiego Fryderyka zu Solms-Baruth, honorującego się od 1906 roku tytułem książęcym, z uwagi na ponad 40-letni okres sprawowania rządów na Kliczkowie zwanego przez współczesnych mu Starym Księciem. Hrabia  otrzymał majątek na mocy testamentu rodzinnego w 1887 roku, by kilka lat później ożenić się z Luizą von Hochberg z Książa,  córką księcia pszczyńskiego, otwierając sobie w ten sposób drogę do przyszłych tytułów książęcych.

Ida Luiza von Hochberg i Fryderyk zu Solms-Baruth

Wkrótce hrabia zlecił przebudowę zamku dwóm berlińskim architektom: Heinrichowi Kayserowi oraz Karlowi von Grossheim, dzięki których talentom i pracy powstało imponujące założenie nawiązujące w formie do słynnych zamków nad Loarą. Zakres przeprowadzonych zmian był bardzo szeroki i obejmował m.in. dostawienie do istniejącej bryły nowych wież i szczytów, wzbogacenie elewacji o stylowe portale, ułożenie galerii komunikacyjnych oraz niemal całkowitą modyfikację wystroju wnętrz. Otoczenie pałacu zaprojektował od nowa Edward Petzold, zakładając 80. hektarowy park w stylu angielskim, rodowym mauzoleum i cmentarz dla ulubionych koni księcia.

Sala balowa w zamku

Hol w zamku

Zamkowe tarasy

Ogrody książęce w Kliczkowie

Kaplica grobowa - rodowe mauzoleum

Friedrich II: Hermann Johann Georg von Solms, II książę Solms-Baruth

Friedrich II: Hermann Johann Georg von Solms, II książę Solms-Baruth (urodzony 24 czerwca 1853 r. w Berlinie, zmarły 31 grudnia 1920 r. w Kliczkowie)  był politykiem, pułkownikiem i właścicielem cywilnego państwa Baruth. W pruskim pałacu służył w otoczeniu Cesarza Wilhelma II, od 1899 do 1918 roku jako Oberstkämmerer (High Chamberlain), najwyższy rangą urzędnik sądowy w służbie Jego Królewskiej Mości. Był jednocześnie oddelegowany  do Wielkiego Sztabu Generalnego, służąc jako nadzorujący Komisarz Cesarskiego Wolontariatu pracowników służby zdrowia w terenie. Książę Solms-Baruth był dodatkowo członkiem Herrenhaus czyli Pruskiej Izby Lordów  i działał jako Oberstjägermeister Kaisera pełniąc obowiązki Wielkiego Mistrza Polowania. Książę Fryderyk II był synem księcia Fryderyka I zu Solms-Baruth i jego żony Rosy hrabiny Telka von Szek.  Jego żoną była Louise Hrabina Hochberg.

Rodzice Fryderyka  II. -  Fryderyk I. zu Solms-Baruth i jego żona Rosa hrabina Telka von Szek

Ida Luise, zwana w rodzinie Lulu, była córką księcia Hansa Heinricha XI  von Pless i Marie baronówny von Kleist.

Była ulubioną szwagierką księżnej Daisy von Pless (1863-1938).

Z księciem Friedricham II zu Solms-Baruth miała pięcioro dzieci:

- Rosę Marie (ur. 8 czerwca 1884 r. w Kliczkowie; zm. 12 czerwca 1945 r. w Tylsen),
- Friedricha Hermanna (ur. 25 marca 1886 r. w Kliczkowie; zm. 12 września 1951 r. w Windhuk - Namibia),
- Hermanna Franza (ur. 11 października 1888 r. w Kliczkowie; zm. 7 maja 1961 r.  w Eckart bei Werfen),
- Hansa Georga ( ur. 3 kwietnia 1893 r. w Kliczkowie; zm. 9 październia 1972 r. w  Salzburgu),
- Johanna Georga Ottona ( zm. 15 maja 1896 r.  w  Kliczkowie; zm.  9 listopada 1973 r. w Bremen).

"Lulu' weszła do rodziny,  z którą Hochbergów łączyło zamiłowanie do polowań, stąd częste  wzajemnie zaproszenia na łowy.  Pod koniec lipca na jej urodziny (29 lipca)  zjeżdżała do Kliczkowa cała rodzina Hochbergów. Od 1903 roku podróżowano autem. Pierwszy samochód, luksusowy „Benz-Manlicher”, książę von Pless kupił sobie w prezencie na siedemdziesiąte urodziny.

Zdjęcie przed pałacem w Kliczkowie - zjazd rodzinny na urodziny księżnej "Lulu"

Wzajemne kontakty między kliczkowską rodziną Solms – Baruth a książęcą rodziną Daisy von Pless z Książa były bardzo częste i bliskie. Księżna Lulu weszła do rodziny, z którą Hochbergów łączyło zamiłowanie do polowań oraz konnych przejażdżek (obie rodziny posiadały własne stadniny), a te z kolei przekładały się na ich częste i wzajemnie wizyty i zaproszenia na łowy.  I tak zawsze już pod koniec lipca (przynajmniej do 1920 roku),  na urodziny księżnej Lulu  zjeżdżała do Kliczkowa cała rodzina Hochbergów von Pless, a od 1903 roku, przy okazji, bolesławianie i mieszkańcy okolicznych wiosek mogli podziwiać nawet książęcą rodzinę von Pless, jadącą w odwiedziny do szwagrostwa w Kliczkowie wielkim i pierwszym „na Książu” samochodzie Benz – Manlicher, jaki teść Daisy sprawił sobie na swe siedemdziesiąte urodziny. O bliskich rodzinnych powiązaniach, o intensywności kontaktów rodów von Hochberg i von Solms – Baruth świadczyć może tablica pamiątkowa ufundowana zapewne przez Księżną Wdowę Idę Louisę zu Solms – Baruth księżną von Hochberg, a poświęconą jej ojcu - Hansowi Heinrichowi XI, Grafowi von Hochberg, Fürstowi von Pless, Freiherrowi von Fuerstenstein.

"Tablicę pozbawioną mosiężnego medalionu odnaleziono podczas rozbiórki okolicznego młyna… gdzie się pierwotnie znajdowała? Najprawdopodobniej w nieistniejącym już parkowym mauzoleum wybudowanym w 1877 roku w południowej części zamkowego parku. Dzisiaj tablicę oglądać można  przytwierdzoną do wewnętrznej strony kościelnego muru w Kliczkowie – tuż przy bramie wejściowej. Natomiast samego mauzoleum, kaplicy grobowej nikt już nie zobaczy. Została zdewastowana i ograbiona ze wszystkiego co cenne (niech ktoś zgadnie przez kogo?), a były tam groby członków rodziny von Solms (ostatni pochówek w 1943 r.) w tym potężny wykonany z karraryjskiego marmuru sarkofag księcia Jana Krystiana Henryka Hermanna II hrabiego zu Solms-Teklenburg. Zdewastowaną i ograbioną kaplicę grobową ostatecznie rozebrano w latach 70-tych". (źrodło: https://bobrzanie.pl/2015/02/05/kliczkow-nieznany/

Tablica pamiątkowa ufundowana przez Księżną Wdowę Idę Louisę zu Solms – Baruth księżną von Hochberg, a poświęconą jej ojcu - Hansowi Heinrichowi XI, Grafowi von Hochberg, Fürstowi von Pless, Freiherrowi von Fuerstenstein.
Opis:
Płyta pamiątkowa Hansa Heinricha XI Herzoga von Hochberg, urodzonego 10 września 1833 roku w Berlinie a zmarłego 14 sierpnia 1907 roku w Dreźnie na zamku Albrechtsberg. Panią na zamku w Kliczkowie 10 września 1881 roku została Ida Luise von Hochberg, córka Hansa Heinricha XI, która w Książu poślubiła Friedricha Hermanna Johanna Georga hr. zu Solms–Baruth z Kliczkowa, królewsko–pruskiego rotmistrza i rycerza zakonu Joannitów.
Na płycie znajdował się podobno herb rodowy.

Kliczków był popularnym miejsce spotkań i rozrywek elity arystokracji niemieckiej.  Książę Friedrich był znanym myśliwym i wielkim opiekunem zwierząt. Na organizowane przez niego polowania wielokrotnie przyjeżdżali do Kliczkowa członkowie dworu, wśród nich sam Cesarz Wilhelm II (w 1890 r., 1897 r., 1906 r. i 1911 r.) i pruski następca tronu. Cesarskie polowania upamiętniają pomniki w lasach, m.in. zachowany obok leśniczówki Marianówka, gdzie odbyło się ostatnie polowanie Cesarza w 1911 r.

Leśniczy i łowczy Herrmann Brackenwagen -  rozmawia ze Starym Księciem - Friedrichem II. Solms-Baruth. H. Brackenwagen (1862 -1933) jako leśniczy był odpowiedzialny za park przy zamku. Jako łowczy towarzyszył księciu podczas podróży na polowania, np. do Rosji na wilki, w Alpy na koziorożce, albo nad Morze Północne na foki. Był także podczas polowań Cesarza i następcy tronu kronprinza Wilhelma.

Kronprinz z żoną Cecylią w Kliczkowie

Do 1945 r. w przedniej części budynku (z porożami) mieszkali, sekretarz nadleśnictwa Lutter, pracownik głównej administracji. W tylnej częci, zamkowy kucharz Schindler. Wcześniej mieszkał w tym budynku leśniczy (na foto w środku) Herrmann Brakenwagen z żoną Marie (pierwsza z lewej), dziadkowie ze strony matki Frau Elise Engelmann z domu Knieschke. Z prawej, kuzynka matki pani Elise, Meta Menzel, przyjechała ze Szczecina w odwiedziny. Na porożach ktoś zarobił. Pierwszy po wojnie leśniczy z Kliczkowa zeznał, że dwa Sztudebakery załadowane rogami pojechały w kierunku Warszawy.

Przed leśniczówką. Siedzi, pierwszy z lewej łowczy (Wildmeister) Apelt , żona i dzieci obok.
Na małym zdjęciu: łowczy Apelt z rodziną na spacerze w alejce przy folwarku

Dawna leśniczówka, do 1945 r. urzędował i mieszkał w nim nadleśniczy (Oberförster) Habermann junior (senior na foto z lew. str.). Ten dom jak i budynek lekarza dr. Fiehna stojący po drugiej str. mostu, zostały zniszczone przez wysadzenie przęsła ( ) mostu (po stronie Wehrau) przez Niemców w lutym 1945 r. Zniszczyła je chyba fala uderzeniowa - domy stały w pewnej odległości od mostu. Widok leśniczówki od szczytu, foto prawy górny róg

Friedrich III Hermann zu Solms-Baruth

Friedrich III. Hermann Heinrich Christian Johann książe zu Solms-Baruth z żoną księżniczkę Adelheid von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Gluecksburg

Friedrich III Hermann Heinrich Christian Johann książe zu Solms-Baruth był drugim z pięciorga dzieci księcia Fridricha II zu Solms – Baruth (1853 – 1920) i hrabiny Idy Louisy (Lulu) z domu von Hochberg, baronowej von Fuerstenstein  z domu książąt von Pless (1863–1938). Urodził się wczesną wiosną 25 marca 1886 roku na zamku Kliczków. 1 sierpnia 1914 roku w poczdamskim Friedenskirche ożenił się z księżniczkę Adelheid von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Gluecksburg,  przez co stał się powinowatym – szwagrem min. księcia von Sachsen-Coburg und Gothaa, a poprzez dom Schleswig-Holstein-Sonderburg-Gluecksburg stał się jednocześnie spokrewnionym ze zmarłą wdową po ostatnim Cesarzu Niemiec, Wilhelmie II, Cesarzową i Królową Prus – księżną Augustą Viktorią Friederiką Luisą Feodorą Jenny von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Augustenburg.

Książęca rodzina mieszkająca w zamku do 1945 r. Od lewej: hrabianka Lika (1916-1989), książę Friedrich III (ur.1886 w Kliczkowie, zm. w Windhoek / Namibia 1951 r.), mały hrabia Friedrich IV (1926 - 2006), hrabianka Kalma (1929), księżna Adelheid (z domu) von Schleswig - Holstein - Sonderburg- Glücksburg (1889-1964), hrabianka Rosi (1925-1983) i hrabianka Feo (1920-2006), przyszła olimpijka, startowała w skoku wzwyż na olimpiadzie w 1952 r. w reprezentacji Austrii jako Feodora Schenk. Zdobyła brązowy medal (1,64 m) na mistrzostwach Europy w 1938 r.

Książęce rodzeństwo, od lewej: Lika (Friederike Luise) z pieskiem, Rosi (Rose), Feo (Feodora), Kalma (Caroline Mathilde) i Friedrich.
Ze zbioru Frau Parusel z Nürnberg

Feodora Hedwig Luise Victoria Alexandra Marie Gräfin zu Solms - (ur. 5 kwietnia 1920 r. w Baruth/Mark, zm. 23 marca 2006 r. w Wiedniu) – niemiecka arystokratka, w młodości lekkoatletka, specjalistka skoku wzwyż, medalistka mistrzostw Europy z 1938 r.

Była córką Friedricha zu Solms-Baruth, księcia Solms-Baruth, właściciela zamku w Kliczkowie, późniejszego współpracownika Kręgu z Krzyżowej. W 1942 r. poślubiła Gerta Schenka, austriackiego przemysłowca, a po jego śmierci w 1951 r. wyszła za mąż w 1961 r. za Karla Adolfa księcia von Auersperg.

Startując w reprezentacji Niemiec zdobyła brązowy medal w skoku wzwyż na mistrzostwach Europy w 1938 r. w Wiedniu, przegrywając jedynie Węgierką Ibolyą Csák i Holenderką Nelly van Balen Blanken. Pierwotnie w konkursie zwyciężyła Dora Ratjen z Niemiec, lecz została zdyskwalifikowana, gdy wyszło na jaw, że jest mężczyzną. Zu Solms ustanowiła w tym konkursie swój rekord życiowy wynikiem 1,64 m, którego nie poprawiła do końca kariery.

Reprezentując Austrię zajęła 6. miejsce w skoku wzwyż na igrzyskach olimpijskich w 1952 r. w Helsinkach. Była mistrzynią Niemiec w skoku wzwyż w 1939 r. oraz wicemistrzynią w 1938, 1940, 1941 i 1942 roku, a także mistrzynią Austrii w tej konkurencji w 1948, 1951 i 1952 roku.

Prinz Friedrich zu Solms-Baruth i princesse Adelheid zu Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg

W 1914 r. książę poślubił księżniczkę Adelheid von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Gluecksburg, Ślub odbył się w dniu kiedy Cesarz Wilhelm II wypowiedział I Wojnę Światową. W wyniku ogłoszonej mobilizacji jego ojciec trafił na front, a gdy wrócił opowiadał o okropnościach jakie spotkały nie tylko jego. Po dojściu nazistów do władzy hrabia daleki od polityki skupiał się na swoim majątku i wychowywaniu dzieci.  Mimo, że trzymał się od polityki z dala był przekonywany do nowego porządku, z którym się nie zgadzał. W tamtym czasie jego dobra sąsiadowały z pruskim poligonem w Świętoszowie, gdzie utworzono obóz dla jeńców sowieckich.

Poligon w Świętoszowie

Za sprawą rodziny von Dohna w 1898 r. pomiędzy Żaganiem a Świętoszowem zaczął powstawać poligon, który dynamicznie rozwijał się aż do końca I Wojny Światowej – w 1905 r. zajmował powierzchnię 5 tys. ha. Teren poligonu Świętoszów jest położony w województwie dolnośląskim, powiecie bolesławieckim w granicach gmin Bolesławiec oraz Osiecznica. Założony na potrzeby niemieckiej armii (tworzenie rozpoczęto od 1898). Pierwsze jednostki szkoliły się na nim już kilka lat później. W czasach I i II Wojny Światowej szkolono tutaj jednostki wojskowe przed wysłaniem na front.

Po dojściu nazistów do władzy w 1933 r. powiększono teren poligonu do tego stopnia, że w czasie II Wojny Światowej należał on do największych na terenie III Rzeszy. W latach 40. na terenie poligonu, przeznaczonego od początku istnienia do szkolenia oddziałów artylerii, piechoty, saperów i strzelców, ćwiczyło od 60 do 70 tysięcy żołnierzy Wehrmachtu (wojsk lądowych i Luftwaffe), Waffen-SS oraz Abwehry. Jak to zwykle bywa nie obeszło się bez katastrof w czasie ćwiczeń wojskowych.

Niewątpliwie do największych, a przynajmniej najbardziej głośnych katastrof, związanych ze świętoszowskim poligonem, należało błyskawiczne zniszczenie trzynastu samolotów Junkers Ju 87 „Stuka” (Sturzkampffl  ugzeug), zwanych sztukasami, i śmierć dwudziestu sześciu doświadczonych lotników Luftwaffe. Cechą charakterystyczną tego bombowca nurkującego były mocno „złamane” skrzydła i montowane w początkowym okresie wojny syreny akustyczne, nazywane dla ogłuszającego dźwięku trąbami jerychońskimi. Podczas wchodzenia maszyny w lot nurkowy włączano je, a ich przeraźliwe wycie zwiększało panikę wśród atakowanych kolumn. Zrzucane bomby miały natomiast kartonowe rurki, wydające narastający w trakcie spadania przenikliwy świst. Junkersy Ju 87 wyposażano w automat, wyprowadzający bombowiec z głębokiego lotu nurkowego po ewentualnym zasłabnięciu pilota, co zdarzało się stosunkowo często, stanowiąc konsekwencję występujących wtedy znacznych przeciążeń.

Niemal dwa tygodnie przed napaścią hitlerowskich Niemiec na Polskę, 15 sierpnia 1939 roku, nic nie zapowiadało mającej nastąpić tego dnia katastrofy. Pokazu precyzyjnego bombardowania niewielkiego celu, umieszczonego na świętoszowskim poligonie, miały dokonać z lotu nurkowego załogi cottbuskiego dywizjonu. Co prawda pogoda tego feralnego dla Niemców dnia była kiepska, bowiem nad lasami porastającymi teren ćwiczeń zawisły pasma mgły, jednak ostatecznie postanowiono przeprowadzić zaplanowany manewr. Dywizjon junkersów musiał wykonać bombardowanie zwartą formacją. Do pokazu użyto ćwiczebnych betonowych bomb, posiadających specjalne gniazda, w których zainstalowano świece dymne. Po uwolnieniu tych cementowych „cygar” z zaczepów samolotu powstające za nimi smugi pozwalały na ocenę skuteczności ataku.

Na wieży obserwacyjnej pojawili się wysocy rangą niemieccy oficerowie Luftwaffe, generałowie Wolfram von Richthofen, Hugo Sperrle i Bruno Loerzer. Dywizjonem dowodził kapitan Walter Sigel, doświadczony pilot, wielokrotnie wcześniej wykonujący podobne ćwiczenie. Wkrótce nadlatujące nad cel maszyny przeszły do lotu nurkowego i z ogłuszającym rykiem błyskawicznie runęły w dół. Śledzący pokaz oficerowie z przerażeniem stwierdzili nagle, że junkersy niebezpiecznie zbliżają się do porastających teren krzewów i dopiero tuż nad nimi usiłują wyjść z nurkowania. Udało się to tylko jednemu pilotowi – samemu kapitanowi Sigelowi, którego bombowiec nad samą ziemią wyszedł z szaleńczego lotu, pozostałe maszyny, jedna za drugą wbijały się w glebę, skąd natychmiast wzniosły się słupy dymu. Po katastrofie szukano przyczyn wypadku. Zwołany sąd wojenny oczyścił z zarzutów dowódcę dywizjonu. Uznano, że jego błąd spowodowała mgła, a życie kapitana Sigela ocaliło jego doświadczenie. Nie zdążyli jednak podobnego manewru wykonać pozostali lotnicy, ginąc w roztrzaskanych szczątkach prowadzonych bombowców.

Książę (pierwszy z lewej) z grupą leśników ogląda miejsce katastrofy samolotu Junkers. Trzeci od lewej nadleśniczy Habermann

Książę Friedrich Solms - Baruth (z lewej, za nim nadleśniczy Haberman) z grupą leśników odwiedza miejsce katastrofy

Tymczasowy pomnik w miejscu katastrofy z betonowych ćwiczebnych bomb, które rzucały Stukasy. Nie zachował się. Sowieci rozjechali go czołgami. Foto ze zbiorów Frau Parusel.

Kliczkowskie dobra hrabiego Friedricha graniczyły z jednym z największych poligonów (utworzony w 1898) w Prusach na Żagańskich Wrzosowiskach w Neuhammer (Świętoszów), a po przejęciu władzy przez nazistów największy w Niemczech.

Podobnie jak podczas I Wojny Światowej na terenie poligonu utworzono obóz dla jeńców rosyjskich, tak w czasie II Wojny Światowej na poligonie funkcjonował Stammlager 308 w którym od lipca 1941 roku więziono jeńców sowieckich (przypuszcza się, że przez Stalag przewinęło się ponad 180 tys. jeńców z czego ponad 50 tys. straciło życie). Do jesieni jeńcy przebywali stłoczeni na odkrytym terenie, byli głodzeni, do tego stopnia, że żywili się nawet trawą, zdarzały się przypadki ludożerstwa (zwłoki jeńców),  i z czasem dopiero zaczęli budować ziemianki przykrywane gałęziami. Warunki bytowe i wyżywienie były gorsze, niż pobyt w średniowiecznej wieży głodowej. Jesienią 1941 roku zaczęto budować drewniane baraki i część jeńców została do nich przeniesiona. Trudne warunki egzystencji, niedostateczne wyżywienie, brak opieki medycznej i ciężka praca powodowały dużą śmiertelność wśród jeńców. Wybuchały epidemie tyfusu i czerwonki.

Sowieccy jeńcy zmuszani byli do prac leśnych na rzecz SS i Wehrmachtu. Jesienią 1941 roku SS utworzyło, bez zgody i wiedzy hrabiego, niewielki, osiemdziesięcioosobow podobóz zlokalizowany już w dobrach należących do kliczkowskiego majątku. Informacja o tym podobozie szybko dotarła do książęcych leśniczych, a tym samym do wiadomości Hrabiego. Tym bardziej, że oprócz samej wiadomości o utworzeniu podobozu Hrabia dowiedział się o tragicznych warunkach w jakich przetrzymywani są pozbawieni ochrony Konwencji Genewskiej sowieccy jeńcy, o ich dręczeniu, pracy ponad siły, głodzeniu  pozbawianiu picia i rozstrzeliwaniu.

Pewnego wieczoru, za wiedzą Hrabiego, dwoje ludzi – robotnik leśny i miejscowy rzeźnik Heinrich Hirche podkradli się do owego podobozu i przerzucili za druty, za zgodą trzech przekupionych wcześniej mięsem z dziczyzny strażników SS, worki z chlebem, mięsem i kartoflami. 

   
Jakież było zdziwienie rzeźnika i owego robotnika leśnego, gdy następnego dnia do Kliczkowa zajechali esesmani i zaczęli ich szukać. Robotnik leśny nie ufał zbytnio przekupionym esesmanom i mając złe przeczucia zniknął, natomiast bardziej ufny rzeźnik Hirche myśląc, że sprawa została dzień wcześniej ułożona, pozostał w Kliczkowie i w konsekwencji swej nieostrożności został bez jakiegokolwiek ostrzeżenia, przed własnym domem rozstrzelany.

Gdy tylko Hrabia dowiedział się o rozstrzelaniu rzeźnika, a pierwszą osobą, która Go o tym poinformowała był nauczyciel jazdy konnej z pałacowej stadniny – Herr Piotrowski, niezwłocznie pojechał do powiatowej siedziby NSDAP w Bolesławcu, gdzie w kategoryczny sposób zaprotestował przed Kreisleiterem Fritzem Lehmannem. Hrabia poinformował Kreisleitera, że uda się do Berlina i osobiście zaprotestuje przed szefem SS i policji Heinrichem Himmlerem przeciw mordowi na Heinrichu Hirche oraz przeciw obecności w jego włościach obozu jenieckiego, w którym nie przestrzega się zasad Konwencji Genewskiej, w której głodzi się na śmierć i zabija jeńców. Hrabia głośno i tonem nie znoszącym sprzeciwu zakomunikował Kreisleiterowi Lehmannowi, że nie będzie tolerował podobnych zachowań w swoich dobrach.

To zdarzenie stało się początkiem tragedii Hrabiego. Bolesławiecki Kreisleiter Fritz Lehmann niezwłocznie poinformował swego przełożonego i znajomego Gauleitera Karla Hanke o zdarzeniu. Hanke ze swej strony parę dni później pojawił się na kliczkowskim zamku i podjął próbę przekonania hrabiego Friedricha co do stosowności i konieczności twardego postępowania SS i NSDAP wobec wrogów państwa.

Jednakże ta, niepierwsza już próba skłonienia Hrabiego do wstąpienia w szeregi nazistowskiej partii spowodowała jedynie wybuch złości hrabiego Solms. Oświadczył On Hankemu, że kategorycznie żąda usunięcia owego obozu z terenu jego lasów, i dopilnowania, aby sowieccy jeńcy otrzymywali wystarczające racje żywnościowe zgodnie z genewską konwencją.

 „Auf meinen Besitzungen, Verehrter Herr Hanke, bin immer noch ich Herr und Patron“„Weder SS noch NSDAP koennen hierher kommen und einfach Leute erschiessen. Ausserdem werde ich mich diesbezueglich an den Praesidenten des Deutschen Roten Kreuzes, meinen Schwager wenden und den Zwischenfall melden!“ („ W moich posiadłościach, szanowny Panie Hanke, ciągle ja jestem panem i opiekunem” „Ani SS ani NSDAP nie mogą tu przychodzić i tak po prostu rozstrzeliwać ludzi. Ponadto w tym względzie zwrócę się do prezydenta Niemieckiego Czerwonego Krzyża, mojego szwagra i zamelduję mu o zdarzeniu!”).

Dla Hankego, byłego młynarza z Lubania odpowiedź hrabiego Solms –Baruth na jego kolejne już od roku 1933 „oświadczyny” była niczym policzek, była zniewagą jakiej Gauleiter nigdy nie zapomniał.

W konsekwencji nielegalny podobóz zlikwidowano, a sam obóz Stammlager 308 zamieniono na bazę szkoleniową dla jednostek militarnych, podporządkowanych wojskowym władzom niemieckim, złożoych głównie z Rosjan i Ukraińców, którzy zgodzili się współpracować z III Rzeszą. Powstały tu bataliony: „Nachtigall” („Słowik”), 14 Ochotnicza Dywizja Waffen SS Galizien.

W międzyczasie w hrabiowskich dobrach w Brandenburgii w okolicach Wuensdorfu dowództwo Wehrmachtu usilnie starało się wydziedziczyć bez odszkodowania właścicieli z ich leśnego majątku Tylko dzięki przebiegłości zarządu nadleśnictwa i trikom prawnym adwokatów udało się hrabiemu von Solms -Baruth zachować brandenburskie włości.

Od tego momentu oraz od egzekucji rzeźnika Hirche w Kliczkowie hrabia Friedrich III zu Solms- Baruth pozostawał w kręgu zainteresowania NSDAP i samego Heinricha Himmlera, a bolesławiecki Kreisleiter Fritz Lehmann zamieszkały przy ulicy Friedrich Naumann Ring 8 ( ul. Zwycięstwa) objął hrabiego stałą inwigilacją i natarczywą „perswazją” mającą skłonić go do wstąpienia w szeregi NSDAP.

W 1944 roku problemy hrabiego z bolesławiecką NSDAP i Gestapo nasiliły się. Powszechne poczucie nadchodzącej klęski faszystowskich Niemiec (choć jeszcze nie na Dolnym Śląsku) potęgowały represje i powodowały przykręcanie śruby państwowej kontroli i cenzury. Graf Friedrich III Solms – Baruth od dłuższego już czasu był stale śledzony i podsłuchiwany. Regularnie wzywany bywał na „rozmowy” na Friedrichstrasse 10 w Bolesławcu do powiatowej siedziby NSDAP i do siedziby tajnej policji państwowej Gestapo. Przez cały czas inwigilowania hrabiego udawało się mu mimo wszystko wywieść szpicli w pole, aż do momentu gdy ktoś doniósł, że graf sieje defetyzm nie wierząc w ostateczne zwycięstwo

Hrabia Friedrich był wielokrotnie przesłuchiwany w Bolesławcu, stając w obliczu zarzutów o sianie wrogiej propagandy (choć Gestapo nie posiadało twardych dowodów przeciwko niemu) w konsekwencji, pod groźbą stanięcia przed Volksgerichtshof’em (Trybunał Ludowy) i orzeczenia kary śmierci został zmuszony do opuszczenia zamku Kliczków i podpisania dokumentu przekazującego swój cały majątek, w skład którego wchodziły cztery rezydencje i ponad 17 000 ha ziemi, Heinrichowi Himmlerowi.

Friedrich III po podpisaniu wymuszonego dokumentu udał się do swej rodowej rezydencji w podberlińskim Baruth, którego zarządu też został pozbawiony. Później, na specjalny rozkaz szefa SS Heinricha Himmlera pozbawiony został także prawa przekraczania progu i tej posiadłości.

W dzień po nieudanym zamachu na Hitlera w Wilczym Szańcu, 21 lipca 1944 roku Hrabiego aresztowano i przewieziono na przesłuchania do siedziby berlińskiej Gestapo przy Prinz – Albrecht – Strasse 8. Po długich, nieprzerwanych, wielonocnych przesłuchaniach Hrabia załamał się i został przewieziony do  więzienia Gestapo w Poczdamie. Przesłuchania  poczdamskiej katowni trwały blisko siedem miesięcy.

Rozpoczęło się przygotowywanie aktu oskarżenia przeciwko Friedrichowi III Solms – Baruth do Trybunału Ludowego. I tu… do procesu nie dochodzi – oficjalnie z powodu słabych, bądź niewystarczających dowodów winy Hrabiego.

Zbliżał się nieubłagany dla nazistów koniec wojny, dzięki pomocy wielu ustosunkowanych przyjaciół oraz szeregu prawnych – adwokackich trików i szczęśliwym zbiegom okoliczności hrabia Solms – Baruth zostaje zwolniony z poczdamskiego więzienia.

W tym miejscu warto zastanowić się nad ewentualną rolą i protekcją wysoko ustosunkowanego znajomego, byłego dyplomaty, charge d’affaires w Warszawie, ambasadora w Moskwie, Tokio i wysokim rangą pracowniku ambasady Niemiec w Londynie aż do wybuchu wojny. Mowa tu o weimarskim i hitlerowskim dyplomacie, dziedzicu Grodźca – Herbercie von Dirksenie. Ten dyplomata, acz służył hitlerowskiemu reżimowi, acz był członkiem NSDAP, to jednak nie był fanatycznym członkiem Ruchu. Zachowywał wyważony stosunek i ogląd sytuacji politycznej. Dwukrotnie spotykał się z przedstawicielami opozycji antyhitlerowskiej, był zorientowany  w planach von Moltkego, proponowano mu nawet objęcie stanowiska ministra spraw zagranicznych w nowym rządzie Niemiec. Von Dirksen wiele wiedział i jeszcze więcej mógł załatwić. Czy pomógł uwolnić znajomego – hrabiego Friedricha III zu Solms – Baruth?

Zresztą trzeba przyznać, że opatrzność czuwała na Grafem niezmiennie. Komiliton Grafa hrabia Helmuth James von Moltke został aresztowany i stracony już w styczniu 1944 roku w więzieniu w Ploetzensee, a przyjaciel Peter Graf Yorck von Wartenburg po lipcowym zamachu na Hitlera został powieszony 8 sierpnia w tymże samym więzieniu Berlin – Ploetzensee i to na wyraźny rozkaz Fuehrera.

Z Poczdamu, z więzienia zdruzgotany psychicznie i materialnie Hrabia wyjechał z żoną i dziećmi do rodziny w Saksonii, a potem do domu szwagra, księcia Friedricha von Schleswig-Holstein do dóbr Vogelsang. Stamtąd udali się do Szwecji, gdzie byli gośćmi następczyni tronu szwedzkiego, księżniczki Sibylli (z domu Saxe-Coburg-Gotha) w Sztokholmie, skąd ostatecznie zdecydowali się wyemigrować do Namibii w południowej Afryce, gdzie jeszcze przed wojną był kupił podupadłą farmę.

Farma

Farma w Południowo-Zachodniej Afryce. Jedyne, co pozostało Friedrichowi Hermannowi, to kawałek ziemi w Południowo-Zachodniej Afryce to Farma Dabib, o obszarze około 500 km2, położona na północny wschód od Marientalu.

Mariental jest miastem o 10.000 mieszkańców w południowo-centralnej Namibii, leżącym o 232 km (144 mil) na północ od Keetmanshoop i 274 km (170 mil) na południowy wschód od Windhoek. Leży na wysokości 1,090 metrów (3.580 stóp). Miasto i okolice położone są w gorącym, suchym regionie.

Hrabia nabył gospodarstwo w 1937 roku, za namową rolnika Alberta Voigta, aby zabezpieczyć się przed możliwością katastrofalnej wojny w Europie, którą już wtedy przewidywał. Friedrich Hermann dotarł do Dabiba, w środku Kalahari, z żoną i synem w 1948 roku.

Friedrich Hermann Fürst zu Solms-Baruth w Namibii

Książę z żoną w Namibii

Zatrzymanie i tortury zostawiły ślad na Friedrichu Hermannie. Poważnie chory, musiał przejść operację w 1951 roku, której nie przeżył. Przed wyjazdem do szpitala w Windhoek odwiedził swoje ulubione miejsce na wzgórzu pod drzewem pasterza, aby się pożegnać. W tamtym miejscu, nazywanym  ”Solmscher Posten” jego śmiertelne szczątki zostały pochowane i wzniesiono w tym miejscu zwykły drewniany krzyż.

Książę Fryderyk - wnuk hrabiego Friedricha III zu Solms – Baruth, książę Friedrich Eduard Philip Theodor Nikodemus V zu Solms-Baruth   przy grobie dziadka w Kalahari

Później postawiono przed drewnianym krzyżem pamiątkowy kamieniem, który pokazuje się gościom na wycieczkach przyrodniczych - obecnie ten teren leży w rezerwacie przyrody.

Na kamieniu obok imienia i nazwiska wyryto maksymę  księcia, który przeciwstawił się nazistom. Na podstawie poezji Johanna Wolfganga von Goethe brzmi ona: „Bo byłem człowiekiem, a to znaczy być wojownikiem”.

Grób księcia

Jego jedyny syn, książę Friedrich IV zu Solms-Baruth rozpoczął walkę o restytucję podstępnie wywłaszczonego majątku. Zjednoczenie Niemiec, wchłonięcie Niemieckiej Republiki Demokratycznej, w granicach której ten majątek się znajdował, otworzyło przed nim nowe prawne możliwości. Co prawda w 2003 r. książę Friedrich IV odzyskał 3 658 hektarów ziemi na terenie Branderburgii i Saksoni-Anhalt, oraz 8 mln marek jako odszkodowanie za mienie pozostawione na wschodzie Niemiec.

Książe Friedrich IV zu Solms-Baruth z portretem ojca

Z kolei  wnuk hrabiego Friedricha III zu Solms – Baruth, książę Friedrich Eduard Philip Theodor Nikodemus V zu Solms-Baruth  prowadzi nadal sądową walkę o odzyskanie pozostałej części rodowego majątku.

Friedrich III zu Solms-Baruth i jego wnuk

Książę Friedrich III Solms – Baruth nigdy nie odwiedził swej ojczyzny – Dolnego Sląska, Brandenburgii, Kliczkowa. Zmarł 12 września 1951 roku w Windhoek w Południowej Afryce.

Z zamku kliczkowskiego wywieziono część jego wyposażenia i zbiorów, co odbyło się pod nadzorem Gestapo również w nocy. Pozostało jednak sporo nakryć kryształowych, księgozbiory i inne cenne przedmioty. Tuż po wojnie kryształowe wazony służyły jako ustawiane na ogrodzeniu cele, do których strzelali pijani oficerowie sowieccy, urządzający sobie zawody.

Hrabia był przeciwnikiem nazizmu i chciał powrotu do Monarchwi. Zalożył nawet w Kliczkowie jednostkę paramilitarną Stahlhlem.

Lokalna grupa Stahlhelm z Kliczkowa

Następca tronu wita się z żołnierzami Stalhelm w Kliczkowie. Z prawej książę Friedrich Solms - Baruth.

Kliczków położony w środku Puszczy Bolesławieckiej był celem wycieczek i wielce pożądanym miejscem weekendowych  i dłuższych odwiedzin składanych przez mniej lub bardziej skoligaconą niemiecką arystokrację. Na zamku organizowano wielkie bale jak i ceremonie weselne dla zaprzyjaźnionych rodzin szlacheckich. Książę Friedrich był, podobnie jak i ojciec, zapalonym myśliwym i wielkim Tierfreundem - miłośnikiem zwierząt. Jedno jest pewne. To głównie możnym tamtego świata służyły różne domki i wzniesione w okolicznych lasach czatownie. Patrząc na najstarsze mapy ziemi osiecznickiej, widzimy na nich rozsiane po kniei gajówki i ekskluzywne „chaty” myśliwskie, wyposażeniem zupełnie nieprzypominające wiejskich, skromnych domostw. Na tych samych planach wyrysowywano też skrupulatnie paśniki. Część z nich, zwłaszcza tych wzniesionych daleko od ludzkich sadyb, podbudowywano trwałymi, piaskowcowymi bądź ceglanymi piwnicami, służącymi do gromadzenia i przechowywania karmy.

Kliczkowskie jelenie

Warto wspomnieć także o innym kliczkowskim pomiku. Na Wielką Woję wysyłano okolicznych mieszkańców, którzy często ginęli na niej. Stawiano im pomniki, które potem ulegały zniszczeniu przez sowietów po II Wojnie Światowej lub przez napływową polską ludność.

Każde miasto i wieś w Niemczech wysyłało na fronty I Wojny Światowej młodych mężczyzn, często nie rozumiejących celu i sensu toczonych przez siebie walk. We wszystkich niemal wsiach i miastach, po nastaniu pokoju stawiano pomniki utrwalające dla potomnych nazwiska tych, którym nie udało się wrócić.

W Kliczkowie pomnik odsłonięto w 1923 roku. Stał on w centrum wciętej w skarpę malowniczej wnęki terenowej, przy drodze biegnącej górną krawędzią doliny Kwisy w kierunku nieistniejącego dziś mostu wiszącego, gdzie obecnie rzekę przegradza zapora i zabudowania nowej elektrowni wodnej. Wykonano go z dużego głazu, oszlifowanego z jednej strony, na której to płaszczyźnie umieszczono nazwiska siedemnastu żołnierzy pochodzących z tej niewielkiej wsi, poległych na różnych frontach. Zachowało się zdjęcie tego monumentu, dzięki któremu znamy też nazwiska na nim umieszone. Są to: E. Doring   9.9.14, M. Nüfsler   10.11, M. Gnaden  8.3.15, W. Kensch 14.8, R. Flanz 8.15.16, H.Höhn 22.5.17, E. Kiesch 10.7 ,M. Günther 31.8 ,E. Kicke 27.10. 17, E. Tschachne 22.11 ,F. Nanck 22.12 ,K. Milde 20. 3.18 ,F. Wrabetz 25.4 ,E. Müller 29.4 ,M. Schubert 23.10 ,A. Flanz 1.11 ,P. Nitschke 17.9.16.

Według niektórych mieszkańców, przybyłych do Kliczkowa już po 1945 roku, nieruszany przez kilkadziesiąt lat od zakończenia ostatniej wojny kamień ten został ostatecznie zrzucony do wykopanego dołu i zasypany przez spychacz warstwą ziemi. W miejscu tego szczególnego „pochówku” ma podobno spoczywać nadal.

Budynek zamku przetrwał II Wojnę Światową niemal bez szwanku, jednak wyposażenie wnętrz zostało splądrowane przez żołnierzy radzieckich. W 1971 roku zamek nabyła Politechnika Wrocławska, po czym podjęła bezskuteczne próby jego uratowania. Po przełomie politycznym budynek przejęła jedna z wrocławskich firm i rozbudowała go do postaci luksusowego centrum konferencyjno-rekreacyjnego, którego otwarcie miało miejsce w 1999 roku. Zamek Kliczków należy do najstarszych obiektów tego typu na Dolnym Śląsku. Historia tego zamku miała swój początek w XIII wieku. Zamek wzniesiono wówczas jako gród graniczny i tę warowną funkcję zachował aż do początków XIX wieku. W tym okresie zamek został przebudowany w stylu romantycznym. Obecnie w zamku mieści się ekskluzywny hotel. Poza tym zamek posiada park miniatur, nad którym modelarze pracowali przez siedem miesięcy.

Zamek Kliczków - stan obecny

O bogactwie i znaczeniu tutejszych książąt świadczy fakt kilkakrotnych wizyt Cesarza niemieckiego Wilhelma II, który przyjeżdżał przede wszystkim na organizowane tutaj wielkie polowania. Miejscowy dziedzic i Wilhelm II byli ze sobą skoligaceni przez swoje żony – księżniczki pszczyńskie. Zachował się szczegółowy opis cesarskiego polowania z 1911 roku.

Warto zacytować opis polowania w Kliczkowie nad Kwisą na Dolnym Śląsku. W czasach Wilhelma Kliczków był w posiadaniu książęcej rodziny Solms-Baruth, która uczyniła z zamku jedno z najbardziej ulubionych miejsc dla myśliwych – arystokratów z całych Prus. Opis polowania zamieścił Łowiec Polski w sierpniu 2007 roku (artykuł Mariusza Olczaka).

„Wilhelm II przyjechał na stację w Osiecznicy 4 sierpnia 1911 roku. Po krótkim powitaniu w towarzystwie księcia zu Solms – Baruth wsiadł do samochodu i z miejsca wyruszył na polowanie do rewiru łowieckiego Stary Gaj, leżącego na północ od Czernej, nieopodal Zagajnika. Taki pośpiech spowodowany był napiętym terminarzem, który pozwalał jedynie na dwudniowy pobyt w Kliczkowie.

Teren polowania wybrany był nieprzypadkowo, gdyż właśnie w momencie przybycia Cesarza miejscowy leśniczy zameldował księciu o sześciu jeleniach widzianych w tym rejonie poprzedniego wieczora oraz rankiem. Po zajęciu przez Cesarza miejsca na jednym ze stosów drewna polowanie rozpoczął książę Friedrich, Hermann, Johann, Georg zu Solms-Baruth. Pomoc stanowiło 10 pomocników leśnych oraz 30 naganiaczy kierowanych przez łowczego. W niedługim czasie pojawiły się cztery jelenie, a wśród nich największy sześcioletni byk wapiti z 22 odnogami w porożu. Do niego też oddał Cesarz celny strzał z 200 kroków. Poroże ważyło 15 funtów, sam byk blisko 400 funtów, przy długości 2,16 m i wysokości 1,29 m. Następne dwa strzału do jeleni były niecelne. Dopiero strzał w szyję ze 130 kroków dosięgnął największego z chmary. Zatrzymały go jednak dopiero dalsze strzały – strzał ze 150 kroków w łopatkę położył byka. Miał 2,38 m długości, 1,32 m wysokości i wagę niemal 500 funtów, przy 14 – funtowym porożu.

Po tych strzałach zebrano wszystkie ustrzelone okazy, a następnie przerwano polowanie. Sam Cesarz wsiadł do samochodu i udał się wraz z księciem do pobliskiego rewiru łowieckiego i leżącej w jego centrum leśniczówki Hermanówka, ulokowanej na najwyższym w okolicy wzniesieniu o wysokości 235 m. Wilhelm II wszedł na szczyt stojącej tu czterokondygnacyjnej wieży obserwacyjnej, skąd podziwiał rozciągające się wokół bory. Stąd Cesarz udał się samochodem do zamku w Kliczkowie. Dopiero tutaj został powitany przez księżną zu Solms-Baruth, jej rodzinę oraz cały swój dwór i świtę, która w międzyczasie dotarła do zamku. Upolowane zwierzęta zawieszono na, zachowanym do dzisiaj, zadaszonym stojaku myśliwskim, stojącym na dziedzińcu zamkowym.

Nie był to jednak koniec polowania. Po odpoczynku, około godziny 19:00 Cesarz wsiadł ponownie do samochodu i udał się do leśniczówki Marianówka. Usadowił się na skraju liczącej 200 kroków łąki, poprzecinanej niewielkimi rowami odwadniającymi, do których przychodziła zwierzyna. W krótkim czasie pojawiły się jelenie. Ze 185 kroków Cesarz ustrzelił czternastaka, który po strzale w łopatkę ranny podążył za stadem, gdzie z 250 kroków został ponownie trafiony i powalony. Był długi na 2 m, wysoki na 1,26 m, przy wadze ciała ponad 350 funtów oraz 8,5 funtowym porożu.

W 2017 roku natknąłem się w internecie na tekst (w formacie PDF) autorstwa Grzegorza Sobela z przedmową P. Bikonta pt. "Za stołem w Kliczkowie. W sercu kuchni Borów Dolnośląskich", którym znajdują się m.in. opisy wizyt i polowań Cesarza Wilhelma II w Kliczkowie. Obszene fragmenty cytuję w zachowyjąc oryginalną pisownię. Dodatkową ciekawą informacją cytowanych tekstów są opisy uczt, którymi podejmowano Cesarza:

"Zamiłowanie Wilhelma II do polowań było powszechnie znane tak na dworach niemieckich jak i europejskich. Liczne biografie Cesarza, zwłaszcza zaś współczesne mu relacje zamieszczane w prasie codziennej i wielu czasopismach, kreślą łowiectwo jako pierwszą pasję życia ostatniego monarchy Rzeszy Niemieckiej. Wilhelm II zwykł mawiać: „Oprócz własnych trafień najbardziej cieszą pudła innych". A oko miał naprawdę wyborne - 20 września 1898 roku w wieku 39 lat położył tysięcznego jelenia (dwudziestaka) w lasach pod Schorfheide w Brandenburgii - 70 km na północ od Berlina. Cztery lata później Dworski Urząd Łowczy podał w nocie prasowej, iż z ręki Cesarza padło już 47 443 sztuk dziczyzny (w tym dzikiego ptactwa). Ceniący wysoko owe cesarskie hobby Friedrich II zu Solms-Baruth trzymał w ręku, rzec można - asa pikoweg. Ponawiając Jego Wysokości zaproszenia do odwiedzin w Kliczkowie, gdyż okoliczne lasy obfitowały w zwierzynę łowną, której hodowla w tutejszych dobrach stała co najmniej od połowy XIX wieku na najwyższym poziomie. Cesarz nie kazał na siebie długo czekać i już dwa lata po koronacji (15.06.1888) zawitał po raz pierwszy do zamku nad Kwisą.

Wilhelm II bawił w Kliczkowie pięć razy - w 1890, 1896, 1898, 1906 i 1911 roku - a pierwsza wizyta wypadła dość niespodziewanie. Krótko przed zaplanowanymi w dniach 10-20 września 1890 roku manewrami wojskowymi pod Legnicą zapanowało na zamku jak i w pobliskim Bolesławcu wielkie poruszenie, gdy lokalna prasa podała 31 sierpnia niesprawdzoną jeszcze informację, że Cesarz wyraził zamiar odwiedzin hrabiego zu Solms-Baruth zaraz po zakończeniu manewrów. Stosowne pismo zapowiadające dwudniową wizytę zostało przesłane na zamek przez marszałka dworu dopiero 11 września, ale należący do wąskiego grona śląskich przyjaciół monarchy pan na Kliczkowie nie czuł z tego tytułu żadnej urazy. Wilhelm II przybył na dworzec w Bolesławcu w sobotę 20 września kilka minut po 21:00 w towarzystwie dwóch adiutantów majora Albrechta von Zitzewitza (1848-1917) i barona Alberta von Seckendorffa (1849-1921), marszałka dworu barona Moritza von Lynckera (1853-1932), sekretarza dworu Detlofa von Schwerina (1869-1940) oraz osobistego lekarza dra Rudolfa von Leutholda (1832-1905). Wprawdzie odrzucił konieczność oficjalnego powitania przez miejscowe władze, lecz budynek dworca został uroczyście udekorowany, ulice rozświetlały iluminacje, a przedstawiciele bolesławieckich cechów, lokalnych związków i towarzystw stawili się licznie, by z honorami powitać szacownego gościa. Wjazd pociągu witało bicie dzwonów w mieście. Droga do Kliczkowa była pełna tłumów wiwatujących na cześć monarchy. Co 50 kroków stał człowiek z pochodnią. Przed zamkiem oczekiwało Cesarza 100 członków związku weteranów Queisthal trzymających płonące pochodnie. Na zamkowym maszcie powiewał czerwony sztandar cesarski.

Po przyjeździe Cesarz zjadł obiad wraz z gospodarzami zamku i udał się na spoczynek. W niedzielę po porannej mszy w Tomisławie hrabia wraz z żoną podjął Cesarza i towarzyszące mu osoby drugim śniadaniem punktualnie o 13:00, które zgodnie z dworskim zwyczajem zostało zorganizowane na tę okazję w formie dejeuner dinatoire (forma bankietu - dop. autora). Do stołu zasiedli jeszcze hrabia Friedrich Georg von Asseburg z żoną (krewni rodziny Solms-Baruth), książę pszczyński Jan Henryk XI von Hochberg oraz starosta bolesławiecki Conrad von Rosenstiel (łącznie 12 nakryć). Wczesnym popołudniem Cesarz udał się w towarzystwie hrabiego na krótki spacer po zamkowym parku, po czym przyjął zaproszenie hrabiny Idy Luizy na przejażdżkę lekkim wozem zaprzężonym w dwa konie. Hrabina powoziła sama. Późnym popołudniem Wilhelm II polował wraz z hrabią w lasach pod Osiecznicą (źródła nie donoszą o jego wynikach). Obiad wypadł po ósmej wieczorem w wąskim gronie osób mu towarzyszących. W poniedziałek 2 września Cesarz udał się wczesnym rankiem tuż po 5:00 ponownie na polowanie pod Osiecznicę. Znany z celnego oka upolował tego dnia po jednym dwudwudziestaku, szesnastaku, czternastaku, dwa dziesiątaki i kilka mniejszych jeleni oraz dwa daniele. Wszystkie zwierzyny powalił klasycznym strzałem w komorę (Bluttschuss), dając tym dowód swoim najwyższym umiejętnościom łowieckim. Podczas polowania w położonej przy drodze do Parowej leśniczówce zwanej Marianówką (Marienhaus) zorganizowano w południe śniadanie. Zaplanowany na 17:00 obiad rodzinny został przesunięty aż o dwie godziny z powodu przedłużających się łowów. Podczas biesiady, której towarzyszyła swobodna rozmowa, Wilhelm II dziękował za wspaniałą gościnę, spokój i porządek panujący na zamku. Obiecał ponowną wizytę w Kliczkowie, czym wyraził wobec gospodarzy swoje szczególne uznanie. Gdy opuszczał zamek, na dziedzińcu płonęły pochodnie, a dworscy myśliwi zagrali fanfary na rogach myśliwskich".

Program kulinarny pierwszej wizyty Wilhelma II w Kliczkowie to dwa dość późne obiady w wąskim gronie (sobota, niedziela), śniadanie w formie dejeuner dinatoire (niedziela), śniadanie podczas polowania (niedziela) oraz obiad rodzinny (poniedziałek) jako biesiada pożegnalna wydana na cześć Cesarza przez księcia zu Solms-Baruth i jego żonę. Na szerszą uwagę zasługują trzy ostatnie spotkania przy stole. Dejeuner dinatoire, zwane w literaturze przedmiotu „dużym śniadaniem" lub „wczesnym obiadem", przypominało w istocie obiad, przy czym było podawane w porze drugiego śniadania, czasem też dużo później. Jego menu było znacznie lżejsze od klasycznego obiadu, często bez zupy, z większą ilością ciepłych i zimnych przekąsek, przede wszystkim zaś bez mięs duszonych i klasycznych pieczeni podawanych z kluskami lub puree ziemniaczanym. Obowiązywała obsługa przy stole, na którym nie mogło zabraknąć przed każdym z biesiadników ręcznie wypisanych kart dań. W kulturze stołu dworskiego określone ściśle porą dnia posiłki nie były często przestrzegane - śniadanie wypadało nierzadko w południe, a obiad zastępował późną porą kolację. Obyczaje dworskie (różna pora wstawania), ożywione życie towarzyskie (bale, koncerty, polowania, częste wyjazdy) zmieniały ustalony wcześniej porządek dnia, co w Kliczkowie miało miejsce zwykle podczas wizyt bliższej i dalszej rodziny jak i znamienitych gości. Jeśli klasyczne śniadanie wypadało z grafika, pierwszym posiłkiem było wówczas dejeuner dinatoire, które w latach dwudziestych i trzydziestych XIX wieku przeniknęło do gastronomii dużych miast i na mieszczańskie stoły. Klasycznym przykładem wczesnego obiadu gastronomii Wrocławia jest dejeuner dinatoire wydane w sławnym Ogrodzie Zimowym (Wintergarten) Josepha Krolla podczas wizyty w stolicy Śląska króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV 16 września 1841 roku.
 
W tym czasie w kanonie kulinarnym wczesnych obiadów dworskich wymieniano takie specjały, jak: bulion z pasztecikami rzymskimi, krucha pieczeń wołowa po królewsku, łosoś reński ze sklarowanym masłem, pasztet z kuraków, auszpik z homara, pularda pieczona, karczochy faszerowane, seler po angielsku, paluszki serowe zapiekane w cieście francuskim. Dejeuner dinatoire kończył zwykle słodki deser i kawa, podawano także wina. Znane ze źródeł menu dworskie wczesnych obiadów końca XIX wieku polecały niezliczone potrawy niemal wszystkich kuchni europejskich, a także kuchni wschodniej, meksykańskiej i amerykańskiej. Z ciekawszych naszym zdaniem specjałów i słodkich przysmaków - które były najpewniej znane kliczkowskim kucharzom - wymieńmy: krem a la Dauphine z kasztanami, zupę a la Vefour, zupę królowej, krokiety z piersi kurczaka z sosem monglas, sandwich a la Windsor, krem szwajcarski, pstrąga faszerowanego a la Conde, łososia pieczonego z kremem, indyczkę a la Godard, grillowane kotlety baranie, filety sarnie a la marechal, gulasz z zająca, zimny pasztet z kapłona, kotlet z jelonka na zimno, faszerowane ogórki, karczochy a la Barrigoule, ryż po maltańsku, szarlotkę paryską oraz krem bawarski z czekoladą. Choć źródła nie wspominają o tym, kucharze hrabiego zu Solms-Baruth pochodzili co najmniej z najlepszych szkół niemieckich, inaczej pan Kliczkowa nie porywałby się na goszczenie Cesarza...

Posiłki organizowane podczas rozpoczynanych wczesnym rankiem polowań wypadały z reguły w południe w porze drugiego śniadania. Sławne Jagdfriihstiick były nieodłącznym atrybutem kultury łowieckiej tak na Śląsku jak i w całych Niemczech. Inną formułą myśliwskiej biesiady były pikniki przygotowywane zwykle po zakończeniu polowania. Śniadanie w Marienhaus było ukłonem w stronę Jego Wysokości - Wilhelm II uwielbiał długie polowania, lecz w żadnym wypadku nie - będąc głodnym. Menu myśliwskich śniadań nie należało jednak do wyszukanych. Na stole lądowały zwykle zimne pieczenie, wędliny i pieczone ptactwo. Jesienią i zimą nie mogło zabraknąć wszelkich grzańców i ciepłych ponczów, zaś w cieplejszych porach roku pilsnerów i lekkich win. Obowiązkowe były także ciasta i kawa.

Obiady rodzinne - zwane „Familiendiener" - były w kulturze dworskiej szczególną formą goszczenia ważnych osobistości. W przeciwieństwie do pozostałych posiłków w czasie wizyty Wilhelma II na zamku w Kliczkowie, tym razem były obecne przy stole także dzieci hrabiego (z trójki wówczas żyjących sześcioletnia Rosa Marie i czteroletni Friedrich Hermann), a także jego najbliżsi współpracownicy - sekretarz i zarządca majątku (łącznie 16 nakryć). Swobodną atmosferę podkreślały liczne anegdoty opowiadane przez Cesarza, chętnie przytaczane przez niego historie rodzinne, wydarzenia na dworze berlińskim, relacje z dopiero co zakończonych manewrów woskowych, zwłaszcza zaś jego zainteresowanie sprawami zamku i majątku kliczkowskiego jak również osobistymi sprawami członków rodziny. Tematy wielkiej polityki były nie na miejscu tym bardziej, że Cesarz traktował wizytę w Kliczkowie jako czas odpoczynku po trudach ostatnich dni spędzonych na manewrach wojskowych. Podczas obiadu obowiązywała indywidualna obsługa przy stole, a potrawy podawano pojedynczo zgodnie z kolejnością wymienioną w karcie dań. W tym obowiązywała ścisła etykieta stołu francuskiego, w związku z czym karty dań były na dworach niemieckich wypisywanew języku Moliera, choć sam Cesarz zarządził od wstąpienia na tron w 1888 roku, by na dworze poczdamskim wykładać na stół karty wypisane po niemiecku. Obiady tej rangi - zważywszy na osobę najważniejszego z gości - wymagały wyszukanej oprawy kulinarnej. Dominowały wówczas potrawy o uznanej już marce na stołach dworskich, a do każdego z dań - od zupy poczynając - serwowano odpowiednio dobrane wina. Kuchnia zamku kliczkowskiego słynęła z wysokiego poziomu co najmniej od drugiej połowy XVIII wieku - pierwsza wizyta Cesarza stanowiła więc nie lada wyzwanie dla kucharzy hrabiego. Uznanie, z jakim Wilhelm II wyrażał się o gościnności gospodarzy (wspominały o tym wszystkie relacje prasowe), pozwala przypuszczać, iż komplementował również smaki stołu. Zupa Celestyny, paszteciki a la Mazarin, turbot w sosie dyplomaty lub pstrąg w sosie Bearnaise, frykando z sarniny z sałatką z czerwonej porzeczki, comber z daniela a la Cumberland, pieczone jarząbki z sałatką, polędwica wołowa z zielonym groszkiem, karczochy a la italienne, przysmak florencki, poncz szwarcwaldzki i bomba Hohenzollernów wraz z kawą, masłem i serami na zakończenie biesiady były bez wątpienia na miarę możliwości kliczkowskich kucharzy.

Kolejna długo wyczekiwana wizyta Wilhelma II w zamku nad Kwisą wypadła w 1896 roku. Cesarz przyobiecał hrabiemu Fryderykowi odwiedziny już dużo wcześniej, lecz pan na Kliczkowie nie był jedynym oczekującym... Tym razem gość z Berlina przybył z krótką jednodniową wizytą, którą traktował zapewne jako chwilę wytchnienia po spotkaniu z Carem Mikołajem II (1868-1918) we Wrocławiu (Car bawił w stolicy Śląska w dniach 4-7 września 1896 roku). Z tej okazji hrabia został zaproszony przez Cesarza do Wrocławia i już 4 września wieczorem brał udział w wielkiej biesiadzie wydanej w pałacu królewskim, na którą przygotowano 260 nakryć. W menu nalazły się: zupa indyjska, troć pieczona, garnirowana pieczeń wołowa, filety sarnie po włosku, kurczaki elsaskie, owoce, sałatka, karczochy faszerowane szpikiem, mus jabłkowy, paluszki serowe, lody, deser. Następnego dnia po odebraniu parady wojskowej na Gondowie Cesarz podjął gości obiadem, a Fryderyk II znalazł się pośród 325 zaproszonych gości. Również 6 września zasiadł do stołu podczas obiadu wydanego przez Wilhelma II na cześć Cara Mikołaja II. Tym razem przygotowano jedynie 170 nakryć. Wilhelm II przybył do Kliczkowa w sobotę 12 września, wysiadając o 14:15 na dworcu w Zebrzydowej, gdzie powitał go gospodarz zamku kliczkowskiego. Cesarzowi towarzyszyli marszałek dworu von Lyncker,dwaj adiutanci - nadporucznik hrabia Helmuth Johannes Ludwik von Moltke (1848-1916) i nadporucznik Alfred von Loewenfeld (1848-1927) - a także lekarz osobisty dr Friedrich von Ilberg (1858-1916) oraz dwóch sekretarzy dworu hrabia Friedrich von Schwerin-Stolpe  i Gerharda Taege. W połowie drogi między Tomisławem a Osiecznicą Cesarz udał się wraz z hrabią na polowanie - ustrzelił jednego osiemnastaka z 250 kroków, nadto dwa łosie i jednego rogacza. O 19:30 cesarz został powitany na zamku przez hrabinę z rodziną, a pół godziny później zasiadł do stołu na obiad. Przygotowano 11 nakryć. Oprócz Cesarza w biesiadzie uczestniczyli Fryderyk II z małżonką, książę Hochberg von Pless z księżną Daisy, hrabina von Asseburg, hrabina Martha zu Solms-Sonnenwalde, von Lyncker, von Moltke, von Loewenfeld i dr Ilberg. O 23:25 Wilhelm II odjechał z dworca w Zebrzydowie w kierunku Poczdamu.

Najdłuższe odwiedziny Cesarza w zamku nad Kwisą wypadły w 1898 roku - od soboty do wtorku w dniach 23-26 kwietnia. Wilhelm II odwołał wcześniej zaplanowaną wizytę w Weimarze, a przyjazd do Kliczkowa traktował jako swego rodzaju krótki urlop. Hrabia zu Solms-Baruth przygotował z tej okazji polowanie na głuszce - kilka dni przed łowami wypuszczono do lasów w porze tokowania ptaków - 70 sztuk z dworskiej hodowli. Wiadomość o przybyciu monarchy nadeszła niespełna trzy tygodnie wcześniej przed wyznaczona datą. Podjęte w pośpiechu przygotowania gościny o mały włos nie skończyły się wielką katastrofą. Któryś z dworskich pracowników zaprószył ogień w jednym z pomieszczeń gospodarczych na zamku. Bliżej nieokreślony aparat spirytusowy - o jakim mowa w relacji prasowej - wypadł mu z ręki i w szybkim czasie płomienie zajęły kilka mebli. „Ogień stłumiono na szczęście w zarodku" - donosił wydawany w Bolesławcu „Niederschlesiescher Courier", dodając: „Inaczej szkody byłyby nie do opisania". A wizyta cesarska najpewniej odwołana... Z okazji odwiedzin odremontowano cesarskie pokoje, sprowadzono nowe meble, a tapety zamówiono u najlepszych paryskich fabrykantów.

Cesarz przybył w sobotę o 23:20 na dworzec w Zebrzydowej, gdzie został powitany przez władze Bolesławca, hrabiego zu Solms-Baruth oraz barona Kuno von Boenigk z Zebrzydowej wraz z rodziną. Towarzyszyło mu 8 osób w tym 2 adiutantów - generał major Friedrich von Scholl (1846-1928) oraz major Max von Boehn (1850-1921). Na zamku zameldował się około północy i po dwóch kwadransach zasiadł do stołu na obiad wraz z gospodarzami i towarzyszącymi mu osobami (11 nakryć). Dopiero w tym czasie zaciągnięto na maszt zamkowy czerwony cesarski sztandar. Po porannej niedzielnej mszy w Tomisławiu, którą odprawił pastor Kurzke, Cesarz udał się na godzinny spacer z hrabią Fryderykiem w połowie drogi na zamek. Hrabia oprowadził Jego Wysokość po okolicy, opowiadając o szkodach, jakie w kliczkowskich dobrach poczyniła zeszłoroczna powódź. Wilhelm II przystanął na dłuższą chwilę na moście nad Kwisą, wspominając dwie poprzednie wizyty w Kliczkowie. O 14:00 podano do stołu obiad, do którego prócz szacownego gościa zasiedli jeszcze hrabia z małżonką, książę pszczyński von Hochberg, hrabia Solms-Sonnenwalde oraz starosta bolesławiecki Rosenstiel (6 nakryć). Późnym popołudniem udał się w gronie towarzyszących mu osób na spacer po parku. Licząca jedynie 5 nakryć kolacja rozpoczęła się o 21:00, po czym Cesarz udał się do sypialni, by zebrać siły przed zaplanowanym od wczesnego ranka następnego dnia polowaniem. W poniedziałek polował od godziny 4:45 rano. Towarzyszył mu hrabia, z którym o 8:00 zjadł na zamku małe śniadanie. Następnie udał się do swojej sypialni, gdzie odpoczywał do godzin popołudniowych. O 16:00 gospodarze zamku podjęli Cesarza i towarzyszące mu osoby drugim śniadaniem w formie dejeuner dinatoire. Dwie godziny później polował ponownie w pobliskich lasach w towarzystwie hrabiego, księcia pszczyńskiego oraz hrabiego Solms-Sonnenwalde. Po zapadnięciu zmroku drogę przez las oświetlały - gdy było to konieczne - dwie lampy zasilane akumulatorami, które dwóch ludzi dźwigało w skrzynkach na plecach. Uczestnicy polowania powrócili na zamek dopiero po 23:00. Kolacja wypadła kwadrans przed północą i liczyła tylko 5 nakryć. Również we wtorek z rana wyprawiono się na polowanie, a przed południem zorganizowano na leśnej polance Jagdfriihstiick. O 16:00 hrabina zaprosiła Cesarza i jego adiutantów na obiad rodzinny, który wypadł podobnie jak podczas pierwszej wizyty Wilhelma II w Kliczkowie. Przygotowano 12 nakryć. Dwie godziny później Cesarz polował po raz kolejny w lesie pod Osiecznicą. Podczas czterech polowań ustrzelił 13 głuszców i dwa rogacze. Kilka minut po 22:00 opuścił zamek w Kliczkowie, odjeżdżając z dworca w Zebrzydowej punktualnie o 23.:00.

4 sierpnia 1911 roku Wilhelm II przybył do Kliczkowa po raz piąty. Na dworcu w Osiecznicy został powitany kilka minut po ósmej rano przez księcia zu Solms-Baruth i jego najstarszego syna oraz starostę bolesławieckiego Hansa von Hoffmanna. Cesarzowi towarzyszyli - marszałek dworu von Lyncker, generał pułkownik Hans Georg von Plessen (1841-1929) i major Wilhelm Ernst von Dommes (1867-1959) jako    adiutanci,    generał Oskar von Chelius (1859-1923), lekarz osobisty dr Niedner oraz pruski poseł w Bawarii Karl Georg von Treutler (1858-1933) - bliski zaufany Cesarza zwany szarą eminencją. Wprost z dworca w Osiecznicy Cesarz udał się w towarzystwie księcia na polowanie do rewiru łowieckiego Stary Gaj. Teren polowania został wybrany nieprzypadkowo - czytamy w centralnym niemieckim piśmie myśliwskim „Wild und Hund", które od strony łowów relacjonowało w szczegółach wizytę Wilhelma II w Kliczkowie - gdyż wczesnym rankiem   leśniczy   dworski Rahn widział w tym rejonie sześć jeleni, o czym zameldował księciu zu Solms-Baruth. Cesarz zajął stanowisko na jednym ze stosów drewna, skąd ustrzelił sześcioletniego byka wapiti dwudwudziestaka z odległości 200 kroków. Byk ważył blisko 400 funtów. Podczas jednej z kolejnych nagonek położył dwoma strzałami ważącego 480 funtów szesnastaka. W drodze na zamek Wilhelm II wstąpił jeszcze po drodze do leśniczówki zwanej Hermanówka (Hermannberg) znajdującej się na najwyższym w okolicy wzniesieniu, by podziwiać przez klika chwil okoliczne bory ze znajdującej się tu czterokondygnacyjnej wieży obserwacyjnej. Około południa został powitany na zamku przez księżną Luizę wraz z rodziną. Na maszcie powiewał jak zwykle czerwony sztandar, a upolowana zwierzyna zawisła na zadaszonym stojaku myśliwskim na zamkowym dziedzińcu.

O 14:00 podjęto Cesarza i towarzyszące mu osoby tradycyjnym o tej porze śniadaniem w formie dejeuner dinatoire przygotowanym na 16 nakryć. Przed godziną 19:00 Wilhelm II udał się ponownie na łowy, stacjonując opodal leśniczówki Marianówki na skraju liczącej 200 kroków łąki, gdzie położył dwoma strzałami ważącego ponad 350 funtów czternastaka. Przygotowana w piątkowy wieczór na 16 nakryć kolacja wypadła po dziewiątej wieczorem. Do stołu zasiedli, prócz gospodarzy, Cesarza i towarzyszących mu osób, dyrektor administracyjny dóbr kliczkowskich Ernst Jung oraz nadleśniczy Friedrich Habermann. Następnego dnia Cesarz polował w rewirze łowieckim w pobliżu Poświętnego już przed piątą rano. Strzelając z ambony, trafił ważącego ponad 300 funtów czternastaka. Podczas jednej z kolejnych nagonek ustrzelił jeszcze kozła sarny, a wracając na zamek, trafił jelonka wprost z samochodu. Przed 9:00 Cesarz zjadł z księciem śniadanie, po czym udał się na odpoczynek. Tego dnia podano do stołu jeszcze dwukrotnie - o 14:00 drugie śniadanie, a o 20:00 pożegnalną kolację, na którą przygotowano 14 nakryć. Cesarz odjechał z dworca w Osiecznicy o 22:40. Gdy opuszczał rozświetlony ogniami bengalskimi zamek, grupa myśliwych oddała ośmiokrotną salwę.

Podczas wizyt Wilhelma II na zamku w Kliczkowie program kulinarny dejeuner dinatoire, obiadów i kolacji był zgodnie z dworską regułą proporcjonalny do liczby gości zasiadających do stołu i odzwierciedlał charakter spotkania. Owa reguła nie wyrażała jednak proporcji liczbowo - jeśli któryś z posiłków był przygotowywany dla 4-8 osób, liczba potraw w karcie dań nie przekraczała 5-6 pozycji. Jeśli zaś do stołu zasiadało kilkanaście osób, a czas trwania biesiady nie był skrócony innymi okolicznościami, karta dań liczyła wówczas 7-8 pozycji, a czasem więcej. Duża liczba potraw w kartach dań nie oznaczała, iż w czasach Wilhelma II biesiadnicy potrafili zjeść dużo więcej niż dziś. Kolejno serwowane dania nie były przesadnie duże - tylko do pieczeni, które kończyły główną część biesiady, podawano kluski, puree ziemniaczane lub makarony. Pozostałym towarzyszyły zwykle sosy, masło lub lekkie dodatki w niedużej ilości jako element kompozycji. Ostanie dekady XIX wieku i początek następnego stulecia to dominacja nie tylko na dworach niemieckich, ale i całej Europy serwisu rosyjskiego. Zgodnie z nim gotowe do konsumpcji potrawy, tak pod względem wielkości jak i temperatury, były podawane podczas obiadów i kolacji pojedynczo, zgodnie z kolejnością ustaloną w karcie dań. Każdego z biesiadujących gości obsługiwał jeden służący. Gdy kolejną potrawę kończył ostatni z biesiadujących, słudzy zbierali talerze ze stołów, podając następną potrawę. Również podczas pierwszych wczesnych śniadań wypadających między 8.00 a 10.00 obowiązywała obsługa przy stole, gdyż podawane były ciepłe potrawy. Schemat karty dań obejmował zupę, przystawkę, rybę, mięso, pieczeń z sałatką, słodki przysmak, owoce - masło - sery, deser z kawą, przy czym stosownie do pory i charakteru biesiady niektóre z elementów tego zestawu mogły wypaść, inne zaś mogły zostać zwielokrotnione. Zupa i pieczeń były jednakże filarami w karcie dań każdego obiadu, o ile nie wypadał on późną wieczorną porą. Istniała zasadnicza różnica między słodkim przysmakiem podawanym po pieczeni, a deserem. Pod pierwszym pojęciem figurowały torty, lody, kremy, sorbety, budynie, sałatki owocowe czy nawet słodkie potrawy ryżowe, pod drugim zaś różnego rodzaju słodkie i słone wypieki, które były dodatkiem do kawy. Do słodkich przysmaków podawano zazwyczaj słodkie wina. Przed deserem kończącym obiad podawano często masło i sery, czym nawiązywano do zwyczajów francuskich. Dejeuner dinatoire był w kulturze stołu dworskiego posiłkiem łączącym cechy późnego śniadania z wczesnym obiadem, po którym główny obiad - zwany diener - wypadał dość późno. Wówczas nie podawano już kolacji. Menu dużego śniadania składało się z potraw ciepłych i zimnych. Pierwsze podawali do stołu służący pojedynczo, drugie - zimne przekąski - albo czekały już na stole na biesiadników, albo też były podawane naraz po ciepłej strawie. Dopiero po nich podawano potrawy słodkie i desery. Menu kolacji zasadniczo nie różniło się od obiadu - nie podawano z reguły pieczeni, a serwowane porcje były nieznacznie mniejsze. W trakcie biesiady nie podawano win do każdej z potraw, jeśli jednak konwersacje miały się nieznacznie przedłużyć, serwowano wówczas osobne wina.

Co zatem jadał Wilhelm II na zamku w Kliczkowie podczas czterech kolejnych wizyt? Czy kucharze zamkowi zdołali spełnić oczekiwania Jego Wysokości względem stołu, a co najważniejsze - wypaść dobrze w oczach gospodarza? Dokładne menu żadnego ze śniadań, dejeuner dinatoire, obiadów i kolacji nie jest znane. Źródła wymieniają jedynie porę i rodzaj posiłków, liczbę przygotowanych nakryć oraz gości zasiadających do stołu, przy czym nie zawsze wszystkich. O upodobaniach kulinarnych Cesarza wiadomo, iż cenił kuchnię francuską, angielską, rosyjską i włoską. Co najważniejsze jednak, w sferze kulinarnej cechował go swoiście pojęty konserwatyzm wyrażający się pewnego rodzaju potrzebą prostoty i skromności na talerzu, oczywiście w wymiarze cesarskiego podniebienia. (...) Ciekawostką była biegunowo odległa do pasji myślistwa „sympatia" Wilhelma II do potraw z dziczyzny. Sarnina, mięsa z dzika i jelenia pojawiały się niezwykle rzadko w kartach dań cesarskich biesiad nawet tam, gdzie gospodarze podejmowali go myśliwskim obiadem lub kolacją.

Wizyty Wilhelma II w Kliczkowie były zawsze związane z jego największą życiową pasją - myślistwem. Książę Friedrich zu Solms-Baruth dokładał wszelkich starań, by Cesarz opuszczał jego lasy w pełni zadowolony. Podczas wszystkich polowań Cesarz ustrzelił co najmniej dziewiętnaście jeleni o ustalonych rozmiarach poroża - w tym dwa dwudziestaki, dwa osiemnastaki, trzy szesnastaki, dziewięć czternastaków, jednego dwunastaka i dwa dziesiątaki - oraz kilka mniejszych jeleni, nadto cztery łosie, cztery kozły sarny, dwa daniele, jedną sarnę, trzynaście głuszców i jednego jelonka (cielaka jelenia). Nie mniej starań czyniła żona księcia Ida Luiza i szef zamkowej kuchni, by monarcha również od stołu wstawał zawsze zadowolony. Cztery kolejne wizyty - w 1896, 1898, 1906 i 1911 roku - przyniosły łącznie 5 obiadów (w tym 1 rodzinny), 4 kolacje, 2 wczesne śniadania, 1 drugie śniadanie, 2 dejeuner dinatoire oraz 2 Jagdfruhstuck. Biesiady na zamku w Kliczkowie z okazji wizyt Cesarza nigdy nie były duże, co wynikało z charakteru odwiedzin Wilhelma II i liczby gości. Dwa pierwsze wczesne śniadania Cesarz jadał z księciem Fryderykiem, z kolei Jagdfruhstuck wypadało wspólnie ze wszystkimi uczestnikami polowań. W dejeuner dinatoire, obiadach i kolacjach uczestniczyli zwykle gospodarze zamku nad Kwisą oraz Cesarz i towarzyszące mu osoby, nadto bliżsi i dalsi krewni, którzy przebywali właśnie na zamku lub przybywali do Kliczkowa z okazji przyjazdu Cesarza. Dzieci książęcej pary oraz pracownicy majątku byli obecni przy stole najczęściej podczas obiadów rodzinnych. Mile widzianym gościem był także starosta bolesławiecki. Późna pora początku niektórych obiadów - jeden rozpoczął się po północy - nie była czymś szczególnym w kulturze stołu dworskiego. Formułę biesiady określało nie tylko menu przewidziane w karcie dań, ale przede wszystkim charakter spotkania przy stole oraz osoby przy nim zasiadające. Jeśli w godzinach wieczornych wypadała kolacja, był to z reguły krótszy posiłek -  tak w wymiarze czasowym jak i kulinarnym - podczas którego znacznie mniej rozmawiano. Charakter wizyt Wilhelma II w Kliczkowie wykluczał organizowanie kolacji w formie modnego na przełomie XIX i XX wieku klasycznego souper. Późne obiady, rozpoczynane nawet po północy, trwały co najmniej godzinę; kolacje nie przekraczały zwykle 45 minut. Konwersacje podczas obiadów były obok oprawy kulinarnej istotą spotkania przy stole. Nie do pomyślenia było jedzenie w milczeniu. Zważywszy na rangę gościa, to Cesarz nadawał ton rozmowie". (Przedstawione teksty są tylko fragmentami dużej całości, która znajduje się na stronie internetowej www.kliczkow.com.pl/uploads/ZastolemwKliczkowie.pdf)

Nawet w dni powszednie obiady były wystawne, a mężczyźni stawiali się ze szpadą u boku i w białych rękawiczkach. Serwowano 6 do 8 dań, nawet gdy nie byli podejmowani żadni goście. Posiłki jadała rodzina wraz z dworem, na który składali się: ochmistrzyni, dwie panny dworskie, kawaler dworski, łowczy oraz preceptor (nauczyciel) pańskich dzieci. Na obiad zwoływał trębacz, naczynia były wnoszone przez służących strojnych w kapelusze, a na stole ustawiał je otwierający ich pochód furier. Podczas obiadu posilającym się umilały czas „szumne korowody, które z szacunkiem podziwiano” - były to zapewne następujące po sobie krótkie występy muzyczne, taneczne, recytacja wierszy. Poobiednią kawę wypijano na stojąco, a następnie dwór wycofywał się w głębokich ukłonach.

Z odwiedzin Cesarza w latach 1890, 1897, 1906 i 1911 zachował się do dzisiaj w Kliczkowskim lesie pomnik z 1906 r., postawiony na pamiątkę polowania z udziałem monarchy. Głaz o wysokości ponad 1,5 m ma częściowo widoczny napis, z którego dowiadujemy się, że Monarcha ustrzelił tu dużego byka o porożu złożonym z 18 odnóg, drugiego o 16 odnogach, sześć byków o 14 odnogach i pomniejsze samice oraz inne zwierzęta”. Na wieczór powrócono do zamku, skąd następnego dnia o godzinie 4:15 Cesarz w towarzystwie księcia wyjechał do rewiru położonego w pobliżu Poświętnego. Polował z ambony, w pobliżu granicznego płotu. Równo o 5:30 Wilhelm II trafił z około 100 kroków kulą w łopatkę czternastaka, który krótko potem padł. Miał 2,10 m długości, 1,27 m wysokości, ponad 300 funtów wagi ciała i 12 funtów poroża. Później ustrzelił jeszcze kozła, a w drodze powrotnej nieopodal Osiecznicy, strzelając z samochodu, trafił niewielkiego jelenia. Do zamku powrócili o 8 rano". 

"Monument ma postać dużego, półtorametrowego głazu z wyrytym na nim napisem okolicznościowym, który w dużej części został poważnie zniszczony. Można się jednak zorientować, że cesarz strzelił wtedy dużego byka o porożu posiadającym osiemnaście odnóg, kolejnego o wieńcu mającym ich szesnaście i sześć następnych samców o rogach z czternastoma odnogami. Ponadto padło kilka pomniejszych byków i łań oraz innych zwierząt. O wszystkich trofeach Cesarza i Króla Wilhelma II – jak rozpoczynał się napis na pomniku –  informował niewątpliwie wcześniej cały jego tekst, którego mizerna pozostałość w roku 1999 wyglądała następująco :

Strecke/ SM des Kaisers u. Königs  Wilhelm II ………..5.12.1906/1 Hirsch von 18 Enden/ ……. 16/6 ……..14/1…….2/1 Rotter/ 2 Dart…sch…ufl er.

O tym, że odwiedziny wybitnych osobistości w Kliczkowie interesowały ówczesną prasę, można się przekonać, oglądając zachowany egzemplarz periodyku Schlesien z roku 1912. Zamieszczono w nim zarówno obszerną notatkę informującą o pobycie następcy tronu w zamku, jak i zdjęcie z tej wizyty. Przedstawia ono karocę zaprzężoną w dwa konie i stojącego na niej, goszczącego w warowni młodego sukcesora, dalej dostrzegamy jego żonę, księżnę Solms-Baruth – oraz ich gospodarza, miejscowego księcia Solms-Baruth, odzianego w dość groteskowy dla dzisiejszych myśliwych strój nemroda, składający się z kurtki, kapelusza z obowiązkowym piórkiem i krótkich spodni. Ubiór uzupełniały podkolanówki i trzewiki.

Fakt bywania koronowanych głów na polowaniach w kliczkowskich dobrach znalazł także odzwierciedlenie w obszernym, bardzo poważnym wydawnictwie fachowym z 1899 roku, wydanym w Berlinie w drukarni Paula Pareva, noszącym tytuł Zwierzyna płowa. Księgę tę, niezwykle starannie oprawioną w wytłaczaną, zdobioną złoceniami i barwnym rysunkiem jelenia okładkę, opatrzono również wieloma ilustracjami.

Na jej dwudziestej stronie opisano myśliwskie trofea wcześniejszego władcy Niemiec, zdobyte w trakcie pobytu u Solms-Barutha. Do Kliczkowa zajeżdżali również inni arystokraci, co skrzętnie odnotowywano w annałach z epoki. Wiadomym więc jest, że 3 kwietnia 1732 roku przywitano na dziedzińcu zamkowym księcia lotaryńskiego, przybywającego od strony Bolesławca w doborowym towarzystwie hrabiego von Kufsteina. W zapiskach nie podano pełnego wyglądu książęcego orszaku, ale niewątpliwie w jego poczet wchodziła liczna służba i wóz ze stosownymi bagażami dostojnych gości.

Ich odwiedziny – o czym zresztą wspomniano w dokumencie – spowodowane były przede wszystkim rozpoczęciem toków głuszca i organizacją wystawnych polowań na tego ptaka. Zapewne przez zamek i tereny łowieckie przewinęło się znacznie więcej posiadaczy błękitnej krwi, jednak nie tak ważnych, jak osoba monarchy czy księcia lotaryńskiego.

Niejakie pojęcie o takich wizytach, dają nam odnalezione fragmenty Dziennika z Kliczkowa, będącego kronikarskim odzwierciedleniem codziennych zajęć stałych mieszkańców zamku, a także  odwiedzających jego mury gości – poza najczęściej zamieszczanym opisem wspólnych posiłków, spotkań przy kawie bądź nawet przytaczaniem drobnych ploteczek poczesne miejsce zajmują wspomnienia o organizowanych nadzwyczaj często polowaniach. Niestety, ocalony fragment tej ciekawej lektury obejmuje jedynie czas od początków grudnia 1873 roku, do 18 marca roku 1784.

I tak we wtorek 2 grudnia 1873 roku wspomniano o darowaniu przez niejakiego Fryderyka von Gesselna bażantów doktorowi Zumpe, sprawującemu zapewne stale opiekę nad zdrowiem rodziny ówczesnego właściciela zamku, hrabiego Jana Krystiana Henryka Hermanna zu Solms-Teklenburg. Po sutym, wytwornym śniadaniu goszczący u niego w Kliczkowie mężczyźni udali się na polowanie, w trakcie którego ustrzelili dziewięć dzików. Następna wzmianka o łowieckich wyczynach gości pochodzi z 14 stycznia 1874 roku, na samotne spotkanie ze zwierzyną wyruszył wtedy do okolicznych lasów starosta, jako trofea przywożąc dziesięć zajęcy i jednego jelenia. Z kolei 22 stycznia odbyło się małe polowanie na zające, przy okazji którego zabito dwa dzikie króliki. W notatce z 27 stycznia podano natomiast, iż jeden z gości, doktor Hartel zastrzelił  dzika w tak zwanym ogrodzie myśliwskim przy Piaszczystej Górze. 3 lutego tegoż samego roku w łowach uczestniczyli dwaj myśliwi z Ameryki, nie podano jednak w „Dzienniku” ich imion ani nazwisk. W trakcie pędzenia podczaszy z posiadanej broni uśmiercił grasującego w okolicy, czarnego psa. Już 16 lutego wspomniany wcześniej doktor Zumpe popisał się ubiciem dużego, rudego jelenia. Następny „łowiecki” wpis dotyczy 25 lutego. W tym dniu syn starosty Eberharda jadąc konno, zdołał położyć ogromnego odyńca. Dość nietypowe wydarzenie miało miejsce 2 marca, kiedy to jeden ze strażników leśnych zastrzelił orła przedniego. Osiem dni później odnotowano kolejne trofea doktora Hartela – niewielkiego, dwuletniego dzika, podarowanego następnie jako prezent pani von Kotze z Ławszowej. Wreszcie 17 marca ów zawołany strzelec ponownie przywiózł z łowów dwa dziki. Ostatni ocalony fragment „Dziennika” kończy się na dniu 18 marca 1874 roku, ale zapewne w nieznanych nam częściach również wiele pisano o polowaniach i osobach w nich uczestniczących". (źródlo: Joanna Sawicka, Zdzisław Abramowicz, Osiecznica - Zielona Gmina"

W 2011 r. Tadeusz Berestecki z Bolesławca przesłał mi fotografie kamienia, o którym jest mowa w opisie Mariusza Olczaka. Niestety kamień został uszkodzony - rozbity na kilka części. Pan Tadeusz zamierza nawet go skleić. Ciekawostką jest to, że kamienie z Kliczkowa mają oryginalne napisy. Najpierw wykuwano jakby koło i w nim umieszczano napis. Jedną z osobliwości zamku w Kliczkowie jest cmentarz koni. Zachowały się do dziś dwa kamienie z podobnie rytymi napisami na cześć koni i psów. Jeden z kamieni na cmentarzu, pochodzący z 1938 roku, postawiono ku pamięci konia Juno. 

Fotografie przesłane przez Tadeusza Beresteckiego

Na wschód od zamku, na polanie znajdują się pozostałości cmentarza koni utworzonego przez tutejszych dziedziców. Do obecnych czasów przetrwały dwa nagrobki.

Pierwszy to nagrobek klaczy imieniem Juno - był to koń wyścigowy księcia zu Solms-Baruth. Odczytanie drugiego nagrobka nie jest już możliwe. Wiadomo jednak iż należał (jak głosi zachowany napis) do "starego księcia" zu Solms-Baruth. W latach 50-tych XX wieku znajdowało się tu jeszcze kilka nagrobków. Były to sporych rozmiarów głazy, w środku których umieszczono owalne tablice z wykutym napisem. Wcześniej pochowano tu było także sporo psów, należących jak można przypuszczać do mieszkańców zamku. Jest to jeden z nielicznych cmentarzy koni w Europie.

Koń miał na imię Juno, odszedł w 1938 r. Jego właściciel, hrabia Henryk zu Solms-Baruth, nie mógł się pogodzić ze śmiercią ukochanego rumaka, więc wystawił mu nagrobek.

Niedawno odsłonięto nowy pomnik. Fundacja Pro Culturae Bono postarała się, by upamiętnić uwielbianą na zamku klacz rycerską Zacateca. Jej pomnik stanął między starymi nagrobkami.

Warto też napisać o Folwarku Książęcym.

Historia Folwarku Książęcego nierozerwalnie wiąże się z myślistwem. Bogate w zwierzynę łowną okalające majątek bory hipnotyzowały miłośników leśnej przygody i skłaniały do gremialnych odwiedzin Zamku Kliczków. Na przełomie XVIII i XIX wieku, gdy funkcje gospodarcze powoli opuszczały zamkowe mury, rolę zaplecza przejęły pobliskie zabudowania folwarczne. To tutaj stacjonowały liczne grupy myśliwych wraz z niezbędnym ekwipunkiem. W folwarku przechowywane były także psy przywożone specjalnie na polowania. W XX wieku, nieopodal kościoła pw. Trzech Króli, właściciele majątku wytyczyli rozległe podwórze pod kątem przygotowań do myśliwskich eskapad.

Folwark - stan obecny

W pobliskich zabudowaniach zamieszkiwali niegdyś: lekarz odpowiedzialny za zdrowie rodziny dziedzica, dyrektor administracyjny zamku odpowiadający za jego wyposażenie, służba oraz dworski łowczy odpowiedzialny za przygotowanie do polowań. W folwarku trzymano także trzodę: krowy, świnie i woły. Folwark Książęcy do dziś zachował swój niepowtarzalny, myśliwski charakter, o czym wciąż ochoczo zaświadczają m.in. Hala Biesiadna na dziedzińcu głównym, pokój kominkowy, suszarnia grzybów i owoców oraz kuchnia letnia. Wciąż możecie Państwo poczuć tu ducha myśliwskiej historii.

Folwark Książęcy to perełka architektury w kompleksie Zamku Kliczków. Odnajdziecie w nim Państwo unikatowe rozwiązania techniczne jak mansardowy dach położony na domu lekarza, misterną technikę szachulcową (mur pruski) zastosowaną z kunsztem przy budowie okolicznych zabudowań a także klasycystyczne dostojeństwo i harmonię. Folwark Książęcy to prawdziwa uczta dla koneserów dawnej architektury!

W Kliczkowie podobnie jak w Prakwicach, ustawiano różne kamienne obeliski. Zachował się kamień postawiony na pamiątkę upolowania ostatniego jelenia przez panującego podówczas w Kliczkowie księcia Friedricha zu Solms - Baruth. Był on władcą Kliczkowa ponad 40 lat. Kamień pochodzi z września 1920 r., a w grudniu tego samego roku książę zmarł. Inny, charakterystyczny dla Kliczkowa, kamień ustawiono dla hrabiego Otto Karola Konstantego zu Solms-Sonnenwalde. Był on szwagrem wspomnianego księcia. Fotografie i informacje pochodzą także od Tadeusza Beresteckiego.

Kamień hrabiego

Historia rodu Solms linii Barut,. szczególnie pokolenia żyjącego w okresie nazistowskich Niemiec, jest godna pochylenia głowy, ponieważ hrabiowie nie dość, że okazali się być odważnymi przeciwnikami hitlerowskiego reżimu, to jeszcze przyzwoitymi i uczciwymi ludźmi.

Wracamy jednak do Cesarza. Polował na zaproszenia, ale i u siebie. Wówczas w  Niemczech było gdzie polować. Bardzo często przebywał w pięknym dworku myśliwskim "Hubertusstock", położonym pod Berlinem na terenie rezerwatu przyrody Chorin Schorfheide, około 10 minut spacerem od malowniczego jeziora Werbellinsee.

Polowania w Hubertusstock

W biografii łowieckiej Cesarza istotne były polowania w Hubertusstock. W swych „Pamiętnikach” Julian Fałat bardzo dokładnie opisuje łowy w tym słynnym obwodzie Cesarza Wilhelma II. Oto fragmenty tych opisów:

„(...) Polowania odbywały się rocznie zawsze tym samym trybem, tak że, opis jednego z nich da pojęcie o wszystkich. Wyjazd z zameczka następował o szóstej albo siódmej rano. Po obfitym mięsnym śniadaniu zajmujemy miejsca w specjalnie na ten cel skonstruowanym wozie "pirschwagen" (wózek do polowań z podchodem), mieszczącym sześć osób, na koźle, obok furmana, siedzi "forstaufseher" (gajowy) tego rewiru, w którym znajduje się jeleń, przeznaczony do upolowania, a obserwowany już od wielu tygodni, o znanej wielkości rogów i znanych przyzwyczajeniach. (...).  Przybywszy w dany rewir, jedzie się stępa, aby móc łatwiej wypatrzeć jelenia i nie spłoszyć go. Najczęściej forstaufseher (gajowy) z kozła wskazuje pierwszy dyskretnie palcem kierunek, w którym odkrył jelenia wśród paproci; jeżeli jeleń jest płochliwy, to Cesarz sam wyskakuje z powozu z podaną mu strzelbą – zaś powóz, którego jeleń nie spuszcza z oka, jedzie dalej stępa. Cesarz ma więc możność zbliżenia się do jelenia na odległość strzału. Forstmeister (nadleśniczy) i leibjager (nadworny strzelec przyboczny) z powozu śledzą z wielką uwagą zachowanie się jelenia przed strzałem i po strzale. Cesarz Wilhelm był doskonałym strzelcem  i najczęściej trafiał zwierzynę pierwszym strzałem; bardzo rzadko zdarzało się aby musiał strzelać ponownie, już do uciekającego jelenia. Cesarz zwykle pierwszy ogląda skutki strzału  i ocenia jelenia, czy zasługuje na tytuł „ein kapitalhirsch” (byka o kapitalnym wieńcu). Forstmeister obcina tymczasem gałązkę świerku lub dębiny  i salutując, podaje ją na kordelasie Cesarzowi, który zatyka tę oznakę zwycięstwa za wstążkę u kapelusza. Leibjäger dobiera się do zębów trzonowych jelenia, zwanych „grandeln”(grandle)  – po rogach – najcenniejsze trofeum myśliwego. Po krótkiej dyskusji na temat podejścia i zachowania jelenia i po opowiedzeniu jego historii (każdy jeleń ma bowiem swoją historię) przez fostaufshera, Cesarz zajmuje miejsce w powozie, aby z kolei zacząć polowanie na innego jelenia. Po drugim lub trzecim jeleniu, zwykle około dziewiątej, Cesarz każe podać „butterschnitty” (kanapki), które wszyscy jemy z apetytem, popijając doskonałym winem mozelskim, najchętniej pijanym przez Cesarza. (...) W miarę oddalania się od zameczku forstmeister kieruje polowaniem, tak aby Cesarz najpóźniej o pierwszej godzinie wrócił na obiad do Huberusstock, a w drodze powrotnej mógł zabić jeszcze jednego jelenia. (...) W bardzo odległych rewirach, Cesarz polował przez cały dzień nie wracając do Hubertusstock. Na obiad, przywożony w skonstruowanych specjalnie wozach, przybywała zwykle i Cesarzowa ze świtą; na ten cel były przeznaczone altany, nieraz dość obszerne, o wyglądzie malowniczym i dostosowanym do pejzażu. Jedna z nich, nad jeziorem Glasow, była tak urocza, że zawsze z żalem ją opuszczałem. Niewielkie, ukryte w lasach jeziorko, było widocznie ulubione przez jelenie, które często podczas naszego śniadania przybywały tam, aby wytarzać się w błocie. (...) Oprócz "kazalnic" (rodzaj myśliwskich ambon) było wiele - szczególnie na brzegach zagajników - ukrytych stanowisk, dostępnych przez ścieżki wśród gęstwiny, czasem nawet przez podziemne ganki, które prowadziły do ulubionych przez zwierzynę miejsc pobytu lub starć. Taki ganek kończył się zwykle rodzajem altany prawie zupełnie ukrytej w ziemi, mającej tylko małe otwory jako strzelnice. (...) Cesarz nigdy nie polował w niedzielę." (...).

Hubertusstock

Cesarz Wilhelm I w Hubertusstock

Tak opisywał zameczek myśliwski w Hubertusstock Julian Fałat: (...) "Pałacyk myśliwski wygląda jak domek z pudełka szwajcarskich zabawek. Parter murowany, pięterko drewniane z biegnącym wokoło balkonem, z płaskim dachem i mocno wystającymi okapami, sprawia wrażenie, jakby domek i otaczające go dęby, sztucznie zrobione, ustawiono po prostu na trawniku; nie ma bowiem dróżek, klombów ani kwiatów, jakie zwykle widuje się w otoczeniu podobnych rezydencji. (...) Żadnego ogrodzenia nie ma, tak że jelenie mają dostęp aż do progów pałacyku . (...) Z trawnika, zasłanego jesienią szeleszczącymi liśćmi, można od razu wejść do salonu - i stać jedną nogą na trawie, którą przed chwilą skubały jelenie." (...).

Pałac myśliwski otoczony był dębami posadzonymi jak w parku. Otaczały one pałacyk jak i inne budynki na przestrzeni paruset morgów. Cesarz polował w Huberusstock głównia na jelenie byki podczas rykowiska. Cały rewir był tak urządzony, żeby polowania odbywały się dla Cesarza z jak najmniejszym trudem. Podczas pobytów myśliwych obowiązywał strój myśliwski, nawet podczas posiłków. O ile sam pałacyk nie wskazywał na monarszą siedzibę o tyle w oficynach i przeległych budynkach funkcjonowała ogromna maszyneria całej armii dworaków. Począwszy od pierwszych dygnitarzy po marszałka dworu, a skończywszy na ostatnim posługaczu; całe mnóstwo "jägrów" lokajów, kucharzy, masztalerzy, kurierów, telegrafistów, szyfrantów, pocztylionów, żandarmów itp. Förstmeierzy i oberförstmeierzy, wszystko byli wojskowi, przyzwaczajeni do subordyności i punktualności. 

Zameczek myśliwski w Hubertusstock

 

Polowanie w 1897 r.

Polowanie 19 grudnia 1901 r.

Polował w Grunewald gdzie także był pałac myśliwski

Pałac Myśliwski w Grunewald (Jagdschloss Grunewald) jest najstarszym zachowanym w Berlinie pałacem Hohenzollernów. Książę elektor Joachim II Brandenburski zlecił jego budowę w 1542 r. Za panowania Fryderyka I (1657-1713) budowla zmieniła swoją sylwetkę - z założenia obronnego z fosą, wieżyczkami i renesansowymi szczytami powstał reprezentacyjny, biały pałac z mansardowym dachem. Przednia część pałacu z reliefem i sześciokątną wieżą schodową zdradzają jednak, że budowla powstała w XVI stuleciu. Pałac służył Hohenzollernom jeszcze do 1918 r. jako myśliwska rezydencja. O ich łowieckiej pasji świadczy historyczna broń i poroża, które wystawiono naprzeciw w magazynie sprzętu łowieckiego. Myślistwo dworskie jest również motywem wielu obrazów i przedmiotów rzemiosła artystycznego w pałacu. Na piętrze można podziwiać portrety władców z dynastii Hohenzollernów od XVI do XIX w. Szczególnie polowania "par force" w Grunewald cieszyly siępopularnością.

Znaczek pocztowy z 1910 r.

Pałac myśliwski w Letzlingen

Jedno z wnętrz pałacowych (fot. nadesłana przez T. Krawczyka)

Pokój myśliwski

Fot. nadesłana przez T. Krawczyka

Polowanie w Letzlingen (fot. nadesłana przez T. Krawczyka)

Letzlingen 1889 r. (fot. nadesłana przez T. Krawczyka)

Przerwa w polowaniu w grudniu 1897 r. - w namiocie spożywano śniadanie. (fot. nadesłana przez T. Krawczyka)

Polowanie w Letzlingen w 1897 r.  (fot. nadesłana przez T. Krawczyka)

Polowanie na lisy w Letzlingen

W Letzlingen

Z arcyksięciem Franciszkiem Ferdynandem

W tym miejscu warto napisać kilka słów o arcyksięciu Ferdynandzie idącym obok Cesarza Wilhelma II

Z lekcji historii wiemy, iż bezpośrednią przyczyną wybuchu pierwszej wojny światowej było zabójstwo Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 roku. Franciszek Ferdynand Habsburg-Lotaryński d'Este urodził się 18 grudnia 1863 roku w Grazu. Był najstarszym synem brata Cesarza Franciszka Józefa I, arcyksięcia Karola Ludwika i księżnej Marii Annunziaty Burbon-Sycylijskiej. Po samobójczej śmierci syna Cesarza Rudolfa w 1889 roku  oraz brata Cesarza Maksymiliana - Cesarza Meksyku i swojego ojca Karola Ludwika został następcą tronu.

 

Z panującym Cesarzem Franciszkiem Józefem I nie miał zbyt dobrych stosunków. Stary cesarz ojca następcy tronu nie lubił, jego samego nie cierpiał, jego żoną gardził. Jak długo mógł, nie dopuszczał go do żadnych, upoważniających do podejmowania samodzielnych decyzji, stanowisk państwowych. Podobną nienawiść do stryja, którego uważał za sklerotycznego idiotę, żywił Franciszek Ferdynand. Cesarz nie cenił swojego bratanka, który był czasami porywczy. Arcyksiążę projektował plany reform, które miały zostać rozpoczęte po objęciu tronu. W miejsce monarchii dwuczłonowej proponował państwo trójczłonowe (trzecim narodem rządzącym mieli zostać Słowianie Południowi, czyli przede wszystkim Chorwaci) lub federacji z większą rolą krajów koronnych. Z tych powodów arcyksiążę był nielubiany przez Węgrów, którzy bali się utraty swoich wpływów w Austro-Węgrzech. W swojej politycznej koncepcji dążył do przekształcenia cesarstwa austro-węgierskiego w monarchię konstytucyjną federacyjnego typu, która odpowiadałaby jej wielonarodowemu składowi i która dawałaby równe prawa wszystkim narodom cesarstwa.

 

Prawdopodobnie w 1892 roku arcyksiążę roku poznał  ubogą czeską szlachciankę hrabinę Zofię Chotkową. Wiedział, iż habsburskie zasady dynastii nigdy nie pozwolą, aby hrabina jako osoba "niższego" pochodzenia zajęła na dworze cesarskim pełnoprawną pozycję żony. Cesarz Franciszek Józef był bardzo niechętny wobec planowanego ślubu i według dynastycznych zasad stanowczo się sprzeciwiał. Franciszek Ferdynand podjął zatem decyzję o renuncjacji, to znaczy zrzeczenia się wszelkich praw do dziedziczenia przez jego potomnych. To zobowiązania następca podpisał na wielkim zjeździe dworu w Wiedniu trzy dni przed ślubem. Ślub odbył się 1 czerwca 1900 roku w Północnych Czechach.

Hrabina Zofia Chotek i arcyksiąże Franciszek Ferdynand

Akt renuncjacji świadczył o szczerości i głębokiej miłości arcyksięcia do Zofii. Ich zgodne i szczęśliwe małżeństwo napełniło ich życie wartościami, z którymi nie mogły równać się żadne oficjalne uznania i honory. Para miała trójkę dzieci: Zofię, Maksymiliana i Ernesta.

 

Zofia Chotek, małżonka Franciszka Ferdynanda, nie była arcyksiężną, lecz zaledwie księżną von Hohenberg. Tytuł ten nadał jej stary cesarz dopiero w 1909 r., łagodząc nieco skutki bardzo niskiej pozycji Zofii na dworze wiedeńskim, gdzie - zgodnie z obligatoryjną etykietą hiszpańską - zajmowała miejsce najniższe z możliwych. Była jedną z siedmiu córek zniemczonego Czecha hrabiego Bohuslava Chotka, zawodowego dyplomaty austriackiego i damą dworu arcyksiężnej Izabeli, przekonanej, że bratanek cesarski odwiedza jej zamek dla jednej z jej córek. Po skandalu (rzecz wyszła na jaw, gdy arcyksiążę przez nieuwagę zostawił na korcie tenisowym zegarek z portretem Zofii) dama dworu została natychmiast wyrzucona z zamku. Zofia była troskliwą matką i żoną, dwukrotnie wraz z mężem odwiedziła Galicję (Franciszek Ferdynand Polaków nie cierpiał, ale cenił galicyjskie tereny myśliwskie, osobliwie w okolicach Łańcuta).

Po zamachu w Sarajewie nienawidzący małżonki następcy tronu wielki ochmistrz dworu wiedeńskiego hr. Montenuovo polecił położyć na jej trumnie wachlarz i białe rękawiczki - symbole damy dworu. Sama trumna zamordowanej stała na katafalku 35 cm niżej od trumny jej małżonka.

Para arcyksiążęca słynęła wśród dworów europejskich z demonstracyjnej pobożności i patologicznego sknerstwa. W Konopiszte nie dawano nigdy żadnych napiwków. Bogatszy od Rothschildów Franciszek Ferdynand chodził w pocerowanych skarpetkach; jego małżonka awanturowała się ze służbą o każdy dodatkowy talerz zupy, pensje w Konopiszte były najniższe w całej monarchii.

Ernest, Zofia, Maksymilian dzieci - hrabina Zofia Chotkowa i arcyksiążę przy strzelonym jeleniu

Związki arcyksięcia z Cesarzem Niemiec. Niewątpliwie łączyło ich łowiectwo. W wrześniu 1903 roku Wilhelm II odwiedza Wiedeń. Na peronie wiedeńskiego dworca witają go Franciszek Józef i Franciszek Ferdynand. Wilhelm przy Cesarzu pyta arcyksięcia, kiedy będzie mieć honor złożenia swojego uszanowania jego małżonce.   Swe uszanowanie Cesarz Niemiec złożył już tego samego wieczora.

 

Parę lat później Franciszek i Zofia gościć będą w Berlinie . Na dworcu Wilhelm kłania się Zofii, tej Zofii na widok której większość Habsburgów ledwo powstrzymywała się od plucia, całuje ją w dłoń i wręcza gigantyczny bukiet orchidei. Na bankiecie Wilhelm ponownie wszystkich zaskakuje.  Etykieta zabraniała Zofii siedzieć u szczytu stołu, przy boku męża i koronowanych głów.  Wilhelm nie ustawił jednego stołu, tylko wiele mniejszych, małżonkowie mogli zasiąść razem i z parą cesarską. Sam poprowadził Zofię do stołu i posadził po swojej prawicy.Gesty czy kolejne gafy? Przecież Wilhelm dobrze wiedział że Franciszek będzie kiedyś Cesarzem, może to była wyrachowana gra na zdobycie sympatii.

2 czerwca 1914 roku Wilhelm II odwiedza małżonków w ich rezydencji Konopiszte w Czechach. Zwiedzanie ogrodów, polowanie, rozmowy. Dwa psy Cesarza poszły w szkodę zagryzając łażące po ogrodzie bażanty.

 

Kolekcjonerstwo w tamtych czasach należało do wymogów społecznej reprezentacji wyższych warstw. Arcyksiążę przedmioty do kolekcji zbierał podczas swoich podróży, ale wiele wyszukiwał także na aukcjach. Posiadał różnorodne przedmioty i zastanawiał się nad utworzeniem wielkiego etnograficznego muzeum, z tego powodu gromadził m.in. materiały etnograficzne z wszystkich krajów cesarstwa. Kolekcje Ferdynanda były rozproszone po wszystkich arcyksiążęcych siedzibach. Tylko dwie, które lubił najbardziej, zachował na jednym miejscu - w zamku Konopiště. Była to przede wszystkim kolekcja broni. Pokaźny zbiór zawierał broń z majątku rodziny Este oraz z majątku Habsburgów. Kolekcja należy do najciekawszych i najbardziej cennych na świecie. W 1914 roku kolekcja liczyła 4 618 przedmiotów. W konopiskim zamku znalazła miejsce jeszcze inna duża kolekcja - trofea myśliwskie. Jest to największy zbiór pamiątek po arcyksięciu w pałacu Konopiszte (Konopištĕ) koło Beneszowa (Benešov), 40 km na południowy wschód od Pragi.

Zamek w Konopiště - myśliwskie trofea arcyksięcia

Ściany długich pałacowych korytarzy w nim, Salonu Poroży (Parůžkový Salon) i klatek schodowych wypełniają niezliczone „trofea myśliwskie” arcyksięcia. Poroża, wypchane ptaki i medaliony zwierząt oraz ich skóry, stojące w różnych pozach w różnym wieku brunatne niedźwiedzie i inne pamiątki z ponad 20 lat polowań na świecie. Także np. skóra tygrysa i innych egzotycznych zwierząt. Tylko w jednym korytarzu znajduje się takich „pamiątek” ponad 800. Według czeskich źródeł, arcyksiążę strzelił ponad 300.000 zwierząt, z czego ponad połowę polecił wypchać, skóry wyprawić, poroża oprawić.

Arcyksiążę Franciszek Ferdynand do myślistwa był przysposabiany od dzieciństwa. Miał szczególny talent strzelecki, na którego rozwój miała wpływ szkoła wojskowa. Plotka głosi, że strzelał do zwierzyny z … karabinu maszynowego. Jest to zwykłe pomówienie bo w rzeczywistości konsekwentnie szanował zasady łowieckiej etyki. Intensywnie dbał o hodowlę zwierzyny, zalesiał grunty, chronił rewiry łowieckie. W zimie dokarmiał zwierzynę na tyle, że jej ilość rosła tak, że strzelanie było koniecznością, aby zachować w przyrodzie równowagę.

Pierwszy słoń  arcyksięcia strzelony na Cejlonie w 1893 r.

Franciszek Ferdynand na polowaniu w Indiach

Następca tronu czas wolny spędzał na polowaniach w towarzystwie wysokich rangą dostojników państwowych. Podobnie Jak Wilhelm II strzelał jednak bardzo dużo i celniej od Cesarza, który z powodu kalectwa często jednak pudłował. Zamach w Sarajewie był przyczyną wybuchu I Wojny Światowej  kończąc życie i tym samym polowania arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Jej koniec zakończył polowania Cesarza Wilhelma II, który jednak zachował życie.

 

Wilhelm II z księciem Adolfem zu Schamburg - Lippe 1912 r.

 

 Fotografie z polowania w Letzlingen 1912 r.

 

Jak widać polowanie odbyło się w ogrodzonym zwierzyńcu na "wykładaną" zwierzynę

Służba ciągnie upolowane daniele na pokot

Przy grubych odyńcach

W rozstawionych namiotach serwowano posiłek

Przy strzelonych danielach

Oglądanie pokotu

Ogrom strzelonej zwierzyny gonionej na rzeź w ogrodzeniu

Na fotografiach doskonale widać, że Cesarz i świta byli elegancko ubrani. Cóż ...  naciskali tylko na język spustowy. "Cysorz to ma klawe życie" - piosenka Tadeusza Chyły sprawdziła się w tym przypadku znakomicie.

 

Polowania w Bückeburg

 

Odbywał łowy w Schaumburg-Lippe - istniejącym w latach 1643-1918 na terenie obecnej Dolnej Saksonii niewielkim księstwie niemieckim, ze stolicą w Bückeburgu. W latach 1643 -1918 Bückeburg był stolicą hrabstwa a następnie księstwa Schaumburg-Lippe. Siedzibą władców księstwa był miejscowy zamek.

Bückeburg to miasto w Dolnej Saksonii, w Niemczech, na granicy z Nadrenią Północną-Westfalią. Znajduje się w dzielnicy Schaumburg, w pobliżu północnych stoków grzbietu Weserbergland. Bückeburg był niegdyś stolicą maleńkiego księstwa Schaumburg-Lippe. Pałac Bückeburg (Schloss Bückeburg) był rezydencją książąt Schaumburg-Lippe. Chociaż rodzina książęca oddała władzę polityczną w 1918 roku, nadal tam mieszka.

Książę Georg zu Szamburg - Lieppe

Bückeburg 1912 r.

Przyjazd ekipy cesarskiej na polowanie

Bückeburg

Bückeburg 1902

 

Łowy w Schönbuch

 

Schönbuch - miejscowość i gmina w Niemczech, w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia, w rejencji Stuttgart, w regionie Stuttgart, w powiecie Böblingen. Schönbuch to prawie całkowicie zalesiony teren na południowy zachód od Stuttgartu i część południowo-niemieckiego krajobrazu skarpy (niem. Südwestdeutsches Schichtstufenland). W 1972 r. Strefa centralna Schönbuch stała się pierwszym parkiem przyrody w Badenii-Wirtembergii .

Schönbuch - 1893  r. Pośrodku z mufką Cesarz Wilhelm II, a obok niego ze sztucerem król Witembergii jego imiennik Wilhelm II

Z powyższą fotografią a właściwie z polowaniem uwidocznionym na fotografii związana jest taka oto historia:

 

Można by pomyśleć, że dwa ubite jelenie są lepsze niż opuszczanie domu z pustymi rękami. Ale Cesarz Wilhelm II nie zgodził się: kiedy przybył do Schönbuch w listopadzie 1893 r. na polowanie i mógł upolować tylko dwa jelenie drugiego dnia polowań, nie był entuzjastyczny. Nie tylko, że nie przybył na przygotowany bankiet ale odjechał. Nie podobało mu się również to, że został sfotografowany z mizernym łupem myśliwskim. Władca Hohenzollernów nie był zadowolony z polowania w Schönbuch ze względu na małą liczbę strzelonej zwierzyny i organizację polowania.

 

"7 i 8 listopada 1893 roku będą pamiętnymi dniami w kronikach myśliwskich Schönbuch." Tymi słowami Oberförster Konrad Münst rozpoczyna swój raport na temat "Kaiserjagd" w Schönbuch. Ponieważ przez te dwa dni nie tylko król Witembergii Wilhelm II przybył do obszaru Entringen, aby polować w swoim lesie. Zaprosił także gości honorowych do Schönbuch. Przede wszystkim swego imiennika Wilhelma II, Cesarza niemieckiego i Króla Prus. Zaprosił także przyjaciela Cesarza, dyplomatę Philippa Friedricha Alexandra, księcia Eulenburga, pruskiego feldmarszałka Wilhelma Gustava Karla Bernharda von Hahnke, jego oberhofa i marszałka Ludwiga Traugotta Botho Grafa zu Eulenburga i Detleva Wilhelma Augusta Freiherra von Platona. Ten ostatni był w latach 1891 a 1904 r. głównym mistrzem myśliwskim Cesarza i jako taki miał bezpośredni kontakt z Konradem Münstem w przygotowaniach polowania w Schönbuch. 

 

Jak zakładał Oberförster Konrad Münst, dni łowieckie w listopadzie 1893 roku naprawdę przeszły do ​​historii - choć trochę inaczej, niż myślał wcześniej. Ogłoszenie, że Cesarz jest w Schönbuch zmusiło odpowiedzialnych do zmartwienia. Pomimo całej radości z wysokiej wizyty w Berlinie, sceptyczny był również fakt, czy będzie zadowolony z oczekiwanego wyniku polowania. "Każdy, kto słyszy o wielkich odległościach, jakie Imperator zwykle ma na swoim terenie łowieckim, i zna zasoby, którymi poluje, nie wydaje się, aby obawy te były bezpodstawne" - napisał Konrad Münst. Powinien mieć rację. Ponieważ tego dnia 7 listopada mężczyźni mogli przebyć tylko niewielką odległość. Przede wszystkim nie było łatwo polować w rejonie Schönbuch z faktu, że zwierzyna żyje na wolności a nie w zagrodzonym lesie.

 

Ale pogoda nie dopisała myśliwym. Konrad Münst pisze o "ostrym wschodnim wietrze, który w znacznym stopniu wpłynął na wynik polowania". W wyniku wiatru strzelcy nie usłyszeli zbliżającej się nagonki i jelenie całą chmarą ominęły ludzi. W sumie łowcy celebryci zdołali ubić tylko 14 z nich.

 

Sytuacja jeszcze się pogorszyła następnego dnia, kiedy poszli na polowanie w miejskim lesie Herrenberg, który nadal był częścią dzielnicy Hildrizhausen i doświadczyli jeszcze większej katastrofy. Cesarz strzelił jedynie dwa mizerne byki. I jak relacjonowali naoczni świadkowie, było to dalekie od "zwycięskiej życzliwości" Cesarza i "najlepszego wrażenia", które powinien był wziąć od Schönbucha.

 

Na przykład Hansjörg Dinkelaker, były dyrektor leśny Herrenberg, wie od swojego pradziadka, że ​​kajzer zareagował "najbardziej oburzająco" na umiarkowany wynik polowania w dwa dni w Schönbuch. Jako mistrz leśnictwa w Weil im Schönbuch pradziadek stanął razem z Cesarzem Wilhelmem II na stanowisku obydwaj czekali na napędzaną zwierzynę. Później, w 1907 r., wzniesiono tutaj "Kaiserstand" - kamienny pomnik z piaskowca. Hansjörg Dinkelaker wie z rodzinnych opowieści o "nędznej złej pogodzie", jaka panowała w dniu 8 listopada 1893 roku - a nawet więcej: "W Breitenholz przygotowano bankiet, ale Cesarz zostawił go” - powiedział pradziadek.

 

Drugą oznaką niezadowolenia Cesarza było zdjęcie wykonane przez stronę myśliwską. Wykonano więc drugie zdjęcie bez zwierząt. Dla tych dwóch zwierząt - tak w oczach Cesarza prawdopodobnie za małe fantazyjne ofiary - bezceremonialnie usunięto na bok.

Obraz myśliwych bez zwierząt zawieszono się w zamkowym muzeum w Bebenenhausen przypomina o dniu "pamiętnych dni w kronikach myśliwskich Schönbuch".

Schönbuch

 

Kolekcja kopii cesarskich trofeów na zamku Schönbuch

 

Cesarz u księcia Alberta I

 

Jednym z ważniejszych wątków polowań Wilhelma II są łowy w Pszczynie i Książu u Jana Henryka XI von Hochberg Pless a później u Jana Henryka XV von Hochberg.

 

Informacje i fotografie do tej części mojej publikacji, głównie zaczerpnąłem, ze stron internetowych Zamku Książ i Zamku w Pszynie oraz Fundacji Księżnej Daisy von Pless w Wałbrzychu, a w szczególności z tekstów Pana Mateusza Mykytyszyna, prezesa Fundacji Księżnej Daisy von Pless, który jest wielkim znawcą tematu.

 

Hochbergowie przez siedemset lat mieszkali na Śląsku. Już  w XIII wieku należeli do czołowych możnych rodów księstwa świdnicko-jaworskim. W XV wieku ród podzielił się na linie: szlachecką z Dobrocina  (niem. Güttmannsdorf  koło Dzierżoniowa), hrabiowską z Książa (Fürstenstein) koło Wałbrzycha i Roztoki (Rohnstock). Ich korzeni należy szukać w odległej przeszłości - na przełomie XIII i XIV wieku, a nawet wcześniej.

 

Wampir Hochbergów - legenda

 

Dokumenty opisujące sprawę wampira z Rybnicy Leśnej w powiecie wałbrzyskim przez ponad 200 lat spoczywały w archiwum Hochbergów w Zamku Książ. Według zachowanego świadectwa właściciel zamku, jak i okolicznych miast i wsi, hrabia Konrad Ernest Maksymilian von Hochberg w 1709 roku osobiście nadzorował przekłuwanie piersi upiora osikowym kołkiem.

Hrabia Konrad Ernest Maksymilian von Hochberg - popiersie

Liczące kilkadziesiąt metrów półek z aktami pamiętającymi jeszcze czasy późnego średniowiecza, książańskie archiwum Hochbergów po zakończeniu II Wojny śŚwiatowej trafiło do Wrocławia. Dziś stanowi własność Archiwum Państwowego przy ul. Pomorskiej. Wśród setek tysięcy dokumentów dotyczących panowania rodu Hochbergów w najpiękniejszym dolnośląskich zamku (lata 1509- 1943) wiele dotyczy także czterech prywatnych miast (Wałbrzych, Boguszów, Świebodzice, Mieroszów, Szczawno-Zdrój) oraz 35 wsi, których byli właścicielami. Jedną z nich była mała górska wioska Reimswaldau, dziś znana jako Rybnica Leśna (gmina Mieroszów), popularny ośrodek sportów zimowych ze schroniskiem Andrzejówka. To właśnie w położonej w Górach Kamiennych Rybnicy w 1709 roku zaczął straszyć upiór, co potwierdzają zachowane do dziś dokumenty z hrabiowskiej kancelarii.

Według lokalnej ludności był nim niejaki Georg Eichner, który prowadził spokojne życie, ale jedynie do momentu w którym zmienił wyznani z katolickiego na protestanckie. Kiedy zmarł w 1709 roku, bardzo szybko zaczął wstawać z grobu, straszyć sąsiadów i okaleczać zwierzęta domowe. Dobrego imienia zmarłego męża próbowała bronić wdowa po Georgu Eichnerze, która długo zaprzeczała, że to on jest wampirem. Ostatecznie jednak przystała na ekshumację, która miała ujawnić jaki jest stan zachowania ciała rzekomego potwora. Przerażenia całą sprawa nie krył sołtys Rybnicy, który zwrócił się o zgodę na otwarcie grobu do właściciela wioski, hrabiego Konrada Ernesta Maksymiliana von Hochberga z Książa (1682-1752).

Dramatyczny list na ten temat dotarł do zamku 26 czerwca. Sąd Hochbergów (w tamtym czasie dzierżyli w swoich dobrach także władzę sądowniczą) przystał na prośbę sołtysa. W lipcu przybył zatem do Reimswaldau sam hrabia wraz z doświadczonym grabarzem-egzorcystą z Głuszycy, który komisyjnie dokonał otworzenia grobu Georga Eichnera. Kiedy uchylono wieko trumny, grabarz stwierdził zupełnie normalny stan zwłok, za wyjątkiem serca, wątroby, jelit i lewego kolana, które pozostawały świeże jak u żywych. Uznał, że w tych częściach ciała zamieszkało zło.

Przeniesienie ciała Georga Eichnera na odległy, stary cmentarz poza wsią niewiele pomogło. Spokój trwał jedynie dwa tygodnie, po których wampir powrócił do dręczenia mieszkańców Rybnicy. Pod postacią czarnego psa, a czasami wielkiej wiewiórki napadał i molestował seksualnie kobiety. Wiele takich przypadków zostało opisanych w długim liście, który mieszkańcy skierowali do proboszcza w Boguszowie z prośbą o ponowną interwencję u hrabiego. Konrad Ernest Maksymilian von Hochberg (to od jego trzeciego imienia pochodzi nazwa słynnej Sali Maksymiliana w Zamku Książ) zdecydował o wysłaniu na miejsce ośmiu strażników, którzy dzień i noc mieli pilnować domu i grobu Eichnera. Hrabiowscy strażnicy zeznawali potem, że z domu Georga dochodziły upiorne dźwięki, a nad ich głowami przelatywał wielokrotnie przerażający, czarny ptak.

Hrabiowski sąd, proboszcz z Boguszowa i Generalny Wikariat z Wrocławia postanowili sięgnąć po bardziej radykalne środki w rozwiązaniu problemu. We wrześniu ponownie wykopano trumnę i wyniesiono ją przez dziurę w cmentarnym murze. Wampirowi odcięto głowę, serce przekłuto osikowym kołkiem, a całe zwłoki spalono razem z trumną. Wyłom w murze został zamurowany, a do pustego grobu Eichnera wrzucono kamienie. Makabrycznej operacji przyglądał się osobiście hrabia Ernest Maksymilian von Hochberg, dla którego z Książa przywieziono w tym celu złocone krzesło i ciepłe pledy. Zastosowane tym razem bardziej radykalne środki okazały się skuteczne.

Na drugi dzień wzniesiony na cmentarzu mur runął, jednak miejscowi uznali, ze był to już ostatni pokaz złowrogiej mocy wampira, który przestał w końcu straszyć mieszkańców Rybnicy. Do dziś istnieje za to cmentarz okalający pochodzący z 1608 roku, urokliwy drewniany kościółek.

 "Zamierzchłe początki związane są głównie z Dolnym Śląskiem" - mówi dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki, historyk zajmujący się badaniem dziejów śląskiej arystokracji. "Majątki Książ i Roztoka były w rękach rodziny prawie przez 400 lat. Co ciekawe i ważne - występowały trzy obowiązujące i równoprawne wersje nazwiska: Hoberg, Hohberg i Hochberg - związane z jej głównymi liniami".

Trzecia linia rodu - najliczniejsza i najbardziej rozrośnięta - jest nam najbliższa. To właśnie Hochbergowie z Pszczyny, ale przede wszystkim z Książa i Roztoki. Za jej założyciela można uznać Konrada I - prawnuka owego Konrada, który walczył pod Grunwaldem. Właśnie po pradziadku dostał to piękne i dźwięczne imię. Konrad I został właścicielem dóbr Roztoka, a w 1509 roku otrzymał w zastaw zamek Książ. Jednak dobra książańskie dopiero bez mała 100 lat później zostały na dobre przy rodzinie - w 1605 roku otrzymał je na własność Konrad III.

Pałac w Roztoce

Jego bratanek, Hans Henryk I, otrzymał dziedziczne tytuły: w 1650 r. czeskiego barona, a w 1666 r. czeskiego hrabiego. „To pierwsza najważniejsza postać z tej linii rodu” - mówi Arkadiusz Kuzio-Podrucki.  „Na tyle rozbudował majątek wokół Książa i Roztoki, że jego imię stało się dynastycznym i w każdym pokoleniu jest odtąd Hans Henryk oznaczony kolejnym numerem.” Współcześnie jest już np. Hans Henryk XXII urodzony w 1992 roku, potomek linii z Książa.

Syn Hansa Henryka I - Hans Henryk II - w 1683 roku został dziedzicznym hrabią cesarstwa, zaś jego wnukowie - Hans Henryk III i Konrad Ernest Maksymilian - dożyli czasów wojen śląskich (1740-1745). Jako luteranie przeszli na stronę pruskich Hohenzollernów. Hans Henryk III otrzymał od nowego suwerena, Króla Prus, najwyższe odznaczenie - został kawalerem  pruskiego Orderu Orła Czarnego.

Znów musiało upłynąć sporo lat, aby rodzina wspięła się na nowy, wyższy poziom w hierarchii społecznej, w czym zawsze pomagały przemyślane związki małżeńskie. Bo dla każdego rodu ważne są nie tylko zasługi na polach bitewnych i odznaczenia za męstwo. Istotne są także towarzyskie koligacje, a nade wszystko prestiżowe małżeństwa, dzięki którym wielkie pieniądze, majątki ziemskie, szlacheckie tytuły i koneksje łączą się z innymi tego typu dobrami, zwłaszcza liczącymi się na forum europejskim.

Za pierwszy najlepszy mariaż w tej linii Hochbergów uznawane jest małżeństwo prawnuka Hansa Henryka III, hrabiego Henryka VI, który ożenił się z księżniczką Anną Emilią von Anhalt-Köthen-Pless. To dzięki niej odziedziczył Księstwo Pszczyńskie. Było to w I połowie XIX wieku, w ciężkich czasach rewolucji francuskiej, wojen napoleońskich, a potem Wiosny Ludów, które poważnie nadszarpnęły wielkość rodowej fortuny.

Księstwo Pszczyńskie

"Majątek hrabiego wyceniono wówczas na ponad 430 tys. talarów. Jego długi sięgały sumy prawie 0,5 mln talarów. Praktycznie oznaczało to bankructwo. Aby ratować sytuację, część dóbr sprzedano (...). Ostatnie lata życia hrabia Hans Henryk VI spędził bez faktycznego wpływu na majątek. W 1831 r. dobra przejął syn Hans Henryk X. Hrabia Hans Henryk VI zmarł w r. 1833". ("Katowickie dziedzictwo", Arkadiusz Kuzio-Podrucki, Barbara Szmatloch, Katowice 2014).

Uważny czytelnik z pewnością zauważy pozorny brak konsekwencji w numerowaniu kolejnych Hansów Henryków w rodzinie Hochbergów. Dlaczego potomek Hansa Henryka VI jest Hansem Henrykiem X? To tylko pozorny defekt, bo wcześniejsi Hansowie Henrykowie po prostu zmarli - w niemowlęctwie lub w dzieciństwie. Pisze o tym Jerzy Polak w swojej monografii "Poczet panów i książąt pszczyńskich. Od Fryderyka Erdmanna Anhalta do Jana Henryka XV Hochberga" część II, Pszczyna 2007.

Hans Heinrich X (Jan Henryk) hrabia Hochberg - portret z 1846 r.

Jan Henryk (Hans Heinrich) X hrabia Hochberg (Reichs-graf von Hochberg) otrzymał rodowe imię, stosowane od XVII wieku, przy czym towarzysząca mu numeracja oznaczała kolejność urodzeń synów o tym samym imieniu w rodzie. (...) Był czwartym dzieckiem Jana Henryka VI (1768-1833) i Anny Emilii księżniczki von Anhalt-Köthen-Pless (1770-1830), którzy pobrali się 20 maja 1791 r. Małżeństwo to, jak już wspomniano, zadecydowało o późniejszych losach rodu. Jan Henryk X był wielką nadzieją swoich rodziców i jedynym męskim spadkobiercą swojego ojca, ponieważ dwaj starsi bracia zmarli zaraz po urodzeniu (Jan Henryk VIII urodził się w sylwestra 1795 r. i zmarł w Nowy Rok, Jan Henryk IX w 1802 r.). Miał prócz nich jeszcze dwie siostry: starszą Luizę (1804-1851) i młodszą Charlottę, która była jego bliźniaczką (1806-1882)". Od Hansa Henryka X zaczynają się nowe dzieje rodziny Hochbergów, podobnie jak Księstwa Pszczyńskiego. Hochbergowie należeli wówczas do najpotężniejszych i najstarszych rodów niemieckich. W ich żyłach płynęła krew Piastów śląskich, co było rodzinnym powodem do dumy. Było rodzinną tradycją, by w każdym pokoleniu jeden z synów nosił imię Bolko. Czuli się Niemcami. Można powiedzieć Gente Polonus Natione Germanus.

"W momencie przejmowania Księstwa Pszczyńskiego rodzina ta należała do grupy bogatej, chociaż niezbyt wysoko utytułowanej arystokracji śląskiej, bardzo lojalnej wobec dynastii Hohenzollernów. Teraz rozpoczynała nowy etap swojej historii związany z ogromnym wywyższeniem rodu, kiedy jego przedstawiciele mieli stanąć blisko tronu Królów Prus i Cesarzy niemieckich. Podwaliny tej kariery położył Jan Henryk X hrabia von Hochberg" - pisze Jerzy Polak w "Poczcie panów i książąt pszczyńskich".

Dziedziczny tytuł księcia Pszczyny otrzymał w 1848 r., choć stosowny dokument został wydany dopiero w 1850 r. Cztery lata później Król powołał go do Izby Panów - wyższej izby pruskiego parlamentu. Na inauguracyjnym posiedzeniu Izby Hans Henryk X został jej pierwszym przewodniczącym. "Nie były to ostatnie zaszczyty, jakie spotkały jego rodzinę" - mówi dr Kuzio-Podrucki.  Drugim księciem Pszczyny został Hans Henryk XI. W 1881 r. Cesarz Wilhelm I nadał prawo używania tytułu książęcego "Prinz" tylko pierworodnemu synowi księcia Pszczyny. Pozostali Hochbergowie - z Książa i Roztoki - nadal pozostawali hrabiami. W 1905 roku Cesarz Wilhelm II nadał Hansowi Henrykowi XI - ale tylko dożywotnio - najwyższy tytuł książęcy: "Herzog von Pless".

Hans Henryk XI von Hochberg - Pless

Herzog von Pless, Hans Henryk XI

Za czasów kolejnych Hansów Henryków - od XI do XV - ich majątek urósł do niebotycznych rozmiarów, stając się czwartym największym w cesarstwie niemieckim, a zapewne i w całej Europie. Przed fortuną Hochbergów były tylko te należące do Kruppów, Donnersmarcków ze Świerklańca i księcia Hohenlohe-Oehringen ze Sławięcic. Najważniejszymi częściami tej fortuny były m.in. kopalnia w Murckach, browar w Tychach, kopalnie w rejonie Wałbrzycha i olbrzymie majątki ziemskie. 100 lat temu majątek księcia Hansa Henryka XV szacowano na 95 milionów cesarskich marek. Rocznie przynosił ponad 1 milion marek zysku. Na całym Śląsku bogatszy był tylko książę Guido von Donnersmarck.

 

Ród Hochbergów jest notowany w śląskich dokumentach od 1290 r. Nazwisko przedstawicieli różnych linii rodu pojawia się w trzech wersjach: Hoberg, Hohberg i Hochberg. 15 października 1850 r. Hans Henryk X, hrabia von Hochberg i baron na Książu, otrzymał pruski tytuł książęcy "Fürst von Pless", czyli "Książę Pszczyński", co uprawniało go do używania zwrotu: "Jaśnie Wielmożny Książę". 10 grudnia 1855 roku w Charlottenburgu wydano dyplom określający książęcy herb.

Hans Henryk XI Fürst von Pless

Jan Henryk XI Hochberg przyszedł na świat 10 września 1833 r. w Berlinie. Był synem Jana Henryka X Hochberga i Idy von Stechow. Jako nastolatek zaczął karierę w armii pruskiej, gdzie zaprzyjaźnił się z następcą tronu, Fryderykiem Wilhelmem. Szybko jednak przyszło mu rozstać się z wojskiem, gdyż po śmierci ojca – w 1855 r. – musiał zająć się zarządzaniem rodzinnymi dobrami.

 

Maria von Kleist (1828 - 1883) pierwsza żona Henryka XI

Dzieci: Hans Heinrich XV – (1861-1938), Ida Luise – (1863-1938), Konrad Eduard – (1867-1934), Friedrich Maximilian – (1868-1921).

 

Księżna Maria von Pless, hrabina von Hochberg i baronowa na Książu (1828-1883), z domu hrabianka von Kleist pierwsza żona Hansa Heinricha XI, matka Hansa Heinricha XV i teściowa Daisy, której nigdy nie miała okazji poznać. Zmarła 8 lat przed ślubem swojego najstarszego syna i jako pierwsza przedstawicielka rodziny Hochbergów spoczęła w Mauzoleum na Topolowej Górce w Książu.

 

W 1857 r. ożenił się z córką hrabiego Edwarda von Kleist, Marią. Wraz z nią wyruszył w podróż po Europie oraz do krajów Orientu, gdzie książę m.in. polował na słonie i skąd przywiózł do Pszczyny czarnoskórego niewolnika Suelima. Po latach udał się nawet na łowy do Indii. Jak wielu jego przodków był rycerzem Zakonu Joannitów, którym ufundował szpital w Pszczynie. Po przejęciu władzy na ziemi pszczyńskiej starał się modernizować i rozwijać górnictwo węgla kamiennego, które przynosiło mu spore dochody. Inwestował też w hutnictwo (które potem, w latach 70. i 80. mocno podupadnie w związku z kryzysem gospodarczym) oraz trasy kolejowe. Podobnie czynił w Książu i okolicach, sprowadzając licznych fachowców z Niemiec. Swoim górnikom zaczął zapewniać opiekę zdrowotną, a np. w Murckach powstała kolonia domów dla pracowników. Najważniejszymi gałęziami były jednak wciąż leśnictwo i rolnictwo. To ostatnie książę również modernizował, wzorując się na trendach zachodnich (nawozy sztuczne, mechanizacja). Rozbudował też tyski browar (pod koniec XIX będzie największy na Śląsku), założył fabrykę celulozy w Czułowie oraz postawił na powiększanie powierzchni swych ziem dokupując do nich kolejne wioski i miejscowości (chociażby Górne Bojszowy). Za jego czasów ostatecznie zlikwidowana została pańszczyzna.

Pszczyna była główną siedzibą rodową Hochbergów za panowania drugiego księcia z rodu Hochbergów, noszącego ten tytuł czyli Jana Henryka XI. Dziś mieści się tu wspaniałe Muzeum Zamkowe w Pszczynie.

Rynek w Pszczynie – w głębi widoczne zabudowania zamku, oficyny zamkowej, w której mieszkała służba, Bramy Wybrańców oraz wieża kościoła ewangelickiego ok. 1905 r.

Książęce przyjęcie w Pszczynie. Fot. Luis Hardouin

Pod koniec XIX stulecia jeden z najbogatszych ludzi Europy, rezydujący głównie na zamku w Pszczynie Jan Henryk XI, książę von Pless, hrabia von Hochberg i baron na Książu postanowił zabezpieczyć swoich synów. Każdemu z nich zapisał lub zakupił imponujący zamek. Wszystkie leżą dziś w Polsce, ale ich przeznaczenie jest dziś zgoła inne niż niegdysiejszy los wielkopańskich rezydencji.

Zamek Książ - najważniejsza i największa siedziba rodowa pozostawałą w rękach Hochbergów w latach 1509-1943. Za życia ksiecia Jana Henryka XI był siedzibą jego syna i dziedzica księcia Jana Henryka XV i jego angielskiej żony Daisy. Po śmierci starego księcia w 1907 roku, jego następca zdecydował, że będzie to jego permanenta rezydencja. Szerzej o tym piszemy w innym miejscu, na razie skupiając się na młodszych potomkach Jana Henryka XI.

 

Hrabia Konrad Eduard von Hochberg, drugi w kolejności syn ksiecia Jana Henryka XI w 1893 roku otrzymał od ojca zamek w Dąbrowie (niem. Dambrau) obok Niemodlina.

Zamek w Dąbrowie

Zamek w Dąbrowie stanowi przykład jednej z nielicznych na Opolszczyźnie rezydencji w stylu renesansowym z dekoracyjnymi elementami obronnymi.

Fundatorem wybudowanego w latach 1615-1617 zamku w Dąbrowie był Joachim von Tschetschau-Mettich, przedstawiciel starego śląskiego rodu wywodzącego się z Czech. Po 125 latach, późnorenesansowy, trójskrzydłowy zamek stał się własnością Franciszka Jana Larischa, który administrował zamkiem od 1740 do 1769 roku. W 1788 r. rodzina Ziegler-Klipphausen przejęła budowlę i założyła w 1805 r. park z oranżeriami, bażanciarnią oraz stawami hodowlanymi. W 1878 r. zamek został sprzedany księciu Alfredowi von Hatzfeld-Wildenburg - właścicielowi rezydencji Schoenstein w Nadrenii. Od 1893 r. zamek pozostawał w rękach rodu Hochbergów, książąt pszczyńskich. To oni, w latach 1894-1897 dokonali gruntownej przebudowy, nadając zamkowi dzisiejszy kształt architektoniczny. Wówczas, po pd. stronie wzniesiono zabudowania folwarczne. W 1920 r. Anna von Hochberg zawarła związek małżeński z dziedzicem Ciepielowic, doktorem praw Hermannem zu Solms-Baruth, który był ostatnim właścicielem dąbrowskiej rezydencji. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy rodzina Baruth otrzymała nakaz eksmisji z Dąbrowy. Przez kilka lat obiekt był niezamieszkały, dopiero przed wybuchem II wojny światowej NSDAP urządziła w nim szkołę dla nauczycielek. W czasie wojny w zamku mieścił się punkt reperacji mundurów niemieckiej armii. W 1945 r. mieścił się w nim sztab wojskowy I Frontu Ukraińskiego oraz lazaret. Po wojnie, latach 1948-1975 obiektem dysponował Wojskowy Ośrodek Szkolenia Rolniczego. Wtedy rozpoczęto remont zamku. Po przejęciu budynku przez Wyższą Szkołę Pedagogiczną w Opolu zorganizowano w nim sale wykładowe, czytelnię oraz pokoje noclegowe. Obecny właściciel - Uniwersytet Opolski planuje stworzyć w zamku Centrum Biznesowe.

Zamek położony jest w pd.-wsch. części Dąbrowy i w pd.-zach. części parku. Na południe od zamku znajduje się podwórze folwarczne.Dwukondygnacyjny, murowany z cegły i otynkowany zamek jest obiektem czteroskrzydłowym z prostokątnym dziedzińcem otoczonym krużgankami. Nakryty został dachem dwuspadowym z lukarnami, facjatami i XIX-wiecznymi szczytami. Pięciokondygnacyjna wieża bramna, usytuowana pośrodku skrzydła pd. zwieńczona została baniastym hełmem z latarnią.

Zewnętrzne elewacje pn. i zach. są siedmioosiowe, wsch. sześcioosiowa, a pd. jedenastoosiowa. Rytm otworów okiennych od strony dziedzińca jest nieregularny. Na ścianach widoczne są pozostałości sgraffitowej dekoracji z motywami roślinnymi z 1. poł. XVII wieku. Znajdujące się od strony dziedzińca: portal główny, szczyty i facjaty są neorenesansowe i pochodzą z kon. XIX wieku. W narożniku zach., na dziedzińcu znajduje się wieloboczna wieżyczka, w której umieszczona została klatka schodowa. W narożniku pn.-wsch. wybudowano drewnianą loggię.

W przyziemiu pd. skrzydła układ wnętrz jest dwutraktowy, z sienią przejazdową pod wieżą. Sień nakryta sklepieniem kolebkowo-żebrowym. Skrzydła wsch. i pn. są jednotraktowe, zach. jednotraktowe z korytarzem od dziedzińca. Większość pomieszczeń przykrywają sklepienia kolebkowe, kolebkowe z lunetami bądź kolebkowo-krzyżowe, ozdobione późnorenesansową dekoracją stiukową. Pierwotne wyposażenie zamku nie zachowało się.

28 grudnia 1892 r. 59 letni książę Hans Heinrich XI (1833–1907) kupił od książąt von Hatzfeld dominium Dąbrowa koło Opola na Górnym Śląsku. W skład tych posiadłości wchodził m.in. zespół pałacowy w Dąbrowie i folwark w pobliskich Sokolnikach. Właścicielem tych dóbr został, pozbawiony szans na objęcie majątków w Pszczynie i Książu, Conrad Eduard hrabia Rzeszy von Hochberg. Hrabia Konrad, zwany pieszczotliwie Conny, urodził się 21 marca 1867 r. jako trzecie dziecko księcia Hansa Heinricha XI i Marie baronówny von Kleist (1828–1883). Hrabia po uzyskaniu starannego wykształcenia, zrobił karierę w wojsku. Często podróżował i częściej niż w Dąbrowie bawił za granicą. Mimo to majątek kwitł, a o dobry interes właściciela dbał rządca Oskar Scholz.

27 letni Konrad w 1894 r. wyłożył bajońskie sumy na gruntowną rozbudowę i przebudowę rezydencji w Dąbrowie w stylu neorenesansowym. Prace trwały trzy lata (1894–1897) i jeszcze dziś, jeśli dobrze się wytęży wzrok, można dostrzec inicjały fundatora i datownik znajdujące się na kominie w północno-wschodnim skrzydle. Przebudowano również skrzydło północne, od południowego-wschodu dodano ryzalit z okrągłą basztą, a skrzydło zachodnie przedłużono o narożnik północno-zachodni z okrągłą wieżą. Nowi gospodarze zażyczyli sobie również przedłużyć o narożnik skrzydło zachodnie, a do skrzydła północno-zachodniego dodano owalną wieżę nakrytą ośmiobocznym hełmem o cebulastych formach. Pałac upiększyły jeszcze neorenesansowe szczyty, facjaty i stylowe skręcone kominy. Oryginalności obiektowi dodał umieszczony w elewacji północnej portyk z tarasem. Po stronie południowej, gdzie znajdowała się niegdyś droga do majątku stanęły zabudowania folwarczne wybudowane na planie zbliżonym do podkowy. Pałac otoczył mur z bramą wjazdową od południowego-zachodu, od południa oficyna i zabudowania gospodarcze, a od północnego-wschodu park założony w XVII w., przekształcony na krajobrazowy w XIX w. z zaakcentowaną wschodnią osią widokową. Taki obraz rezydencji Hochbergów do dziś pozostał w zasadzie nie zmieniony.

Na dziedzińcu wyłożonym żwirem, stał postument, a na nim kamienny wazon, w którym sadzono kwiaty. Z dziedzińca prowadziły trzy wejścia. Na parterze skrzydła zachodniego i wschodniego znajdowały się pomieszczenia gospodarcze, w których mieszkała służba. Na parterze, na wschód od korytarza przy wejściu głównym znajdowała się również reprezentacyjna komnata z oryginalnym kominkiem. Na pierwszym piętrze, o którego prowadzą dwubiegunowe, drewniane schody, znajdowały się sale reprezentacyjne gospodarzy. Jedną z nich jest komnata usytuowana w narożniku północno-wschodnim. Pomieszczenie kryte było sufitem kasetonowym, we wnętrzu którego umieszczono plafon wykonany na płótnie farbami olejnymi. Przedstawia on postać muzy tragedii Melpomeny, która prawą ręką podtrzymuje grubą księgę, a lewą opierając się na tragicznej masce starca, ujmuje lirę. U jej boków unoszą się dwa putta trzymające tablicę z inskrypcją „Numine Afflatur”, co oznacza „Boskim natchnieniem owiana”. W komnacie znajduje się również kominek udekorowany herbem Hochbergów, którzy byli wówczas trzecim najbogatszym rodem na Śląsku (posiadali m.in. pałace w Pszczynie, Promnicach oraz pałac w Książu). Wyprzedzali ich tylko cesarki ród Hohenzollernów i książęta Hohenlohe ze Sławięcic.

 

Sympatie Konrada, który dużo podróżował, zaczęły grawitować w stronę Anglii i jej zwyczajów. Gdy, w 1907 r., zmarł mu ojciec, chętnie odstąpił jego wdowie, a swojej macosze, Matyldzie z domu Dohna-Schlobitten, dominium w Dąbrowie, by przenieść się do nabytej w tym samym roku posiadłości w Anglii.

Była nią Croydon Estate, z obszernym domem wiktoriańskim Croydon Hall, w Minehead, w hrabstwie Somerset. Prostą, nieciekawą architekturę tego domu urozmaicił, dodając wykuszowe okna od strony ogrodowej i półkolisty portyk przed głównym wejściem. Na otaczających go gruntach założył warzywniak i piękny włoski ogród z posągami i ozdobami wodnymi, takimi jak małe stawy z liliami i kanały wyłożone niebieskimi mozaikami. Dużym nakładem zmodernizował całą rezydencję, doprowadzając do niej elektryczność z oddzielnej prądnicy i nowoczesną kanalizację. Stojący obok budynek, w którym przez siedem lat urządzał zabawy dla służby, zamierzał przekształcić na prywatną kaplicę.

Posiadłość Croydon Estate

Z lokalnymi mieszkańcami nie zdążył się głęboko zaprzyjaźnić, ale był wobec nich uprzejmy, często przystając po drodze, by kurtuazyjnie zamienić parę słów. Uznawany był przez nich za niegroźnego i sympatycznego ekscentryka.

Ogród włoski

Hrabiemu Konradowi von Hochberg nie było jednak dane cieszyć się długo eleganckim i sielankowym stylem życia, jaki sobie stworzył na angielskiej prowincji. Latem 1914 r. wiedział już, że wojna z Niemcami jest nieunikniona.  Jako obywatel wrogiego kraju, musiał opuścić Wielką Brytanię, by uniknąć wstydliwej deportacji. 3 sierpnia 1914 r. opuścił Anglię, nie wiedząc że straci cały tutejszy majątek i już nigdy do niej nie wróci.

W świetle nagłego zniknięcia niemieckiego hrabiego, miejscowa ludność zaczęła kwestionować powody jego pobytu w Minehead i „przypominać“ sobie różne dziwne sytuacje, które wytłumaczyć mógł tylko jeden fakt – że był on szpiegiem i sympatykiem ruchu, dla którego ukuto później nazwę „Piątej Kolumny”!

Zwrócono uwagę, że przebudowany przez niego dom, który miał spełniać funkcję dworku myśliwskiego nigdy nie gościł polowań i natychmiast zauważono jego strategiczną pozycję na wysokim, trudno dostępnym wzgórzu nad Kanałem Brystolskim. Wszystkie okna tego budynku wychodziły na morze, więc każdy przepływający statek lub przelatujący samolot był z nich widziany. W otaczającym go ogrodzie był olbrzymi dół, wykopany niby na szambo, ale tak głęboki, że pomieściłby zwłoki całej populacji okolic. Z wydobytej ziemi postawiono wokół „dziwne pagórki“, które obsadzone zostały krzewami. Posiadłość była pilnowana dniem i nocą przez strażników z groźnymi psami, a większość służby przywieziono z Niemiec. Jakież to tajemnice miał kryć ten dom, że dla wyciszenia,  przestrzeń pomiędzy kondygnacjami wypełniona została pokładami wodorostów?

W dodatku, zauważono kiedyś, że z sąsiedniego budynku, również zamieszkałego przez ludzi o niemieckim nazwisku, wysyłane były świetlne sygnały i całą noc kursowały między nim a miasteczkiem tajemnicze samochody.

Niebawem wszystko się wyjaśniło. Sygnały świetlne okazały się kołyszącymi na wietrze latarniami, wystawionymi dla odstraszenia lisów skradających się do młodych jagniąt. Kursujące nocą samochody przewoziły lekarzy do chorych pacjentów, a policję wezwał sąsiad, kiedy zauważył że obcy mu mężczyźni wyprowadzają ze stajni konie hrabiego. Wkrótce i oni zostali uniewinnieni, po przedstawieniu listu od hrabiego von Hochberga, pozwalającego im zarekwirować konie na poczet niezapłaconych uposażeń.

Będąc w Berlinie, Conny skontaktował się szybko ze swoją szwagierką Daisy, już wtedy wyszkoloną sanitariuszką, i zaczął uczestniczyć z jej koleżankami w lekcjach pierwszej pomocy.

Hrabia Konrad był jedynym mężczyzną na kursie pielęgniarskim prowadzonym w sierpniu 1914 r. w Bethanien Krankenhaus. O jego późniejszej, jeśli miała miejsce, służbie sanitarnej nic jednak nie wiadomo.

W czasie wojny mieszkał w Szwajcarii, dokąd zaprosił księżną Daisy w 1916 r. Zmarł 12 sierpnia 1934 r. w Berlinie. Pogrzeb odbył się, podobno, w rytuale kościoła anglikańskiego, z angielskimi tylko hymnami religijnymi i kazaniem wygłoszonym w tymże języku. (źródło: https://daisypless.wordpress.com ).

Mathilda Urszula zu Dohna-Schlobitten

W 1908 r. pałac w Dąbrowie posiadała już księżna pszczyńska Mathilda Urszula zu Dohna-Schlobitten (1861–1943), wdowa po zmarłym 14 sierpnia 1907 r. w Albrechtsbergu koło Drezna księciu Hansie Heinrichu XI. W 1921 r. właścicielem dominium Dąbrowa był doktor praw Hermann hrabia zu Solms-Baruth. Nowy gospodarz od 29 marca 1913 r. był mężem 25-letniej Anny hrabiny von Hochberg – córki (z drugiego małżeństwa) księcia pszczyńskiego Hansa Heinricha XI i młodszej o 28 lat księżnej Mathildy Urszuli. Hrabia Hermann wraz z rodziną zamieszkał w rezydencji w pobliskich Ciepielowicach, jednak zarząd dóbr dominium nadal znajdował się w Dąbrowie.

Hrabia Baruth dużo podróżował. Był też posłem do Reichstagu oraz w Republice Weimarskiej i czynnym działaczem partii Centrum. Aktywnie angażował się w walkę polityczną przeciw uzyskującej coraz większe wpływy NSDAP. Gdy w 1933 r. kanclerzem Rzeszy został Adolf Hitler, Baruth musiał uciekać przed faszystowskimi władzami i schronił się w Anglii. Przez jakiś czas Dąbrowa była w rękach członków rodu. O losach jego żony piszemy trochę dalej. Ze skąpych informacji wiemy, że 24 maja 1934 r. w Dąbrowie zmarł brat Anny – hrabia Wilhelm Bolko Emanuel, syn księcia Hansa Heinricha XV (1861–1938) i jego drugiej żony Clothilde de Silva y Gonzáles de Candamo (1898–1978).

W 1937 r. obszar dominium wynosił 3270 ha. Istniał już młyn i cegielnia. W latach 1930–1936 rozbudowano miejscowość Sokolniki, osiedlając tam nowych mieszkańców. Najprawdopodobniej pod koniec lat 30. XX w. nastąpiło przejęcie dominium w Dąbrowie przez państwo niemieckie, a losy całej rodziny antynazistowskich Hochbergów przybrały dramatyczny obrót. W 1939 r. wszystkie lasy i liczne folwarki Hochbergów (299 966 ha) przejął za długi Górnośląski Urząd Ziemski. Zadłużenie całego majątku wynosiło ponad 60 mln złotych. Członkowie książęcego rodu rozproszyli się po świecie, a na odzyskanie dóbr nie mają żadnych szans. Na pocieszenie został im jedynie książęcy tytuł. W 2003 r. ostatnim z rodu księciem von Pless był mieszkający w Monachium wnuk Daisy Bolko von Hochberg, honorowy prezes Towarzystwa Miłośników Zamku Książ-Fürstenstein.

We wrześniu 1939 r. w pałacu w Dąbrowie zorganizowano punkt etapowy dla żołnierzy niemieckich z XIV korpusu 10 armii generała W. von Reichenau, która od południowego zachodu uderzyła na Polskę. W czasie II Wojny Światowej w rezydencji urządzono szkołę dla nauczycielek oraz punkt reperacji i szycia mundurów wojskowych. Podobno, w przepięknych salonach z gustem urządzonych przez bogatych Hochbergów, bawili się również przyjeżdżający na urlopy niemieccy oficerowie. W budynkach gospodarczych pracowali robotnicy przymusowi oraz jugosłowiańscy i radzieccy jeńcy wojenni. Podobno w wieży znajdującej się przy pawilonie od strony wschodniej, Niemcy urządzili karcer. Była tam też szubienica, na której wieszano ujętych w czasie ucieczki jeńców radzieckich. Na przełomie 1944/1945 pałac zamienił się w punkt sanitarny. Prawdopodobnie stacjonowały tu również oddziały niemieckiej Grupy Armii „Mitte”. Przygotowując się do starcia z nadciągającym frontem, pięknie zadbane tereny otaczające obiekt, oddziały Volkstrummu i najęci robotnicy przymusowi zamienili w pasmo rowów obronnych i zasieków. W czasie walk obiekt ucierpiał – uszkodzony został dach i mury, a wiele sprzętów rozbito, w tym m.in. kamienny wazon na dziedzińcu.

W marcu 1945 r., po zajęciu miejscowości przez wojska radzieckie, w pałacu zlokalizowano sztab wojskowy I Frontu Ukraińskiego, a część pomieszczeń przeznaczono na szpital frontowy. Rozgrabiono i rozszabrowano to, co przedstawiało jakąkolwiek wartość. Po wycofaniu się Armii Czerwonej w 1946 r. w pałacu zainstalował się oddział PUR, a w dawnych arystokratycznych salonach koczowali repatrianci ze Wschodu. Po likwidacji PUR-u pałac nie miał gospodarza i był łatwym celem dla szabrowników i poszukiwaczy skarbów. Zrabowano m.in. żyrandole, mosiężne klamki, bibeloty, świeczniki. Z okien wyjęto też cenne wówczas szyby. Piękna rezydencja Hochbergów zamieniała się w ruinę. W 1948 r. w utworzono w niej Państwowy Ośrodek Maszynowy (POM). Piękne komnaty zamieniono na magazyny. Czego nie zniszczono w czasie zawieruchy wojennej dopełnił komunizm. W 1958 r. pałac oddano do dyspozycji Wojewódzkiego Ośrodka Szkolenia Rolniczego. W latach 60. ubiegłego stulecia w dawnych pomieszczeniach folwarcznych powstało Przedsiębiorstwo Sprzętowo-Transportowe mające swoją główną siedzibę w Opolu. W latach 80. XX w. w dawnej części folwarcznej utworzono zakłady remontowe Wojewódzkiej Komendy Policji, a od 1995 r. teren ten pełnił funkcję bazy materiałowo-technicznej Wojewódzkiej Komendy Policji.

W 1975 r. pałac wraz z parkiem przejęła Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu, która w 1995 r. otrzymała status uniwersytetu. Początkowo zapał uczelni do uratowania zabytku był ogromny. Ówczesne Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki wyłożyło na niezbędne remonty obiektu 1,5 miliona starych zł. Wyremontowano przeciekający dach, zainstalowano rynny spustowe, wypełniono ubytki w elewacji i przystąpiono do prac mających na celu adaptację pomieszczeń na sale wykładowe, czytelnie i pokoje noclegowe. Z wielkich planów opolskiej uczelni nic nie wyszło, a dawna rezydencja Mettichów i Hochbergów popada w ruinę.

Warto dodać, że w pobliżu bramy wjazdowej, przy drodze, znajduje się barokowa, pełnoplastyczna rzeźba św. Jana Nepomucena, wykonana w drewnie polichromowanym. Ufundował ją około 1720 r. ówczesny właściciel majątku hrabia Ferdynand Maksymilian von Tschetschau-Mettich. Jak głosi legenda, rzeźbę świętego postawiono jako votum dziękczynne za ocalenie mieszkańców w czasie epidemii cholery, która zdziesiątkowała ludność pobliskich wsi zamieszkałych w dużej mierze przez ludność polską. Podobno, dziwnym zbiegiem okoliczności, zaraza nie dotknęła żadnego z mieszkańców Dąbrowy. Figura świętego nakryta jest czterospadowym dachem wspartym na czterech słupach. Wysmukła postać świętego (pozbawiona rąk i bez atrybutów) odziana jest w czarną sutannę, białą komżę obramioną u dołu szerokim pasem koronki oraz brązową pelerynę związaną pod szyją, z kunsztownie wykonanymi frędzelkami i kapturem. Na głowie wysoki biret. Głowa świętego wyraźnie zwrócona jest w prawo, w kierunku wsi. W 1980 r. figura została pomalowana farbą olejną w przypadkowo, źle dobranych kolorach.

Hrabia Friedrich Maximilian von Hochberg, trzeci syn księcia Jana Henryka XI i ukochany szwagier księżnej Daisy otrzymał od ojca w 1902 roku zamek w Iłowej (niem. Halbau), dziś w powiecie żagańskim w województwie lubuskim. Obecnie w budynku mieści się Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych.

Iłowa /niem. Halbau/ - Osada, z której rozwinęła się miejscowość korzeniami sięga X wieku. Wg Lelewela w 1000 roku pod Iłową Bolesław Chrobry spotyka się z Ottonem III i odprowadza go do Gniezna. Miasto leżące obecnie w powiecie żagańskim, od 1356 roku należało do Kotwiczów- von Kottwitz, w 1480 roku wymieniany jest ród von Fily(z Rościc), w 1512/15 roku von Schönberg (z Rościc), w 1522 roku von Cöckeritz (Kökeritz z Rościc), w latach 1530-51 w rękach von Göllnitz (z Rościc), w 1555 roku von Oppel (z Żakowa), od 1562 roku do von Schellendorf. W latach 1678-81 należała Iłowa do pani Helgi Małgorzaty von Friesen, jako podarunek od von Schellendorfa. W 1681 roku Iłowa zakupiona została przez rodzinę von Promnitz z Żar. Od 1759 roku majątek należy do hrabiego Friedricha Augusta von Kospoth ożenionego z wdową po Baltazarze Fryderyku von Promnitz, Anną Zofią Krystyną z domu von Erbach-Fürstenau. Wdowa Amelia Helena von Kospoth, sprzedaje majątek hrabinie von zu Dohna, od 1862 roku dobra należą do rodziny von der Reck/Recke/, w 1867 wymieniany jest ród von Rothkirch-Trach, w 1870 należy do Adeli von Pohl, z domu von Mletzto, w 1874 roku do von Thielmann, w 1876 do przedsiębiorcy budowlanego Haese (z Berlina), w 1878 do Dr Wolff z Berlina, w 1887 do Kuhn z Berlina oraz w tym samym roku do firmy Britzner i Rosch, w 1882 roku do von Boddien, w 1884 roku do von Malczewski, w 1884 roku do von Schlotheim, w 1886 roku do przedsiębiorcy budowlanego Ties z Berlina, w 1887 roku do Ledermann z Berlina, w 1894 roku do von Holleben, w 1902 roku zakupiony przez hrabiego Rzeszy Niemieckiej Friedricha Maximiliana hrabiego von Hochberg zu Fürstenstein, pochodzącego z Książa, ambasadora Niemiec w Japonii, później od 1914 roku należący do książąt Hochberg von Pless, od 1919 roku do von Stolle, w 1922 roku do von Kalkstein, w 1925 do Dr Schröder, od 1926 roku do von Alvensleiben, od 1929 do 1940 roku do Paula Jentzig.

Pałac w Iłowej, widok od frontu. Litografia, lata 1864-1865

Prawdopodobnie za czasów von Kottwitzów zostaje zbudowany zamek. Na miejscu gotyckiego zamku z inicjatywy Schellendorfów w 1626 roku powstało założenie pałacowe. Powstał budynek dwupiętrowy na rzucie prostokąta, z wieżą frontową na osi i renesansowym portalem ujmującym wejście główne. Położony był na sztucznej wyspie, oblanej wodami rzeczki Czernej. Przetrwał on do dziś, jeśli chodzi o bryłę i układ wnętrz.

Pałac i ogród w stylu angielskim jeszcze przed modernizacją

Zespół pałacowy, w skład którego wchodzą: pałac, kompleks zabudowań folwarcznych oraz park. Z inicjatywy Baltazara Fryderyka von Promnitz  prawdopodobnie przy współpracy z włoskim architektem Juliuszem Simonettim w pierwszej połowie XVIII wieku powiększono pałac przez dostawienie usytuowanego prostopadle dwukondygnacyjnego, prostokątnego skrzydła, przylegającego do zachodniego boku starszego założenia. Barokowe skrzydło mimo późniejszych przekształceń zachowało w dużym stopniu dawny stylowy charakter. Od 1860 roku do 1905 roku trwał trzeci etap rozbudowy i przebudowy pałacu. W wyniku przedsięwziętych prac przebudowano skrzydło barokowe, zmieniając dach z dwuspadowego na mansardowy, w którym umieszczono trzecią kondygnację. Do skrzydła od strony północnej dobudowano prostokątną wieżę z trójbocznie zamkniętymi wykuszami w pierwszej i drugiej kondygnacji. W tym czasie powstała również dobudówka z tarasem, przylegająca od wschodu do korpusu, ażurowy podcień przed głównym wejściem oraz komunikacyjny ganek, łączący pałac z zabudowaniami gospodarczymi. Dużą uwagę zwrócono w tym etapie budowlanym na wystrój wnętrz. Założono nową reprezentacyjną klatkę schodową, a wszystkie niemal sale otrzymały kominki i boazerie oraz udekorowane zostały niezwykle bogatymi, neorokokowymi sztukateriami. Prace sztukatorskie, trwające zapewne przez wiele lat, zakończone zostały w 1905 roku. Datę tę umieścił na jednym ze stropów obok swego nazwiska autor dzieła - C. Giovanette. Około 1900 roku przekształcono także elewacje, poszerzając okna i dając neobarokowy wystrój. W tym czasie utworzono ogród japoński, który był wzorem dla powstania ogrodu japońskiego we Wrocławiu - za czasów Friedricha Maximiliana hrabiego von Hochberg zu Furstenstein.

To kolejny właściciel pałacu, hrabia Friederick von Hochberg w latach 1902 – 1914 wzbogacił pałacowe wnętrza, wprowadzając do wystroju pałacu elementy sztuki orientalnej.

Pałac w Iłowej, galeria. Stan po przebudowie z lat 1903-1905

Pałac w Iłowej, pokój muzyczny. Stan po przebudowie z lat 1903-1905. Fotografia sprzed 1909 r.

Pałac i park były powodem dumy hrabiego Hochberga i miejscem odwiedzanym przez znane osobistości. M.in. kilkukrotnie gościła tu księżna Daisy von Pless – bratowa hr. Fritza. Hrabia był wielkim miłośnikiem psów różnych ras. Dla nich wybudował tor wyścigów oraz założył cmentarz z licznymi epitafiami.

 

W latach 30. XX wieku w Iłowej odbywały się wystawa dalii. Oprócz tysiąca odmian kwiatów, prezentowano osiągnięcia ogrodnictwa, jak i uprawy winorośli, brzoskwiń oraz innych owoców i warzyw. Ostatnia z nich miała miejsce na przełomie sierpnia i września 1939 roku.

Ogrodnictwo

Wystawa dalii w 1936 r.

Kolejną ciekawostką jest fakt, że iłowski ogród japoński, zaprojektowany wokół stawu z kilkoma wysepkami, na których pozostały jeszcze latarnie oraz łukowy mostek, był pierwszym prawdziwym ogrodem japońskim w Europie, stając się wzorem dla dużo bardziej znanego ogrodu w Parku Szczytnickim we Wrocławiu. Oba ogrody zresztą założone zostały przez hrabiego Hochberga oraz ogrodnika Anlaufa, tylko ten w Iłowej powstał w 1905 r., natomiast wrocławski – w 1913 r.

Pałac w Iłowej, widok od frontu. Stan po przebudowie w latach 1903-1905. Fotografia, przed 1909 r.

Pałac w Iłowej i ogród różany, założony przez Fryderyka hrabiego Rzeszy von Hochberg. Fotografia, przed 1909 r.

Widok na pałac w Iłowej z ogrodu różanego, założonego przez Fryderyka hrabiego Rzeszy von Hochberg. Karta pocztowa, 1911 r.

Fragment ogrodu japońskiego przy pałacu w Iłowej. Karta pocztowa, ok. 1915 r.

Pałac w Iłowej, widok na skrzydło zachodnie od strony parku. Stan po przebudowie w latach 1903-1905. Karta pocztowa, 1937 r.

Cztery widoki z zespołu pałacowo-parkowego w Iłowej: budynek bramny z pocz. XX w., widok z mostku, ogród różany, ogród japoński. Karta pocztowa, 1923 r.

Park otaczający pałac od północy, południa i wschodu był tworzony w kilku etapach. XVII wieczny ogród angielski został powiększony przez Friedricha Maximiliana von Hochberga o założenie parkowe z ogrodem w stylu francuskim, japońskim i chińskim. Na jego terenie do dziś rosną liczne okazy starodrzewia, krzewów ozdobnych i rododendronów. Na terenie parku sztuczne jeziorko z wysepkami.

Pałac i park przypałacowy

Hrabia von Hochberg miał szczególnie istotny wpływ na wygląd zespołu pałacowo -parkowego w Iłowej, który w swej obecnej formie stanowi realizację jego wizji i odzwierciedlenie szerokich zainteresowań oraz dogłębnej znajomości panujących wówczas mód i tendencji w sztuce, architekturze i ogrodnictwie. Fryderyk von Hochberg urodził się w 1868 r. na zamku Książ koło Wałbrzycha i był synem Jana Henryka XI księcia von Pless i Marii von Kleist. Pełnił on funkcję ambasadora Rzeszy w Japonii, a także realizował się jako podróżnik i entuzjasta azjatyckiej kultury. Hrabia odbył wiele dalekich, egzotycznych podróży, z których wspomnienia spisał w formie dziennika wydanego w 1910 r. Opisał w nim swoje doświadczenia z eksploracji m.in. Australii, Nowej Zelandii, Indii, Japonii, opatrując teksty akwarelami i fotografiami. Hrabia posiadał artystyczne zainteresowania. Realizował się jako malarz, ale i znawca sztuki, kolekcjoner. W Anglii, gdzie pogłębiał swoją znajomość koncepcji tamtejszych orientalizujących założeń ogrodowych, nabył posiadłość Minstead Manor w hrabstwie Hampshire, a w 1905 r. poślubił Angielkę Karolinę Burke-Roche. Na przestrzeni lat, w których hrabia był właścicielem dóbr w Iłowej pałac odwiedzała kilkakrotnie znamienita osobistość, która podzielała jego zainteresowania małżonka jego brata Jana Henryka XV księcia von Pless – Maria Teresa Oliwia Cornwallis-West, znana jako księżna Daisy.

W momencie zakupu rezydencji przez Fryderyka majątek stanowił wzniesiony w 1626 r. późnorenesansowy dwór, rozbudowany w XVIII w. o skrzyło zachodnie, zrealizowane w duchu baroku, wraz z przyległym parkiem. W latach 1903 – 1905 hrabia Hochberg zrealizował szeroko zakrojone prace, obejmującej m.in. rekonstrukcję baniastego hełmu z latarnią na wieży frontowej, rozbudowę skrzydła zachodniego o ryzalit wieżowy oraz dobudowę ganku przed wejściem głównym do obiektu.  Pałac ujęto tarasem, z którego można było podziwiać przyległy park. Wówczas wykonano również neobarokowy, sztukatorski wystrój elewacji. Przeprowadzono także znaczącą modernizację wnętrz, zmieniając ich charakter, jako wyraz neostylowej, silnie dekoracyjnej koncepcji, zgodnie z duchem czasu. Wystrój projektował prof. Philippi, a bogate plastycznie sztukaterie o wysokiej wartości artystycznej są dziełem C. Giovanettiego. Istotny element wystroju stanowiły hebanowe boazerie z bogatymi malowanymi laką i intarsjowanymi dekoracjami, z przedstawieniami flory i fauny, autorstwa Toyoschoma Zennouko oraz Daininon Kiyto. We wspaniałych wnętrzach hrabia Fryderyk eksponował swoje liczne zbiory zgromadzone podczas dalekich podróży, dzieła sztuki oraz niezwykle bogaty księgozbiór.

Pałac i widok na ogród japoński

Hrabia Hochberg jako wielbiciel i znawca ogrodnictwa, w przypałacowym parku zrealizował koncepcję stanowiącą obraz jego licznych, dalekich podróży oraz wielkiej znajomości panujących w tej dziedzinie tendencji i mód. Park w Iłowej podzielony został tematycznie, na części. Stworzono ogród różany, ogród dalii, ogród roślin wrzosowatych, w tym ogród macierzanek i łąka kwietna. Najważniejsze – unikalne w skali kraju są: ogród japoński z gajem różaneczników oraz ogród chiński, przy zakładaniu których hrabia Hochberg współpracował z ogrodnikami-planistami Ertelem i Anlaufem. Jako najznamienitsze dzieło sztuki ogrodowej zrealizowane w parku uznać należy zakomponowany z wykorzystaniem istniejącego układu wodnego unikatowy ogród japoński, w którym wprowadzono mostki wysoko wysklepione, dokonano nasadzeń drzew i krzewów z Dalekiego Wschodu, zbudowano kamienne latarnie, domki-herbaciarnie oraz liczne elementy małej architektury i kompozycji naturalnych nawiązujące do kultury i filozofii wschodu.

Ogród chiński

Ogród chiński - brama księżycowa

W czasie II Wojny Światowej ówczesny właściciel Paweł Jertzik w ogrodzie chińskim założył kwietnik ze swastyką

Natomiast w ogrodzie chińskim, założonym w zachodniej części parku, którego istotne elementy stanowiły tzw. „bramy księżycowe”, zakładano stałe lub czasowe wystawy ogrodowe. Do najsłynniejszych zaliczona jest wystawa dalii z 1936 r. W dalszej części parku znajdował się bindaż, stanowiący korytarz z roślin, a prowadzący wprost do zakomponowanego w formie chińskiej pagody tzw. „mostku miłości”, zbudowanego nad obecną ul. Ogrodową, a prowadzącego do ogrodu warzywnego należącego do pałacu. 

Unikatowa fotografia pochodząca z 1910 roku. Mostek miłości, tuż po wybudowaniu. Na pierwszym planie widzimy też fontannę, której misa istnieje do dnia dzisiejszego. Dostrzec możemy też fragmenty alei różanej prowadzącej do ogrodu pałacowego.

Budowla ta stanowiła owoc konfliktu pomiędzy Hochbergiem a iłowskim fabrykantem Winklerem, o prawo do korzystania z drogi, które hrabia skutecznie tym sposobem obszedł. Tuż za zabudowaniami gospodarczymi, przed dziedzińcem pałacu, w 1905 r. założono ogród różany, niezwykle modny na początku wieku. Powstał wówczas geometryczny układ kwater z krzewów różanych z treliażami i basenami otoczony z trzech stron murem o miękkiej, secesyjnej linii. Zakomponowano także polany z rododendronami. Na wschód od rezydencji wzniesiono niezwykle malownicze zabudowania gospodarcze w konstrukcji szkieletowej, pełniące funkcję psiarni, warsztatów rzemieślniczych, pomiędzy którymi zakomponowano reprezentacyjną bramę wjazdową oraz przejazd bramny w budynku stajni dla rasowych koni. W pobliżu tych obiektów hrabia założył psi cmentarz, do dziś niezachowany.

Zabudowania gospodarcze

Od 1914 r. do 1918 r. dobra pozostawały w posiadaniu brata Fryderyka – Jana Henryka XV von Pless. Natomiast ostatnim w okresie międzywojennym właścicielem majątku był Paweł Jertzig, księgarz i wydawca prasy z Berlina. W pierwszej połowie XX w. wprowadził on niewielkie zmiany w parku, wg projektu ogrodnika Ertela, w ramach których powiększono park w kierunku północnym oraz wzbogacono go o nowe grupy drzew iglastych i liściastych.

Ilowa stan obecny

Po zakończeniu II Wojny Światowej, po zajęciu miasta przez wojska radzieckie pod koniec lutego 1945 r., władza administracyjna w Iłowej przeszła w ręce polskie. Od 1949 r. w pałacu swą siedzibę miały różne placówki edukacyjne, zawodowe. W latach 1949 – 1959 funkcjonowało tu Państwowe Technikum Ogrodnicze. Młodzież szkolna opiekowała się również pałacowym parkiem, utrzymując tutejsze komponowane formy zieleni w dobrym stanie. W 1977 r. powołano Zespół Szkół Rolniczych, w skład którego wchodziło Liceum Ekonomiczne i Policealne Studium Zawodowe kształcące przyszłych techników ekonomistów. W 2002 r. w placówkę przekształcono w funkcjonujący do dziś Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych. Obecnie właścicielem pałacu wraz z wyspą jest Starostwo Powiatowe w Żaganiu administrujące mieszczącą się w pałacu placówką oświatową. Właścicielem pozostałej części parku jest natomiast Gmina Iłowa. Stanowi więc on teren powszechnie dostępny, jako miejsce rekreacji dla mieszkańców Iłowej. Od 2012 r. prowadzone są prace związane z jego rewitalizacją, w ramach której przeprowadzono meliorację kanałów zbiornika i kanałów wodnych w ogrodzie japońskim, wytyczono drogi spacerowe z mineralną nawierzchnią, wprowadzono nasadzenia odtwarzane na podstawie źródeł historycznych oraz uzupełniano i odtwarzano w części elementy małej architektury. Do 2013 r. zrealizowano projekt, w ramach wspólne działania podejmowali mieszkańcy Gminy Iłowa i z partnerskiej Gminy Wachau, a także wolontariusze z partnerskiego Stowarzyszenia Seifersdorfer Thal z Drezna.

Bramy księżycowe obecnie

Mostek miłości

Wiadukt parkowy nad ulicą Ogrodową w Iłowie, został wybudowany w latach 1906 - 1907 na zlecenie ówczesnego właściciela posiadłości parkowo - pałacowej, hrabiego Rzeszy Friedricha Hochberga von Furstensteina.

Wiadukt nad ulicą Ogrodową stanowi najbardziej na zachód wysunięty element ogrodu francuskiego. W pierwotnym założeniu, budowa tego obiektu nie była planowana. Powodem wzniesienia tej budowli, był spór hrabiego z tutejszym fabrykantem, Hansem Winklerem. Od niemieckiego Banku Rolnego (który swego czasu przejął posiadłość pałacową za długi), Winkler otrzymał prawo służebności "drogi koniecznej", na części gruntów pałacowych (obecna ul. Ogrodowa). Droga ta stanowiła połączenie fabryki z innymi obiektami fabrycznymi przy ul. Ogrodowej (magazyny, mieszkania pracowników). Droga ta przedzielała posiadłości pałacowe na dwie (nierówne) połowy. Powodem sporów fabrykanta z arystokratą, były częste przypadki kradzieży warzyw, kwiatów i owoców z hodowli pałacowej, ponieważ przy drodze nie ustawiono żadnego ogrodzenia, które utrudniałoby swobodną komunikację między pałacem a ogrodnictwem i tzw. "letnią rezydencją" usytuowaną również po drugiej stronie ulicy Ogrodowej. Wyrokiem sądu książęcego w Żaganiu, Winkler ponownie uzyskał prawo drogi koniecznej. W tej sytuacji hrabia Hochberg wybudował nad ulicą Ogrodową wiadukt, umożliwiający swobodne połączenie obu części posiadłości parkowej, ponieważ wzdłuż ulicy ustawione zostały wysokie, metalowe parkany. Nowy most otrzymał podobny styl, jak mostek nad Czerną. Dzięki temu, ciąg ogrodu francuskiego rozpoczynał się i kończył podobnymi obiektami architektonicznymi. Wiadukt jednak różni się w szczegółach od mostu wodnego. Inaczej rozwiązano wejścia schodowe (dwustronne), ozdobione alabastrowymi maszkaronami (ostatnia rzeźba została skradziona pod koniec XX wieku), wodotryskami i balustradami. Wiadukt ten w środkowej części otrzymał dach w stylu orientalnym, tworząc tam rodzaj altany umożliwiającej obserwację z góry ruchu drogowego.

W miejscowej tradycji, mostek ten nosi nazwę "Mostku Miłości". Prawdopodobnie w roku 1905, 50-letni Friedrich Hochberg ożenił się z młodą lecz ubogą, 19-letnią baronówną Gizelą von Salzbach - Gratz. Według miejscowej legendy, młoda hrabina zdradzała męża na lewo i prawo. Prawdopodobnie Friedrich przydybał na tym mostku żonę "na gorącym uczynku", po czym osadził ją w pałacowym areszcie. Kiedy młoda kobieta odzyskała w końcu wolność, wykorzystała w pewnym momencie, moment nieuwagi męża, wykradła biżuterię i część gotówki, po czym ślad po niej zaginął.

Friedrich Maximilian (ur. 3 maja 1868 r. w Ksiązu – zm. 16 września 1921 r. w Monachium) był najmłodszym synem księcia Hansa Heinricha XI von Pless i jego żony Marii de domo Kleist.  Jako jedyny z czwórki dzieci książęcej pary urodził się w Książu i tam został ochrzczony. Jego ojcem chrzestnym był następca tronu Fryderyk Wilhelm (późniejszy Cerarz Fryderyk III), a w uroczystości wziął również udział Król Wilhelm I.

Fritz był ulubionym szwagrem Daisy i jej najlepszym przyjacielem. Nazywała go „Miracle Man”, a on ją „Princess Caprice”. Zawsze wysłuchiwał jej żalów, znajdował słowa otuchy, spełniał jej zachcianki i robił wszystko, by ją zadowolić. „Byłabyś szczęśliwa, gdyby wszyscy mężczyźni, których w życiu spotkałaś (oprócz męża) na twój kaprys zmieniali swoje plany, zaniedbywali obowiązki i innych ludzi, byleby ciebie zadowolić” – pisał do Daisy w liście. A w innym miejscu dodawał: „Powinnaś dostać klapsa w ładny tyłek. Oczywiście byłabyś wściekła i oburzona. Jesteś  pieszczochem i kocham cię. Przyjadę.” (tłum. © B.J-C)

 

Fritz od dzieciństwa chorował na gruźlicę kości, dlatego większą część roku mieszkał poza domem w cieplejszym klimacie. Na początku lat 90. ojciec wybudował dla niego wspaniałą willę „Montalto” niedaleko Florencji. Do domu w Pszczynie przyjeżdżał latem, a po świętach Bożego Narodzenia znowu wracał do Włoch.

Według relacji Anny von Hochberg, jego przyrodniej siostry, „Fritz bardzo cierpiał. Często leżał przykuty do łóżka i tylko kiedy czuł się nieco lepiej, jeździł na wózku inwalidzkim…” Rodzina nie ustawała w poszukiwaniu najskuteczniejszych lekarstw i terapii, aż wreszcie „W Paryżu znaleziono lekarza o nazwisku Marmorek […] Wynalazł on surowicę przeciw gruźlicy kości i Fritz był nią regularnie leczony. Na początku czuł się jeszcze gorzej, ale potem nastąpiła zdumiewająca poprawa i rany się goiły, a po upływie 3-4 miesięcy odzyskał zdrowie. To był naprawdę cud, gdyż wszyscy inni lekarze już zrezygnowali z leczenia” – cieszyła się Anna.

Czy może się zatem dziwić, że po takich przejściach Fritz czerpał z życia pełnymi garściami?

Na tle rodziny Hochbergów wypadał jako osoba nietuzinkowa i ekscentryczna – był podróżnikiem, kolekcjonerem dzieł sztuki,  utalentowanym malarzem i, według niektórych źródeł, ambasadorem cesarskich Niemiec na dworze Cesarza Japonii.  W swych Wspomnieniach Anna przytacza słowa ojca o Fritzu: „bądź dla niego dobra, ten biedak różni się od innych”.

Fritz był człowiekiem obdarzonym wieloma zdolnościami, miał duszę artysty i talent plastyczny. W 1902 r. namalował obraz ołtarzowy przedstawiający zmartwychwstanie Chrystusa oraz apostołów Piotra i Jana. Ofiarował go do poświęconego w 1902 r. kościoła św. Trójcy w Anhalt (polski Hołdunów, dziś część Lędzin), któremu księżna Matylda wraz z córką Anną  podarowały z kolei cenne naczynia liturgiczne. Kościół rozebrano w 1955 r. z powodu szkód górniczych, jednak obraz zachował się do dziś i obecnie znajduje się w bocznej kaplicy nowego kościoła wybudowanego w 1986 r.  (Dzieje parafii opisał A. Malina, Ewangelickie tradycje Hołdunowa, DWiK „Didache”, Katowice 1994).

Obraz namalowany przez hrabiego

W 1905 r. Fritz poślubił Elizę Karolinę Roche,  córkę zmarłego Edmunda Burke Roche, barona Fermoy, i Elizy Caroline. Świadkami tego wydarzenia byli bracia Fritza – Hans Heinrich XV von Pless i Conrad von Hochberg.

Eliza Caroline von Hochberg z domu Burke Roche ur. 17. 10. 1857 r. w Trabulgan w hrabstwie Cork, zmarła 8. 11. 1940 r. w Londynie

"Nancy była bardzo wysoka, o ostrych rysach twarzy, miała cienkie wargi i wielki, trochę zgięty nos” – opisała bratową Anna Hochberg. Jego przyrodnia siostra Anna tak skomentowała ten fakt: „na jego nieszczęście przyszła mu do głowy wyjątkowo głupia myśl, żeby się ożenić i do tego jeszcze z Angielką o dziesięć albo więcej lat starszą od siebie.  Mój biedny ojciec miał teraz dwie angielskie synowe, z których nie był tak na sto procent zadowolony – i nie mógł być, ponieważ niejedno się zmieniło”.  Natomiast Daisy napisała, że „to wydarzenie wszystkich  nas ucieszyło, gdyż Nancy (tak nazywano żonę Fritza) była czarującą Irlandką”. Mieli z Fritzem wspólne zainteresowania, „on uwielbiał Anglię i polowania, ona, jak przystało osobie pochodzącej z rodziny słynnych myśliwych, była zapaloną amazonką”. Daisy pisała: „Oboje nie byli już dziećmi i wszyscy mieliśmy nadzieję, że znajdą w tym związku szczęście”.

Niestety tak się nie stało. Od stycznia 1907 r. żyli w separacji – on wpierw wyjechał do Włoch, później do Azji, a ona wróciła do Anglii. „Z pewnością nikt z tych dwojga nie był bez winy. Fritz okazał się bardziej zwariowany, ale Nancy też była trudna. Jednak trzeba i można jej przyznać, że zawsze zachowywała się przyzwoicie” – zauważała Anna.

Nancy po powrocie do Anglii mieszkała  w prestiżowych dzielnicach Londynu, jak Belgrave i Mayfair. Jej nazwisko pojawiało się w prasowych rubrykach  kronik towarzyskich. Szczególnie często odnotowywano jej obecność w dobroczynnych przedsięwzięciach na irlandzkie cele.

Do wybuchu II Wojny Światowej zarząd dóbr książęcych wypłacał Nancy dożywotnią rentę w wysokości 1500 funtów, a od  1933 r. – 1375 funtów. W 1925 r. Nancy wystąpiła o naturalizację – gdyż po zamążpójściu przyjęła obywatelstwo niemieckie – i ją uzyskała. Zmarła w 1940 r. w Londynie.

Daleki Wschód był dla Fritza inspirujący i tak bardzo atrakcyjny, że w swoich posiadłościach wprowadzał wystrój orientalny i zgromadził piękną kolekcję dzieł sztuki Wschodu oraz egzotycznych roślin.  Przez jakiś czas pozwalał sobie nawet na japońskich służących. „Dziwacznie wyglądali w wyidealizowanych wiejskich willach, które Fritz wynajmował w ukochanym New Forest” – pisała Daisy.  Na dodatek Fritz ubrał  ich we wspaniałe ciemnoczerwone i srebrne liberie Hochbergów. „Ich drobne nogi gubiły się w pluszowych bryczesach i białych pończochach”. Zdaniem Daisy „schludne pokojówki lepiej pasowałyby do takich domów”.

 

Fritz przez wiele lat mieszkał w Anglii. Po śmierci ojca w 1907 r. otrzymał w spadku 10 mln marek, w tym majątek Iłowa. Był nawet gotów sprzedać Iłową, by kupić posiadłość na wyspie. Z dokumentów archiwalnych wiemy, że szukał domu w New Forest, na najlepszych terenach łowieckich – bo Fritz dorastał przecież w świecie koni i polowań. Rozważał kupno domku myśliwskiego Arnewood, należącego do ojca Daisy, sprawdzał też inne oferty. Ostatecznie zamieszkał w Great Bowden w hrabstwie Leicester.

Dom w Anglii, w którym mieszkał hrabia Fritz

Posiadłość  Welham Bush Farm znajduje się przy Sutton Road i do 1914 r. była zajmowana przez Fritza Hochberga. Długi rząd stajni w podwórzu mieścił jego konie na polowania. Fritz często pojawiał się kronikach towarzyskich jako zdobywca nagród na wystawach hodowlanych bydła i koni.

 

W wiosce zapamiętano niemieckiego szlachcica galopującego konno za psami na terenie posiadłości Mr. Fernie’s Country, będącej najtrudniejszym terenem polowań w hrabstwie Leicester, oraz za psami w rejonie Pytschley.

Wspominano też jego osobliwy sposób dosiadania konia bokiem. W gazecie „Sport im Bild” wyjaśniano ten nietypowy fakt: „W czasie długoletniej choroby Fritz przeszedł wiele ciężkich operacji, efektem czego było uszkodzenie mięśni prawej nogi i z tego powodu Graf miał problemy z utrzymaniem się w siodle. By nie rezygnować z ulubionej rozrywki, Fritz zamówił w Londynie specjalne siodło, na którym siadał bokiem. […] Ze względu na ciężar bocznego siodła i swoją wagę Graf Hochberg jest zmuszony dosiadać jednak koni zimnokrwistych, mogących unieść znaczny ten  ciężar”.

 Hrabia Fryderyk Maxymilian w Anglii - na fotografii doskonale widać jak dosiadał konia

Fryderyk Maxymilian hrabia Rzeszy von Hochberg zmarł w 1921 r., wskutek wypadku na budowie jego willi w Monachium.

 

Jako zapalony myśliwy, Jan Henryk XI Hochberg przeniósł się z zamku w Książu do rezydencji w Pszczynie, by móc polować w okolicznych lasach. Pszczyński pałac przebudowany został na wzór Wersalu. Hochbergom serwowano wykwintną kuchnię francuską. Pisano o nim w przewodnikach i prasie, " ... że panuje w nim azjatycki przepych”. Przebudował także zameczek w Promnicach, który łączył odtąd w sobie cechy szwajcarskiej willi i angielskiego neogotyku.

W Pszczynie-Sznelowcu doglądał książę swej dumy – słynnej na całą Europę stadniny koni. W 1865 r. sprowadził na Górny Śląsk – za sprawą specjalnej umowy z Carem Aleksandrem II, którego poznał w 1860 roku na słynnym, carskim polowaniu w Białowieży – żubry. W okolicach Książa pojawiły się tyrolskie muflony, a w planach była też hodowla reniferów.

 

Wzorcowa łowiecka gospodarka księcia intrygowała w tamtych czasach wielu europejskich naukowców. Zresztą Hochberg był też współwłaścicielem terenów łowieckich w Alpach, gdzie gościł m.in. następcę austriackiego tronu, arcyksięcia Rudolfa Habsburga. Wszystko to doprowadziło do nadania Janowi Henrykowi XI tytułu Wielkiego Łowczego Królewskiego, a co za tym idzie, również przywileju organizowania królewskich polowań. W 1869 r. na jedno z nich zawitał do Pszczyny Król Prus  Wilhelm I. Był tutaj także w 1876 roku – tym razem jednak już jako Cesarz. Książę, Jan Henryk XI von Hochberg, łowczy cesarski, w swojej pasji myśliwskiej poszedł tak daleko, że stworzył jedną z pierwszych hodowli bażantów w 1865 r.

Hubertusstock 1887 r. Cesarz Wilhelm I i Jan Henryk XI von Hochberg

W 1883 r. umiera żona księcia, Maria. Trzy lata później Hochberg żeni się z hrabiną Matyldą Ursulą zu Dohna-Schlobitten. W latach 90. dziewiętnastego wieku  Jan Henryk XI stał się bliskim współpracownikiem Cesarza Wilhelma II i członkiem Rady Państwa. W 1905 r. otrzymuje tytuł arcyksięcia pszczyńskiego. Dwa lata później umiera, jako piąty najbogatszy obywatel Niemiec. Jego synową była słynąca z urody księżna Daisy.(źródło: Mirosław Rzepka)

Wielki Łowczy Cesarstwa Niemiec, znakomity znawca łowiectwa i nowoczesnej gospodarki łowieckiej. Wniósł znaczący wkład w rozwój sygnalistyki myśliwskiej. Miłośnik muzyki łowieckiej. W jej dziejach zapisał się wprowadzeniem, już przed 1863 rokem, poręcznego rogu łowieckiego, który nie przeszkadzał podczas polowań. Odtąd rogi te nazywamy "plessówkami" albo rogami Pless. Jego drugą żoną (po śmierci pierwszej) była Mathilde Ursula von Dohna - Slobitten. Ślub odbył się 27 lutego 1886 r. w Słobitach.

Mathilde von Pless z domu Dohna Slobitten - druga żona Henryka XI

Mathilde, księżna von Pless (z domu hrabianka i burgrabianka von Dohna-Schlobitten), córka: Emanuela Aloysiusa Burggrafa und Grafa zu Dohna-Schlobitten i Wilhelmine, Gräfin Finck von Finckenstein - urodzona 20 sierpnia 1861 roku w Canthen - zmarła 15 stycznia 1943 w Twardogórze, do maja 1945 roku spoczywała w Mauzoleum Hochbergów w Książu).

27 lutego 1886 w rodzinnych Słobitach na Mazurach (niem. Schlobitten) w wieku 25 lat wyszła za mąż za starszego o 28 lat księcia Hansa Heinricha XI von Pless, hrabiego von Hochberga i barona na Książu. Z małżeństwa urodziło się dwoje dzieci: hrabia Wilhelm Bolko Emanuel von Hochberg, baron na Książu (ur. 15 grudnia 1886 w Pszczynie - zm. 24 maja 1934 w Dąbrowie) w rodzinie zwany Willushem oraz córka Anna, hrabianka von Hochberg, baronówna na Książu (ur. 24 lutego 1888 w Pszczynie - zm. 13 listopada 1955 w Salzburgu), po mężu hrabina zu Solms-Baruth.

 

Po śmierci męża w 1907 roku, księżna Mathilde von Pless zamieszkała pod dachem pasierba hrabiego Konrada Eduarda "Conny'ego" von Hochberga (średniego syna Hansa Heinricha XI z małżeństwa z hrabianką Marią von Kleist) w zamku w Dąbrowie koło Niemodlina w powiecie opolskim.

W Wałbrzychu na część księżnej Mathilde von Pless swoją nazwę otrzymało Wzgórze Matyldy, na którym stała najważniejsza z wałbrzyskich kopalni księcia czyli Furstensteiner (po II Wojnie KWK "Wałbrzych").

Matylda Urszula von Hochberg

Dzieci z drugiego małżeństwa księcia: Wilhelm Bolko Emanuel- (1886-1934), Anne – (1888-1966).

Hrabia Wilhelm Bolko Emanuel von Hochberg

Anna von Hochberg

Anna Gräfin von Hochberg, Freiin zu Fürstenstein - ur. 24 luty 1888 r. w Pszczynie, zm. 13 listopada 1966 r. w Salzburgu w Austrii. Przeżyła 78 lat. Żona Hermanna Grafa zu Solms-Baruth. Matka: Friedricha-Sigismunda Grafa zu Solms-Baruth; Marie-Agnes Gräfin zu Solms-Baruth i Pya Gräfin zu Solms-Baruth.

 

W tym miejscu warto zapisać o ciekawych losach tego małżeństwa i ich majątku w Ciepielowicach. Ciepielowice (niem. Scheppelwit) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Dąbrowa.

Majątek w Ciepielowicach wchodził w skład państwa stanowego Dąbrowa (Herrschaft Dambrau). W 1937 roku jego właścicielem był dr prawa Hermann hrabia zu Solms-Baruth. W tym czasie posiadłość w Ciepielowicach liczyła 265 ha.

Księga adresowa z 1926 r. podaje, że właścicielem dominium Dąbrowa, a tym samym Ciepielowic, był hrabia Hermann zu Solms-Baruth. Nowy gospodarz na świat przyszedł w 1888 r. w rodzinnym zamku w Kliczkowie (Klitschdorf) ok. 12 km od Bolesławca na Dolnym Śląsku. Był drugim synem hrabiego Fryderyka Hermanna Hansa Georga zu Solms-Baruth (1853–1920) i Idy Luizy von Hochberg (1863–1938), córki księcia pszczyńskiego Jana Henryka XI i jego pierwszej żony Marii baronówny von Kleist.

Dwór w Ciepielowicach został wzniesiony około 1800 r. w stylu klasycystyczny. Najstarsza, ówcześnie skromna część dworu powstała u schyłku XVIII wieku, a ufundował ją hrabia Franciszek Ksawery von Biedau z małżonką. Jest to dzisiejsze, zachodnie skrzydło budowli.

Skrzydlo zachodnie pałacu

Wygląd tej niewielkiej rezydencji wzniesionej na planie prostokąta znacząco zmieniła rozbudowa z pierwszej ćwierci XX wieku. Od północy dobudowano drugi budynek założony również na planie prostokąta, połączony z pierwotnym dworem okrągłym łącznikiem, w którym umiejscowiono klatkę schodową. W rezultacie tej rozbudowy obecnie plan dworu jest zbliżony do litery „L”. Budynek jest murowany z cegły, potynkowany, dwukondygnacjowy, podpiwniczony, nakryty dachami mansardowymi z lukarnami, powiekami oraz niewielką facjatką w elewacji frontowej.

Dwor w Ciepielowicach

Pozycja rodziców pozwoliła mu na podjęcie studiów na renomowanych europejskich uczelniach. Został doktorem prawa, a 29 marca 1913 r. mężem Anny von Hochberg – córki księcia pszczyńskiego Jana Henryka XI z jego drugiego małżeństwa z młodszą o 28 lat hrabiną Matyldą Urszulą zu Dohna-Schlobitten (1861–1943).
Hrabia Hermann wraz z rodziną zamieszkał w rezydencji w Ciepielowicach chociaż zarząd dóbr dominium znajdował się nadal w Dąbrowie. Małżonkowie dużo podróżowali i wiele czasu spędzali m.in. w Kliczkowie i w Poczdamie, gdzie na świat przyszły ich córki: urodzona w 1916 r. Maria Agnieszka i młodsza o dwa lata Pya oraz syn Wilhelm Friedrich .

Ze związku narodziło się troje dzieci:

- Wilhelm Friedrich-Sigismund zu Solms-Baruth – ur. 26 styczeń 1914 r. Poczdam; zm. 21 listopad 1982 r. Monachium. Mąż Rosemarie von Wietzlow (1818-2000) byłą żoną Georga-Alfreda Ritter Hentschel von Gilgenheimb.
- Marie-Agnes Louise Mathilde zu Solms-Baruth – ur. 31 grudzień 1916 r. Poczdam; zm. 21 lipiec 1938 r. Kraków. Żona Hansa Balduina von Plessen (1907-1940).
- Pya Franziska von Klinckowstroem (zu Solms-Baruth) – ur. 28 wrzesień 1918 r. Poczdam; zm. 14 styczeń 1982 r. Burgsteinfurt. Żona Carla-Alexandera von Klinckowstrom. Rozwiedziona po ośmiu  latach małżeństwa w 1950 r.

 

Hrabia Hermann zu Solms-Baruth był ostatnim właścicielem dominium. Mimo, iż często bawił za granicą, to jednak zainwestował sporo pieniędzy na rozbudowę swej siedziby w Ciepielowicach. Między 1912 r. a 1926 r. kazał dobudować od strony wschodniej nowe skrzydło, usytuowane prostopadle do skrzydła pierwotnego. Wzniesiono je na planie prostokąta. Obie części połączył łącznik o przekroju elipsy (baszta), w którym znalazło się wejście główne i reprezentacyjna klatka schodowa oraz dwa hole (na parterze i piętrze) o wystroju neoklasycystycznym. Niewątpliwą ozdobą łącznika stanowiła drewniana balustrada oraz drewniane dwuskrzydłowe drzwi wejściowe. Herby hrabiego i jego małżonki Anny von Hochberg ozdobiły elewację rezydencji. Przebudowa ta pociągnęła za sobą zmianę całego układu dróg. Główny wjazd do rezydencji przesunięty został w kierunku południowym i prowadził malowniczą bukowo-grabową aleją na teren dziedzińca przed głównym wejściem. Hrabia zdecydował się zmienić również przypałacowy park.

Kartusz herbowy

Do dziś po dawnej rezydencji Solms-Baruthów niewiele zostało. Na początku lat 90. ubiegłego wieku zlikwidowano staw znajdujący się na granicy części rezydencjonalnej z podwórzem, w pobliżu starszego skrzydła pałacu, który wykorzystywany był zimą przez właścicieli jako lodowisko. W sąsiedztwie stawu, po południowej stronie stajni cugowej, a na północ od drogi dojazdowej do zespołu, znajdował się maneż do jazdy konnej na wolnym powietrzu. Obecnie teren ten ma charakter nieużytku. Do części rezydencjonalnej wiedzie odchodząca od szosy krótka aleja dojazdowa obsadzona drzewami.

Hermann zu Solms-Baruth był ostatnim arystokratycznym właścicielem rezydencji w Ciepielowicach. Hrabia dużo podróżował, wpadł też w wir wielkiej polityki – był posłem do Reichstagu w Republice Weimarskiej oraz czynnym działaczem Niemieckiej Partii Centrum, która uważana była za reprezentantkę i głosicielkę interesów katolików niemieckich. Hrabia aktywnie angażował się w walkę polityczną przeciw uzyskującej coraz większe wpływy NSDAP. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy Hermann zu Solms-Baruth z rodziną musiał uciekać w obawie przed szukającymi odwetu nazistami. Schronił się w Anglii. Po wojnie zamieszkał w Austrii, gdzie zmarł 7 maja 1961 r. w Eckart koło Salzburga. Jego żona Anna Gräfin von Hochberg, Freiin zu Fürstenstein – (ur. 24 luty 1888 r. w Pszczynie) zmarła 13 listopada 1966 r. w Salzburgu  Austria w wieku 78 lat. Ich majątek przeszedł na własność III Rzeszy.

Do gustownie urządzonych salonów arystokracji wprowadzili się urzędnicy zatrudniani przez Górnośląski Urząd Ziemski w Opolu. Zdaniem najstarszych mieszkańców wsi, podczas II Wojny Światowej w pałacu mieszkały żony oraz dzieci oficerów i lekarzy, którzy przebywali na froncie. Podobno każda mieszkająca tam żona oficera Wehrmachtu miała polską służącą. W pałacu była już wówczas m.in. kanalizacja oraz centralne ogrzewanie nawiewowe, w którym ciepłe powietrze z kotłowni było rozprowadzane specjalnymi przewodami powietrznymi do pomieszczeń na parterze i piętrze.

W ostatniej fazie II Wojny Światowej pałac nie ucierpiał. Jego dewastacja zaczęła się w marcu 1945 r. To, czego nie zdołali zniszczyć lub wywieźć żołnierze Armii Czerwonej, rozkradli szabrownicy. Do 1947 r. obiekt znajdował się pod zarządem Wojska Polskiego i – jak twierdzą najstarsi mieszkańcy wsi – przechowywano w nim amunicję. W 1947 r. na mocy decyzji władz powiatowego oddziału PUR w Niemodlinie, w pałacu osiedlono osadników wojskowych. Początkowo współwłaścicielami było 24 byłych żołnierzy pochodzących przeważnie z Lubelszczyzny. W 1951 r. zawiązali oni spółdzielnię, do której oprócz osadników „z folwarku” należało też kilku gospodarzy. W 1956 r. spółdzielnia rozwiązała się i od nowa dzielono budynki oraz grunt między osadników i ich spadkobierców. Obecna sytuacja własności nie jest jasna, co przyspieszyło ruinę części obiektów.

Powojenni właściciele nie inwestowali w powierzony im majątek, a wręcz przeciwnie – prowadzili gospodarkę rabunkową, rozbierając budynki i dewastując wyposażenie pałacu. np.: instalację kanalizacyjną, której ołowiane rury wycinano na sprzedaż. Ówcześni mieszkańcy zniszczyli też kotłownię i pobudowali piece kaflowe. Po 1945 r. na terenie obiektu nie przeprowadzono żadnych prac konserwatorskich – wprowadzono jednie sztuczny podział pałacu na wiele odrębnych pomieszczeń należących do różnych właścicieli. Obiekt zachował dawną bryłę, częściowo dawną stolarkę drzwiową i okienną oraz elementy zdobienia elewacji – stiukowe kartusze herbowe, gzymsy, pilastry i obramienia otworów, a wewnątrz zachowane sklepienia. Pałac jest zdewastowany i skazany na całkowitą zagładę. Natychmiastowego remontu wymaga zwłaszcza zniszczony dach nad łącznikiem. Jeśli nic się nie zmieni, to czeka go los podobny do tego, jaki spotkał większość nieistniejących już budynków dawnych zabudowań podwórza folwarcznego.

Niewiele pozostało również po danym parku krajobrazowym założonym w drugiej połowie XIX w. Park, o powierzchni ok. 1 ha, w obrębie którego zachowały się pozostałości regularnych nasadzeń, ma w zasadzie kształt zbliżony do litery L i rozciąga się na południowy wschód oraz północny wschód od pałacu. W obrębie parku, nieopodal pałacu, znajdowała się niegdyś drewniana woliera na bażanty i kuropatwy, a także wspomniany już staw otoczony szpalerem grabów, do którego schodziło się po stopniach, i w którym znajdowało się miejsce na rozstawienie stolików oraz krzeseł. Było to miejsce wypoczynku, stanowiące odpowiednik altany. Do czasów obecnych zachowały się jedynie porośnięte chwastami pozostałości schodów i murowanych ścian stawu.

Obecnie zdewastowany park nie posiada ogrodzenia. Niegdyś graniczył on od południa z terenem ogrodów kwiatowych, na miejscu których jakiś czas temu młodzież urządziła sobie boisko do gry w piłkę. Granicę dawnego ogrodu wyznaczał zachowany do dziś szpaler grabowy. Na granicy części rezydencjonalnej, w pobliżu drogi polnej pod dębem, znajduje się niewielki pagórek – dawny cmentarz koński. Wcześniej w tym miejscu była prawdopodobnie powozownia koni właścicieli pałacu. Za parkiem i na północny wschód od ogrodów kwiatowych znajdował się niegdyś okólnik dla koni roboczych, przy okólniku usytuowana była stodoła polna oraz wiata z poidłem dla koni. Niestety, nie zachowała się również większość obiektów podwórzowych, tj. ogrody ze szklarnią, ogrody kwiatowe oraz mała architektura w parku. Po II Wojnie Światowej na terenie parku kwitła tzw. dzika zabudowa. Zlikwidowano ogród kwiatowy i warzywnik. W latach 60. XX w. przy północnym narożniku folwarku założono sad. W parku do dziś rosną rzadkie okazy dendrologiczne oraz bogaty starodrzew, który tworzą: cis pospolity, buk pospolity, dąb szypułkowy, grab pospolity, jedlica Douglasa, jałowiec wirginijski, kasztanowiec biały, robinia akacjowa, wiąz szypułkowy i żywotnik zachodni.

Z ciekawostek pałacowych: w czasie II Wojny Światowej w pałacu mieścił się sztab jednego z pułków estońskiej Dywizji Grenadierów Waffen SS. Nie tak dawno temu okazało się, że część z nich została w Ciepielowicach na zawsze. W 2012 r. w przypałacowym parku odkopano dwie zbiorowe mogiły, w których pochowano łącznie 37 ciał żołnierzy (głównie estońskich, ale też niemieckich).

Ciała te ekshumowano i dzięki nieśmiertelnikom zidentyfikowano – był wśród nich Heldur Suimets, dziś okrzyknięty bohaterem narodowym Estonii, kiedyś uważany za zdrajcę (jako że walczył z Niemcami przeciwko Rosji). Do odkrycia doszło dzięki Jackowi Cieleckiemu, członkowi polskiej grupy rekonstrukcyjnej GRH Wiking.

Pan Jacek Cielecki na trop nieznanych mogił trafił, dzięki wspomnieniom i mapce z zaznaczonym miejscem pochówków, które dostał od weterana estońskiej dywizji.

Najmłodszy syn ksiecia Jana Henryka XI z drugiego małżeństwa, hrabia Wilhelm Bolko Emanuel rezydował w zamku w Goraju (województwo wielkopolskie). Dziś w zamku mieści się internat Zespołu Szkół Leśnych.

Zamek Hochberga w latach 1910-1911.

Wzniesiono go na skarpie nad lewym brzegu Noteci w Puszczy Noteckiej. Budowla założona na planie litery U, ramionami skierowanymi w kierunku rzeki. Po obu stronach skrzydła frontowego wznoszą się dwie potężne baszty nakryte hełmami. Trzecia baszta znajduje się na końcu skrzydła wschodniego. Wzorcem dla zamku jest warownia Varenholz w Westfalii. Von Hochbergowie mieszkali na zamku do II Wojny Światowej.

Pałac w Goraju - Zamku jest przykładem neorenesansowej rezydencji, wzniesionej dla przedstawiciela bocznej linii jednej z najznakomitszych rodzin arystokratycznych ówczesnej Europy - Wilhelma Bolka Emanuela von Hochberga i jego żony Annemarie von Arnim. Architektura pałacu nawiązuje do późnorenesansowego założenia zamkowego w Varenholz w Westfalii. W jego wnętrzach zachowały się częściowo elementy dawnego wyposażenia. Obecnie mieści się tu internat Zespołu Szkół Leśnych im. Jana Kloski. Pałac otoczony jest krajobrazowym parkiem. Na terenie parku znajdują się pozostałe zabudowania zespołu, m. in. masztalarnia z ujeżdżalnią, dom ogrodnika oraz d. budynek administracji leśnej.

Miejscowość Goraj - Zamek jest śródleśną osadą położoną ok. 6 km na południowy zachód. od Czarnkowa, przy krawędzi doliny Noteci, w pobliżu wsi Goraj w gm. Lubasz. Wieś Goraj wzmiankowana była po raz pierwszy w 1486 r. Wchodziła ona w skład dóbr czarnkowskich, które początkowo stanowiły własność książęcą, następnie - na przełomie XIII i XIV w. - zostały nadane Nałęczom, później noszącym nazwisko Czarnkowskich. W drugiej połowie XIX w. okoliczne dobra należały do Jana Henryka XI von Hochberga, księcia Pszczyny, hrabiego Rzeszy i barona na Książu, który w 1865 r. nabył folwark Goray, a w 1873 r. - dobra Krucz. Liczący ponad 12 tysięcy ha majątek był jednym z największych majątków wielkopolskich należących do właścicieli niemieckich. Po śmierci księcia w 1907 roku dobra odziedziczył jego syn - hrabia Wilhelm Bolko Emanuel. Z jego inicjatywy w 1908 roku powstał dwór myśliwski w pobliskim Gniewomierzu, a w latach następnych - neorenesansowy pałac w Goraju. Oba budynki łączyła biegnąca przecinką leśna droga, wykorzystywana przez właścicieli i gości udających się na polowanie.

Pałac w Goraju powstał w latach 1910-11. W zamierzeniu właściciela miała to być nowa, okazała siedziba bocznej linii Hochbergów. Najstarsze dokumenty dotyczące budowy rezydencji - list oraz odręczne szkice pałacu i dokładniejsze plany ujeżdżalni i stajni, przesłane hrabiemu przez książęcego architekta z Pszczyny - pochodzą z 1909 roku. W kwietniu następnego roku Wilhelm Bolko Emanuel von Hochberg zawarł umowę z firmą „Gradehand und Franke” z Berlina, zgodnie z którą architekt Bruno Franke miał wykonać plany i kosztorys oraz zrealizować budowę rezydencji, masztalarni i domu ogrodnika. We wrześniu 1910 r. projekty zatwierdził powiatowy radca budowlany. Prace posuwały się niezwykle szybko. W połowie 1911 roku gotowe były projekty wnętrz, przygotowane przez berlińską firmę „Paulus und Lilloe”, która następnie zawierała umowy i nadzorowała pracę wykonawców wyposażenia i wystroju pałacu. Wiele elementów wyposażenia (m. in. kominki, boazerie, stolarka drzwiowa, meble) została przeniesiona z innej, starszej rezydencji. W końcu 1911 r. prace były w zasadzie ukończone. W tym samym czasie powstały pozostałe budynki zespołu - masztalarnia, remiza, dom ogrodnika oraz siedziba administracji leśnej.

Masztalarnia niegdyś mieściła stajnię i ujeżdżalnię

Dom ogrodnika

Do 1945 roku pałac pozostawał w rękach swych pierwotnych właścicieli. W wyniku działań wojennych jego wnętrza zostały częściowo zniszczone a elementy wyposażenia - rozgrabione. Po II Wojnie Światowej budynki przekazano oświacie leśnej. W sierpniu 1945 roku otwarto tu Państwową Szkołę dla Leśniczych, później noszącą nazwę Leśny Ośrodek Szkoleniowy. W 1949 roku utworzono Gimnazjum Leśne, później - Liceum Leśne. W 1951 roku Gimnazjum przekształcono w Technikum Leśne, które od 1968 r. nosi imię wybitnego leśnika i pedagoga - inż. Jana Kloski. W latach 1978-84 w Goraju funkcjonował Zespół Szkół Zawodowych Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. Od 1993 rokuplacówka nosi nazwę Zespołu Szkół Leśnych im. Jana Kloski.

 

Neorenesansowy pałac jest budynkiem trójskrzydłowym, podpiwniczonym, a poszczególne skrzydła wzniesiono na rzucie prostokąta. Skrzydła południowo-wschodnie i południowo-zachodnie są dwukondygnacyjne, krótsze skrzydło północno-zachodnie - trójkondygnacyjne. Budynek nakrywają wielopołaciowe dachy o sylwecie urozmaiconej wystawkami. Nad całością dominują masywne wieże na rzucie kwadratu, w najwyższej kondygnacji przechodzącego w ośmiobok, nakryte dwukondygnacyjnymi hełmami. Ściany wież są lekko wysunięte przed lica murów pałacu, ich naroża wzmocniono niskim kamiennymi skarpami.

 

Pałac wzniesiony został z cegły, jego ściany otynkowano. Partię kamiennego cokołu oraz detalu architektonicznego pozostawiono nieotynkowane. Dachy pierwotnie kryte były dachówką, obecnie - blachą miedzianą. Wnętrza nakryto stropami żelbetowymi.

 

Malowane na kolor piaskowy elewacje podzielone zostały profilowanym gzymsem. Okna są prostokątne, ujęte prostymi, jaśniejszymi opaskami. Elewacja frontowa (południowo-zachodnia) jest 11-osiowa. W jej części północno-zachodniej znajduje się niesymetrycznie umieszczona brama zamknięta półkoliście. Brama ujęta jest kamiennymi ciosami, w zwieńczeniu wmurowano herb Hochbergów. W połaci dachu widoczne są dwie szerokie, dwuosiowe wystawki. Wklęsło-wypukłe, ujęte wolutowymi spływami szczyty wystawek zwieńczone są obeliskami. Na wieży północno-zachodniej zamontowano zegar. Elewacja południowo-wschodnia - 10-osiowa, przy wieży południowo-wschodniej arkadowa loggia, zwieńczona balkonem. W połaci dachu widoczne cztery jednoosiowe wystawki. Elewacja północno-zachodnia 5-osiowa. W ścianie wieży niesymetrycznie umieszczone prostokątne wejście boczne. W połaci dachu - dwie jednoosiowe wystawki. Elewacje od strony wewnętrznego dziedzińca nie różnią się zasadniczo od elewacji zewnętrznych. W skrzydle południowo-wschodnim zwraca uwagę niewielki balkonik o żeliwnej balustradzie. Do skrzydła południowo-zachodniego prowadziła niegdyś ujęta ciosami kamiennymi brama (obecnie zamurowana).

Układ wnętrz w poszczególnych skrzydłach jest dwutraktowy. Wejście do pałacu prowadzi poprzez przelotową sień oraz obszerny westybul. Na parterze znajdowały się pokoje gościnne, na piętrze - kaplica, sala balowa, jadalnia z pokojem kredensowym, salon oraz apartamenty właścicieli. W części pomieszczeń zachowały się elementy dawnego rokokowego i neorokokowego wyposażenia, m. in. parkiety, boazerie, sztukatorska dekoracja sufitów, kominki, lustra i obrazy.

Pałacowa antykamera

Antykamera – salka dla dworzan i służby poprzedzająca pokój paradny lub sypialny, również przedpokój lub pomieszczenie sąsiadujące z salą, pokojem o określonym przeznaczeniu (np. sypialnią, izbą przyjęć).

Antykamera pojawiła się w XVI - XVIII wieku we wnętrzach pałacowych, apartamentach królewskich i magnackich. Spełniała funkcję półreprezentacyjną, często służyła jako pokój dworzan, ich poczekalnia i jadalnia. Antykamera służyła również za poczekalnię dla oczekujących na audiencję, a niekiedy za podręczną sypialnię.

Gabinet i biblioteka z naorenesansową boazerią w czanego dębu

Hol na pierwszym piętrze

Korytarz w prawym skrzydle parteru

Sala biała

Sala brązowa

Rozplanowując otaczający rezydencję krajobrazowy park wykorzystano elementy naturalnego ukształtowania terenu, nadając założeniu niezwykle malowniczy charakter. Powierzchnia parku wynosi 6,3 ha. Główna aleja dojazdowa do pałacu obsadzona została bukami. W północno-wschodniej części parku znajduje się cmentarzyk właścicieli dóbr gorajskich, na którym ustawiono krzyż i kamień upamiętniający księcia Wilhelma Bolka Emanuela von Hochberga.

Hrabia Wilhelm Bolko Emanuel von Hochberg (syn Jana Henryka XI oraz jego drugiej żony – Matyldy Urszuli zu Dohna-Schlobitten) urodził się 15 grudnia 1886 r. w Pszczynie. Dobra w Goraju odziedziczył w 1907 r. po śmierci ojca. Ożenił się z Zofią Anną Marią von Arnim, z którą miał troje dzieci: Elżbietę Ferdynandę (1910–1952), Jana Wilhelma Bernarda (1914–1945) i Annę Marię (1917–2000).

Hrabia Wilhelm Bolko Emanuel von Hochberg

Zofia Anna Maria von Hochberg z domu Arnim - żona hrabiego

Elżbieta Ferdynanda - starsza córka hrabiego

Jan Wilhelm Bernard von Hochberg -  syn hrabiego

Anna Maria von Hochberg  - młodsza córka hrabiego

Zamek Goraj

W pobliżu zamku wybudowano masztalernię z ujeżdżalnią koni i garażami, budynki straży pożarnej, ogrodnictwa oraz administracji leśnej. Wcześniej w Zdrojach (obecnie Gniewomierz) powstał drewniany dworek, który był pierwszą siedzibą Hochbergów na tym terenie, a po wybudowaniu Zamku pełnił funkcję dworku myśliwskiego.

Zdroje - obecnie Gniewomierz

Wystawa trofeów w Zdrojach

Gniewomierz

Pasje hodowlano - łowieckie i sygnalistykę myśliwską Hochbergowie kultywowali od pokoleń w Pszczynie ale też w rodzinie matki hrabiego Wilhelma Bolko Emanuela czyli wschodniopruskiego rodu von Dohna – Schlobitten w Słobitach. Również w otaczającej gorajski Zamek Puszczy Noteckiej wydzielono specjalne zagrody, nastawione wyłącznie na hodowlę jeleni. Zorganizowaniem gospodarstwa hodowlanego zajęli się Jan Targiel oraz Józef Kołoch – późniejszy łowczy hrabiego. W Zamku gościła i polowała głównie szlachta niemiecka, chociaż najokazalszego byka – „dwudziestaka” 18 września 1936 r. w rewirze Klempicz ustrzelił książę Czartoryski.

Budynek nadleśnictwa w Kruczu

Dochód majątku pochodził głównie z rolnictwa i leśnictwa. W gospodarstwie w Ciszkowie powstała gorzelnia, a w Smolarach tartak, do którego drewno dowoziła specjalnie pobudowana kolejka wąskotorowa. Przez kilka lat w głębinowej kopalni niedaleko Krucza, Hochbergowie eksploatowali węgiel brunatny. W latach 1885 – 1915 na dużą skalę prowadzili intensywne zalesienia na zdewastowanych nadmiernym wyrębem i zniszczonych przez gradację szkodników terenach leśnych. Cały areał leśny podzielony był na 3 nadleśnictwa – Krucz, Klempicz i Goraj.

Łowczy Józef Kołoch - 1937 r.

Hrabia Jan Wilhelm Bernard von Hochberg i Józef Koloch - 1938 r.

Duże, wylesione tereny, stałe dokarmianie zwierząt w zagrodach oraz prawidłowo prowadzona selekcja spowodowały, że w stosunkowo krótkim okresie wyhodowano wspaniałą populację jeleni. Polowania odbywały się wyłącznie w okresie rykowiska, od końca lipca do połowy października, a strzelano jedynie do wyselekcjonowanych samców – byków. W Zamku gościła i polowała głównie szlachta niemiecka, chociaż najokazalszego byka, „dwudziestaka” (na obu tykach poroża było łącznie dwadzieścia odgałęzień), 18 września 1936 r. w rewirze Klempicz strzelił książę Czartoryski. Trofeum – poroże strzelonego jelenia oraz sześć, a czasami nawet siedem kompletów jego wcześniejszych zrzutów, miało wartość samochodu osobowego.

W środku hrabia Wilhelm Bolko Emanuel von Hochberg

Z lewej Jan Wilhelm Bernard von Hochberg

Hrabia Wilhelm Bolko Emanuel von Hochberg zmarł nagle na serce w majątku swojej matki w Dąbrowie Niemodlińskiej (Śląsk Opolski) 24 maja 1934 r. Pochowany został 2 czerwca w ulubionym miejscu niedaleko Zamku. Sposób, w jaki traktował ludzi sprawił, że w pamięci okolicznych mieszkańców pozostał człowiekiem uczciwym i sprawiedliwym.

Pogrzeb hrabiego

Ceremonia ślubna Małorzaty von Wittenburg i Jana Wilhelma Bernarda von Hochberg - Wrocław 1944 r.

Zdjęcie ślubne Margarety i Jana Wilhelma Bernarda von Hochberg

Ostatnim panem na Goraju został hrabia Rzeszy Jan Wilhelm Bernard von Hochberg, urodzony w 1914 r. w Goraju. Kontynuował łowieckie tradycje swoich zacnych przodków. Pod koniec II Wojny Światowej został wcielony do armii niemieckiej i wysłany w okolice Trzemeszna k/Gniezna. Śmiertelnie postrzelony w styczniu 1945 r. przez niemieckiego żandarma niedaleko Obornik, zmarł w drodze do Zamku. Pośpiesznie pochowano go na ewangelickim cmentarzyku w Ludomkach. Dwa dni później hrabina Anna Maria Zofia wraz z córkami opuściła Zamek Goraj. W obawie przed nadciągającą armią radziecką, ewakuowały się do Niemiec.

 

Hrabianka Elżbieta Ferdynanda osiadła w Bethel niedaleko Bielefeld, gdzie zmarła w 1952 r. Hrabina Anna Maria Zofia wraz z młodszą córka Anną Marią zamieszkały w Lindau nad Jeziorem Bodeńskim. Hrabina zmarła 5 listopada 1984 r. dożywszy wieku 98 lat, natomiast hrabianka Anna Maria 4 września 2000 r. Ta ostatnia po wojnie odwiedziła Goraj trzykrotnie (ostatni raz w 1991 roku).

 

Obecni gospodarze obiektów zamkowych utrzymują kontakty z córką Anny Marii – Katarzyną von Vegesack, która odwiedziła Goraj już pięciokrotnie. Między innymi gościła w zamku w maju 2008 r., uświetniając uroczystość poświęcenia nowego krzyża na grobie jej dziadka, Wilhelma Bolko Emanuela von Hochberg oraz we wrześniu 2012 r. podczas obchodów 100 – lecia zamku.

 

Jeszcze jeden zamek należał do Hochbergów. Mowa tutaj o zamku w Roztoce

 

Zamek w Roztoce (niem. Rohnstock) powiat świdnicki, gmina Dobromierz) należał do Hochbergów w latach 1497-1945. W drugiej połowie XIX i w pierwszej połowie XX wieku był oficjalną rezydencją hrabiowskiej gałęzi Hochbergów, wywodzącej się od młodszego brata księcia Jana Henryka XI, kompozytora i dyrektora teatrów cesarskich w Berlinie, hrabiego Bolka Jana Henryka XIV i jego potomków. Dziś w rękach prywatnych.

Początki Zamku w Roztoce

Już w XIV wieku w Roztoce istniał zamek nawodny. W 1374 roku jako właściciel majątku rycerskiego wzmiankowany był Hentschel von Reibnitz. Jego potomek Christoph II sprzedał Roztokę 2 stycznia 1497 roku Conradowi I von Hochberg, staroście zamku grodzieckiego i księstwa świdnicko-jaworskiego. Po śmierci Konrada zamek odziedziczył jego syn Georg, który wprowadził w swoim majątku religię protestancką. W XVI wieku zamek przebudowano w stylu renesansowym. W opisach pochodzących z czasów wojny trzydziestoletniej mowa jest o dwóch murowanych domach mieszkalnych otoczonych fosą. Jeden z nich należał do Conrada, a drugi do jego brata Christopha. 5 marca 1650 roku, wraz ze śmiercią syna Christopha – Conrada, wygasła linia Hochbergów na Roztoce. Zapis testamentowy majątku na rzecz jego wuja Hansa Heinricha I – Pana na Książu, sprawił, że majątek pozostał w rękach rodu.

 

Gruntowna przebudowa renesansowego zamku na okazałą rezydencję w stylu barokowym miała miejsce za panowania Hansa Heinricha III i ukończona została w 1725 roku, o czym zaświadcza inskrypcja do dziś zachowana na dzwonie umieszczonym na zamkowej wieży. Autorem przebudowy był zapewne pracujący równolegle na Zamku Książ architekt Feliks Anton Hammerschmidt. Z tego okresu zachowała się zasadnicza bryła zamku wraz z wieżą od strony południowej oraz okazała, dwukondygnacyjna sala balowa z wystrojem malarskim plafonu. W tym samym czasie, na wschód od zamku założono ogród, zgodnie z modną wówczas francuską sztuką ogrodową, wzbogacony o różnorakie urządzenia parkowe, pawilony i rzeźby ogrodowe, z których do dziś zachowały się oranżerie i tzw. favorita – ogrodowa altana, służąca do odpoczynku i picia herbaty. O wyglądzie rezydencji w tym czasie zaświadczają rysunki wykonane przez Friedricha Bernharda Wernera.

W czasie wojen Śląskich Roztoka znalazła się na arenie wydarzeń wojennych. Po bitwie zwyciężonej przez armię pruską bitwie pod Dobromierzem 4 czerwca 1745 za swoją kwaterę wybrał Roztokę Król Fryderyk II. Ponoć był tak oczarowany pałacowym ogrodem, że nocował w namiocie pod gołym niebem. Na pamiątkę swojego pobytu w Roztoce podarował on ówczesnemu właścicielem zamku Hansowi Heinrichowi IV swój portret, który do 1945 roku był najcenniejszą ozdobą pałacowych wnętrz.

Fryderyk II Wielki

Hans Heinrich XIV, Bolko Graf von Hochberg auf Rohnstock, Frieherr zu Furstenstein

Urodził się 23 I 1843 r. w zamku Książ (Fürstenstein) na Śląsku. Po studiach prawniczych w Bonn i Berlinie przez dwa lata pracował jako attaché wojskowy ambasady Prus w Petersburgu i Florencji, skąd powrócił do swej posiadłości, zamku Rohnstock (Roztoka), aby poświęcić się studiom muzycznym. Jako kompozytor tworzył pod pseudonimem Johann Heinrich Franz. Był autorem opery „Folkenstein”, wydał wiele pieśni chóralnych i solowych, symfonii, tercetów, kwartetów oraz koncertów fortepianowych. Był twórcą Śląskich Festiwali Muzycznych w Görlitz (Zgorzelec). Jego działalność artystyczna i zdolności organizatorskie zwróciły uwagę dworu i w 1868 r. Cesarz Wilhelm I powołał go na stanowisko dyrektora Królewskiego Instytutu Teatrów w Berlinie. Odchodząc w 1902 roku był generalnym intendentem tej instytucji.

Zmarł 1 XII 1926 r. w prywatnym uzdrowisku Hochbergów, Szczawnie -Zdroju. Pochowano go w Roztoce. Hans Heinrich XIV, Bolko Graf von Hochberg za zasługi w dziedzinie popularyzowania muzyki został honorowym obywatelem miasta Görlitz. W Berlinie upamiętniono go nadając jednemu z placów nazwę Hochbergplatz.

Po śmierci kompozytora jego twórczość powoli ulegała zapomnieniu. Dopiero po latach prawnuk, hrabia Peter Konrad Friedrich von Hochberg (ur. 02 IV 1956 r. w Nadrenii) wraz z żoną, Anne Marie Rüther, zebrali twórczość pradziadka, na nowo odkrywając tego twórcę dla miłośników muzyki. Efektem ich pracy była płyta.

Największy rozkwit rezydencji w Roztoce przypada na XIX w. Obecny kształt i wystrój zawdzięcza zamek gruntownej przebudowie, jaka miała miejsce w latach 70-tych XIX wieku. Autorem projektu był nadworny architekt Hochbergów – Olivier Pavelt. Zmieniono wówczas wystrój elewacji, pozostawiając jednak nienaruszoną bryłę pałacu. Nowy wystój zyskały pałacowe wnętrza, ozdobione kosztownymi gobelinami, boazeriami, kunsztownymi sztukateriami i malowidłami. W stanie oryginalnym pozostawiono jedynie salę balową z okazałym, malowanym plafonem. Zleceniodawcą tej przebudowy był ówczesny właściciel Roztoki – Hans Heinrich XIV Bolko hrabia von Hochberg, znany w swoim czasie kompozytor, dyrektor Teatru Królewskiego, a następnie Opery Dworskiej w Berlinie. W reprezentacyjnych wnętrzach pierwszego piętra pałacu (piano noble) urządził Bolko własny salon muzyczny, w którym na honorowym miejscu stał jego fortepian.

Jednocześnie z przebudową pałacu urządzono w stylu angielskim rozległy park, o charakterze krajobrazowym, stanowiący naturalną otulinę przyrodniczą całego założenia.

Hrabia Bolko von Hochberg należał do najznamienitszych postaci w całej historii rodu. W 1858 roku odziedziczył Zamek w Roztoce wraz z dobrami w Nowy Zamek-Wierzchowice koło Milicza. Za czasów hrabiego Bolka rodzina Hochbergów znajdowała u szczytu swojej potęgi i zaliczała się do najbardziej wpływowych i majętnych elit pruskiej arystokracji. W tym okresie majątek roztoczański obejmował 1.271 morgów ziemi i przynosił prawie 3.300 talarów rocznego dochodu. Potwierdzeniem wyjątkowej pozycji rodu była pamiętna wizyta dwóch Cesarzy w Roztoce. 17 września 1890 roku przy okazji manewrów wojskowych w zamku gościł Cesarz Austro-Węgier Franciszek Józef I i Cesarz Niemiec Wilhelm II.

 

Hrabia Hans Heinrich XIV Hochberg, właściciel dóbr w Roztoce i dominium Nowy Zamek-Wierzchowice, miał okazję podejmować przed I Wojną Światową kajzera. Cesarz miał bowiem zwyczaj bywać na corocznych polowaniach u któregoś ze śląskich arystokratów. Kiedyś zapowiedział się u hrabiego Hochberga w Wierzchowicach koło Milicza. Wilhelm II przyjechał z Wrocławia swoim cesarskim pociągiem. Wysiadł w pobliskich Krośnicach, gdzie położony był słynny na całe Niemcy zakład leczniczy dla chorych psychicznie, prowadzony przez hrabiów Recke-Volmerstein. Oni to obiecali Hochbergowi, że obsadzą szpalerem ludzi drogę łączącą Krośnice z Wierzchowicami. Ponieważ Krośnice nie miały wielu mieszkańców, ze szpitala ściągnięto „lżejsze przypadki” chorych psychicznie. Cesarz wysiadł ze swej salonki na krośnickiej stacji. Przywitał się z okoliczną szlachtą i mieszkańcami, po czym wsiadł do eleganckiego, czterokonnego zaprzęgu hrabiego Hochberga. Kiedy powóz ruszył - tłum zaczął wiwatować. Największym temperamentem i entuzjazmem odznaczyli się pacjenci lecznicy wyjąc chwilami nieludzko. Aplauz, jaki zgotowali kajzerowi, był tak radosny i głośny, że poniosły konie. Spłoszone rumaki puściły się galopem, stangret nie mógł zapanować nad zaprzęgiem, a po bokach stał rozwrzeszczany tłum. Zwierzęta dały się okiełznać dopiero po kilku kilometrach w Wierzchowicach. Pod pałacem struchlały z przerażenia stangret nie mógł zejść z kozła. Blady Hochberg, z przyklejonym do ust niepewnym uśmiechem udawał, że nic się nie stało. Za to monarcha promieniał szczęściem. Jego próżność została w pełni zaspokojona wyrażoną tak żywiołowo radością. Usatysfakcjonowany równie gorącym, co spontanicznym przyjęciem, ufundował ze swych prywatnych środków budynek stacji kolejowej w Wierzchowicach, stojący tam po dziś dzień. Wilhelm II nigdy nie dowiedział się, komu zawdzięczał to entuzjastyczne powitanie. (źródło: http://ireneusz-kowalski.com ).

Wierzchowice

 Cesarz Austro-Węgier Franciszek Józef I i Cesarz Niemiec Wilhelm II w Roztoce

W 1860 roku przy znacznym współudziale finansowym Hochberga został wzniesiony w Roztoce nowy kościół protestancki, wzorowany na cesarskiej katedrze w Spirze.  W krypcie kościoła urządzono rodowe mauzoleom Hochbergów. W 1889 roku z inicjatywy hrabiego wybudowano w Roztoce pierwszy dworzec kolejowy, połączony linią kolejową z Strzegomiem, Jaworem i Bolkowem. Wieś stopniowo zyskała bardzo nowoczesną infrastrukturę, której mogło jej pozazdrościć niejedno dolnośląskie miasteczko.

W trudnych wojennych latach II Wojny Światowej właścicielem Zamku w Roztoce był hrabia Hans Heinrich XVIII. Już w 1942 roku musiał on udostępnić niektóre pomieszczenia zamku dla potrzeb Wermachtu. Najciekawszym wojennym epizodem w historii zamku jest fakt, że jego pomieszczenia zostały wykorzystane jako składnica muzealna dla cennych książek i archiwaliów ewakuowanych m.in. z Pruskiej Biblioteki Państwowej, archiwów i bibliotek wrocławskich oraz bezcennych obrazów ze Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu. W zamku schowano również część zbiorów wywiezionych z pobliskiego Książa. Jeszcze przed wkroczeniem do Roztoki Armii Czerwonej najcenniejsze zbiory zostały zabezpieczone i wywiezione osobiście przez głównego konserwatora Prowincji Śląskiej prof. Grundmanna. W lutym 1945 roku skończyła się prawie 450-letnia historia Hochbergów w Roztoce. Pałac uległ uszkodzeniu a pozostałe wyposażenie zostało rozszabrowane.

Od 1945 do 1973 roku gospodarzem zamku była Huta Pokój z siedzibą w Rudzie Śląskiej. W zamku urządzano letnie kolonie dla dzieci pracowników zakładu. Następnie zabytkowy zespół przejęły Zakłady Kuziennicze i Maszyn Rolniczych „Agromet” z Jawora, które gospodarowały w zamku do 1989 roku. Po tym czasie rezydencję przeznaczono na potrzeby Ochotniczego Hufca Pracy. Po rozwiązaniu Hufca w zamku urządzono hotel robotniczy dla 30 rodzin. W 1990 roku zabytek przejęła Gmina Dobromierz, by dwa lata później sprzedać go w prywatne ręce. W budynku zamku wykonano jedynie podstawowe prace zabezpieczające. Od tamtej pory zamek pozostaje nieużytkowy, w tym czasie doszło do dewastacji wielu cennych elementów wystroju i wyposażenia. Z wnętrza zabytku zniknęły m.in. piękne piece kaflowe.

W lecie 2017 roku powodowani szczerą fascynacją i miłością do zabytków, obecni właściciele  postanawiają odkupić opustoszały zamek, a z rewitalizacji zabytku uczynić projekt swojego życia. Wiedzeni tym niegasnącym uczuciem, dzięki współpracy wieloma zaangażowanymi fachowcami i ludźmi dobrej woli, nie ustają w wysiłkach, aby w zabytkowe mury tchnąć nowe życie.

 

Wracając do dóbr Hochbergów, to rozkwit rodzinnego majątku Hochbergowie zawdzięczali głównie Janowi Henrykowi X oraz jego synowi z numerem XI, który od 1855 roku zarządzał fideikomisami. Jan Henryk XI należał do najbogatszych ludzi Cesarstwa Niemieckiego, przy okazji był świetnym i bardzo nowoczesnym gospodarzem. Zamknął okolice swojej rezydencji przed wielkim przemysłem. Wiedział również co to public relations, a bogactwo pozwalało mu działać z rozmachem. Budował kopalnie. Kosztem wielu milionów marek regulował rzeki i osuszał bagna, we współpracy z instytutami naukowymi prowadził wielkie prace melioracyjne, do uprawy roli wprowadzał nawozy sztuczne i maszyny, zalesiał okolicę i sprowadził żubry. Te zwierzęta były elementem dobrze przemyślanego marketingu – na polowania do dóbr pszczyńskich przyjeżdżali niemieccy Cesarze. A jak wiadomo nic tak nie zbliża mężczyzn jak polowanie, do tego udane, o co zawsze dbał książę. Polował tu Wilhelm II ale wcześniej także Wilhelm I.

 

"Pismo "Katolik" donosiło - "4 listopada, we czwartek 1869 roku do Pszczyny przybył Król Prus Wilhelm I Hohenzollern. Jak się wydaje wizyta ta ma charakter raczej prywatny i jej głównym elementem są codzienne polowania. W piątek - jak podaje czasopismo „Katolik” - ubito 20 saren, 242 zające, 7 królików, 680 bażantów, dwie kuropatwy, jednego lisa i jedną sowę.  W sobotę 6 listopada 1869 roku ówczesny król, a późniejszy Cesarz niemiecki Wilhelm I, pojechał do Murcków na polowanie żubrów i jeleni. Na południowym polowaniu król ubił jednego z żubrów, sprowadzonych w roku 1865 z Białowieży na wymianę  za 20 jeleni."

W „Katoliku” czytamy dalej: "Ruszone przez zaganiaczy zwierzę z dziką wściekłością prosto pędziło ku Królowi, który go zręcznie kulą powalił; żubr poskoczył i odebrał drugą kulę od Króla, która go powaliła. Huczny krzyk i żywe wiwaty na cześć szczęśliwego strzelca rozległy się po lesie. 7 listopada w niedzielę Król powrócił do Berlina."

 

Już wtedy honorowano ubite zwierzęta złomem. Najwcześniejszą informację o myśliwych udekorowanych złomem znalazłem w opisie polowania z 1869 r., w którym król Wilhelm I, późniejszy Cesarz Prus, położył żubra w lasach Jana Henryka XI Fürst von Pless. Przystrojona (...) złomem brać myśliwska kazała zagrać specjalnie na tę okazję skomponowaną „śmierć żubra” i gdy grzmiącą fanfarą oddano w tradycyjny sposób sprawiedliwość każdemu gatunkowi zwierzyny, Jego Królewska Mość (...) udała się do zamku myśliwskiego w Promnicach". Należy dodać, że zwierzyna upolowana u Plessów, leżąca na pokotach, przykryta była dużymi złomami świerkowymi, zakrywającymi całą niemal komorę, miały one także charakter dekoracyjny.

 

W listopadzie 1909 roku Wilhelm II upolował wraz z dziesięcioma myśliwymi 1110 bażantów, z czego Cesarz osobiście ustrzelił 440 szt. Następnego dnia podczas samotnej wyprawy Cesarz ubił 8 dzików i 2 żubry. Jeden z nich, po wypchaniu, został pokazany na XVI Niemieckiej Wystawie Poroży w Berlinie.

 

O dobrach pszczyńskich i polowaniach na tym terenie dużo informacji znajduje się w Muzeum Zamkowym w Pszczynie i w publikacjach wydanych przez to Muzeum. Poniższe informacje pochodzą z książek: "Poroża jeleni - katalog zabytków. Autorzy: Izabela Wierzbowska, Jan Kruczek, Witold Brągiel", "Nieznane rysunki Ferdynanda hrabiego Harracha w księdze polowań księcia pszczyńskiego Hansa Heinricha XI von Hochberga. Autor: Jan Kruczek", "Z dziejów muzycznych Panów i Książąt Pszczyńskich. Autor: Jan Kruczek".

Lasy pszczyńskie zawsze słynęły z doskonałych jeleni szlachetnych. Były one przedmiotem wielkiej troski właścicieli dóbr pszczyńskich, zwłaszcza książąt Anhalt - Köthen Pless (1765 - 1846) oraz ich następców Hochbergów z Książa na Dolnym Śląsku. Wyznaczono dla jeleni ogrodzone zwierzyńce obejmujące obszar o powierzchni ponad 22 tys. ha. Zapewniając im doskonałe warunki bytowania i rozmnażania oraz ochronę książęcej służby leśnej. W 1855 roku dobra pszczyńskie objął we władanie książę Hans Heinrich XI Hochberg von Pless (1833 - 1907).  Był on znakomitym myśliwym. Na jelenie polował zarówno konno jak i pieszo. W Pszczynie zainicjował nowoczesną gospodarkę łowiecką. Dbał o stany zwierzyny łownej, zwłaszcza jelenia szlachetnego. Podjął także próby wsiedlania kanadyjskiego jelenia wapiti (1861 r.) oraz jelenia sika.

Książańska służba leśna na pamiątkowym zdjęciu z 1873 roku

Leśnicy pszczyńskiego księcia  - źródło: https://lekkim-okiem-m.blogspot.com

Książę wynalazł używany po dziś dzień róg myśliwski, zwany na jego cześć Fürst-Pless-Jagdhorn. Warto zacytować artykuł Pana Jerzego Szołtysa pt. Srebrna Plesówka, który bardzo ciekawie opisuje historię tego rogu.

„Historia rogu myśliwskiego jest tak stara jak ludzkość. Już w epoce kamiennej używano do porozumiewania się naturalnych, przewierconych rogów turów lub innych pustorożców. W XVII i XVIII wieku nieodłączną częścią polowań dworskich był róg myśliwski typu Parforce. Doskonałą dokumentację tych łowów możemy podziwiać do dziś na litografiach Johanna Eliasa Ridingera (1698-1767) – malarza i rektora Akademii Sztuki w Augsburgu.
 
XIX wieku jednak tradycyjne konne polowania Parforce zaczęły powoli zanikać. Również w wyniku rewolucyjnych zmian z 1848 roku (Wiosna Ludów) pogłowie zwierzyny w Europie uległo drastycznej redukcji. Wiązało się to z przyznaniem prawa polowania drobnym właścicielom gruntów. W ówczesnych Prusach zwierzynę prawie że wytępiono. Po śmierci Jana Henryka X w 1855 roku, Księstwo pszczyńskie przejął jego syn Jan Henryk XI. Jako dobry gospodarz i zapalony myśliwy przystąpił do mozolnej odbudowy stanu zwierzyny sprzed Wiosny Ludów. Po kilku latach doprowadził gospodarkę łowiecką na ziemi Pszczyńskiej do wzorcowego stanu na skalę europejską. Na ten okres przypada na przykład budowa pałacyku myśliwskiego Promnice (1861r.). Wtedy to książę zauważył, że bez sygnałów porozumiewawczych na polowaniach trudno się obejść. Pamiętajmy, że nie było wtedy takich dóbr techniki jakimi dysponujemy obecnie. Rogi Parforce odchodziły w niepamięć, bo skończył się czas polowań konnych, a nastał czas polowań pędzonych pieszych i z podchodu. Róg Parforce, choć miał miękki, pełny dźwięk był jednak za duży i nieporęczny przy tej nowej formie polowań. Trudno było z nim przedzierać się przez zarośla, zagajniki i mokradła.

Książę Jan Henryk XI był bardzo muzykalny. Po przeglądzie wszystkich dostępnych w owym czasie instrumentów dętych stwierdził, że albo są za skomplikowane, albo za mało odporne mechanicznie do pracy w terenie. Zlecił więc wykonanie nowego wzoru instrumentu, który nazwano jego imieniem – Fürst Pless. Zaczął lansować w Europie zarówno ten nowy róg, jak i sygnały rodem z Pszczyny. Z dużą pomocą przyszedł mu niejaki J. Rosner – właściciel księgarni w Pszczynie. Księgarz ten był również bardzo muzykalny i w porozumieniu z Księciem, po wielu poprawkach, wspólnymi siłami, wydali w 1878 roku książeczkę z zapisem nutowym sygnałów, które praktycznie obowiązują do dziś.

Służba leśna w dobrach pszczyńskich, w miesiącach letnich często miała treningi w graniu na rogach połączone ze strzelaniem na strzelnicy do tarczy i celu ruchomego. Pomimo to, niewielu było leśników, którzy bezbłędnie potrafili zagrać w każdych warunkach pogodowych, np. w czasie silnego mrozu, wiatru lub gdy mieli problemy zdrowotne. Każdego roku 10 września, w dniu urodzin „starego księcia” (jak nazywano Jana Henryka XI), leśnicy pszczyńscy musieli prezentować swoje umiejętności w graniu na Plesówce (polska nazwa instrumentu) i strzelaniu. Dla najlepszych książę fundował cenne upominki. Tradycja ta była również kontynuowana po jego śmierci w 1907 roku. Zbiegało się to z początkiem rykowiska. Od 11 września przybywali do zameczku Promnice goście na polowania i przebywali tam praktycznie do połowy października.

W 1905 roku, w 50-tą rocznicę objęcia dóbr pszczyńskich, Jan Henryk XI otrzymał w prezencie od swoich myśliwskich przyjaciół, specjalnie wykonany na zamówienie róg pszczyński ze srebra. Książę używał tego instrumentu osobiście na reprezentacyjnych polowaniach. Po jego śmierci w 1907 roku, róg ten długie lata wisiał na ścianie w zamku Promnice, wśród broni i innych akcesoriów myśliwskich.

Ostatni łowczy książęcy Willy Benzel, który przybył do Pszczyny w październiku 1911 r. i pracował tam do końca 1937 roku, doskonale znał ten instrument. Jako, że sam był uzdolnionym sygnalistą wielokrotnie miał okazję go wypróbować. Opisuje, że miał odmienną barwę, od tych z mosiądzu. Podczas III Powstania Śląskiego, w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku, uzbrojona grupa ludzi wtargnęła do zamku Promnice i zrabowała wiele cennych przedmiotów, w tym broń i srebrną Plesówkę. Nie wiadomo co się z nią stało – może jeszcze gdzieś istnieje? Pomimo poszukiwań nie udało się autorowi tego tekstu znaleźć jakiejkolwiek informacji na temat owego napadu na zamek. Może któryś z czytelników słyszał o tym wydarzeniu od swoich dziadków? Prosimy o kontakt z redakcją.

O srebrnej Plesówce pisze też ekspert w tej dziedzinie, prof. Uwe Bartels w swojej książce „Das Fürst-Pless-Horn und seine Tradition” (Róg pszczyński i jego tradycja). Ustalił on, że róg ten wykonany był ze srebra próby 800, przez firmę Eduard Kruspe z Erfurtu. Ważył 80 g – więcej niż taki sam instrument z mosiądzu. Instrumenty ze srebra były trudne do wykonania w owym czasie, gdyż materiał ten różnie zachowywał się przy kuciu.

Powołana w 1952 roku Fundacja „Hessischer Jägerhof ” zleciła wykonanie kilku kopii tej zaginionej srebrnej Plesówki. Stanowiły one trofeum przechodnie w krajowych zawodach zespołów sygnalistów myśliwskich do końca lat 70- tych XX wieku. Po trzech wygranych konkursach przechodziły na własność zespołu.”

Dokarmianie dzików

Udała reintrodukcja żubrów. W wyniku wymiany z Carem Rosji Aleksandrem II, za 20 pszczyńsich jeleni sprowadzono z Puszczy Białowieskiej 4 żubry, które dały początek hodowli tych zwierząt. Z żubrów pszczyńskich, po 1919 roku,  nomen omen odrestaurowano żubry w Puszczy Białowieskiej.

Żubry pszczyńskie

Żubry w Pszczynie

Karmniki dla żubrów

Słynne carskie polowanie Cara Alekssandra II w Białowieży odbyło się 6 i 7 października 1860 roku. Pierwsi goście: książęta Karl i Albert von Preussen, August von Württemberg, Friedrich von Hessen-Kassel, Karl von Sachsen-Weimar przybyli do Białowieży w nocy z 4 na 5 października. Wśród nich prawdopodobnie był Hans Heinrich von Hochberg XI, który na tym polowaniu strzelił swojego pierwszego żubra. Książę miał wtedy 27 lat i w trzy lata później został członkiem dworu pruskiego a pięć lat później sprowadził, na drodze wymiany z Carem Aleksandrem II, żubry do Pszczyny.

 

Wiemy zatem, że sam książę pszczyński na żubra zapolował jeden jedyny raz w Puszczy Białowieskiej, kilka lat przed zdarzeniem sprowadzenia tych zwierząt do siebie. Nigdy nie wziął za cel żubra w swoich włościach. Wiemy też, że do odstrzeliwania na polowaniach w lasach pszczyńskich żubrów, następowała selekcja zwierząt. Najczęściej były to zwierzęta sprawiające kłopoty w stadzie, nie rozpłodowe i inne.  Widać tu znajomość tematu, troskę i jakieś dziwne umiłowanie księcia dla żubra, objawiające się wstrzemięźliwością strzelecką.

 

Tak więc pierwszego żubra w lasach pszczyńskich upolował w 1869 r. Cesarz Wilhelm I a ostatniego łowczy pszczyński Willy Benzel. Dobrze rozwijające się stado wyniszczyły dwie wojny światowe. Ostatni łowczy księcia pszczyńskiego, Willy Benzel, przybył do Pszczyny w październiku 1911 roku i sprawował tę funkcję do 1937 roku.

Po polowaniu w Jankowicach 1931 r. Willy Benzel w środku z lornetką

Willy Benzel urodził się na Pomorzu w rodzinie o myśliwskich tradycjach. W 1911 roku, niedługo po zdobyciu wykształcenia leśnego, objął posadę łowczego (Wildmeister) na dworze księcia Hansa Heinricha XV von Hochberg w Pszczynie i pełnił ją przez dwadzieścia sześć lat. Zwolniono go dopiero w 1937 roku, kiedy administrację nad lasami pszczyńskimi przejęła polska administracja. Kolejną pracę znalazł niedaleko, bo nieopodal Toszka leżącego już po drugiej stronie granicy dzielącej region między dwa państwa, a pod koniec wojny wyjechał do Niemiec. Tam kontynuował myśliwską pasję, a z czasem także spisał swoje wspomnienia łowieckie.

Benzela, przynajmniej na ziemi pszczyńskiej, zapamiętano jako postawnego i eleganckiego mężczyznę. Choć polskim władał słabo, a podobno nawet do świń kazał mówić po niemiecku, chwalono go za hojność i przyjazne podejście do autochtonicznej, górnośląskiej ludności. Z niektórymi pracownikami leśnymi korespondował aż do śmierci, a tak było choćby z rodziną Pośpiechów z Międzyrzecza, która opiekowała się żubrami i inną zwierzyną.

 

Książęcy łowczy dużo uwagi poświęcał etyce łowieckiej. Krytykował nie tylko kłusownictwo, ale też bezrefleksyjne naciskanie na spust przy każdej okazji, co skutkowało tym, że zwierzyna nie ma czasu osiągnąć dojrzałego wieku, a trofea są liche.

 

Zacytuję teraz tekst z Internetu, który znalazłem na https://pl.wikipedia.org dotyczący Willy Benzela:

 

"W październiku 1911 roku po odbyciu służby wojskowej do dóbr księcia pszczyńskiego Jana Henryka XV przybył młody 22-letni leśniczy Willy Benzel. Został on pomocnikiem starego lędzińskiego leśniczego Järischa. Na mieszkanie Benzela wyznaczono dom gajowego Polko w rewirze Ławki. Ze spisanych przez Benzela wspomnień dowiedzieć się można, że podczas prac leśnych w rejonie Płonego Bagna, ówcześnie nazywanego Czarcim lub Diabelskim, miejscowi milkli i żegnali się bojaźliwie.

Płone Bagno (dawniej Diabelskie lub Czarcie Bagno, niem. Teufelsmoor) – użytek ekologiczny, znajdujący się w południowo-wschodniej części Katowic, w dzielnicy Murcki, na terenie kompleksu Lasów Murckowskich.

Zapytany o powód tego strachu gajowy Polko nie chciał odpowiadać, a miejscowi ludzie także bali się o tym rozmawiać. Wspominano o zabiciu leśniczego, oraz że latają tam błędne ognie a nocą słychać tajemnicze wycia i trzaski.

Dopiero leśniczy Järisch udzielił Benzelowi pełnej odpowiedzi. Powiedział on, że poprzednikiem ławeckiego gajowego Polko był gajowy Liszko, bardzo sprawny urzędnik leśniczy, prowadzący ostrą wojnę ze złodziejami drewna i kłusownikami. W marcu 1905 r. jednej soboty gajowy Liszko nie wrócił do domu. Podejrzewano, że został u któregoś z kolegów na grę w skata. Następnego dnia leśniczy jednak nie wracał. Policja wszczęła więc poszukiwania. Nie przyniosły one jednak efektów – Liszki nie znaleziono. Järisch powiedział jednak Benzlowi, że na jednej ze stert niedopalonego drewna na zrębie nieopodal Diabelskiego Bagna znaleziono nadpalony but Liszki. Wśród okolicznej ludności rozpowszechniły się informacje o złych duchach, które porwały gajowego. Urzędnicy książęcy o rozsiewanie tych plotek podejrzewali sprawców zniknięcia Liszki. Tajemnicze odgłosy dochodzące z bagna Järisch uzasadniał natomiast bytowaniem tam wielu rzadkich gatunków zwierząt m.in. sów, czapli i żab. Słyszane przez miejscową ludność tajemnicze trzaski to odgłosy walk byków danieli natomiast za błędne ognie uważano licznie tam występujące robaczki świętojańskie. Niektórzy opowiadali nawet, że widzieli wystającą z bagna rękę Liszki, był to jednak jedynie biały korzeń pokryty odchodami ptaków. Gajowy Polko także obawiał się tego miejsca i na Diabelskim Bagnie był zawsze ostrożny. Na pamiątkę tych wydarzeń obok Płonego Bagna stoi drewniana przydrożna kapliczka, którą opiekują się mieszkańcy Ławek.

Z Płonym Bagnem łączy się jeszcze jedna historia spisana przez Willego Benzela związana z występowaniem żmij w rejonie Płonego Bagna. Miejscowi mówili, że są one tak jadowite, że każde ich ukąszenie jest śmiertelne. Podczas czyszczenia rowów przydrożnych przez taką żmiję został ukąszony leśny robotnik Klimek. Wiedząc co go czeka wyraził ostatnie życzenie – chciał się napić wódki. Wypił jej cały litr, a po wytrzeźwieniu wyzdrowiał i powrócił do pracy".

Willy Benzel

Tak to wydarzenie opisuje on sam w książce pt. „Wovon Jäger heute nur noch träumen. Von kapitalen Hirschen, starkę Rehbӧcken, grobenSaunen Und anderm Wild” w przekładzie Pana Romana Sikory '"Pszczyńskie lasy. Bagna Polesia":

 

„Książę (Jan Hochberg XV) zlecił mi odstrzelenie starego Wodana – takie bowiem nadano mu imię.  Póki jednak pozostawał w zaszyty w mateczniku, nie mogłem mu nic zrobić, toteż 15 września 1937 r. poprosiłem paru robotników leśnych, żeby wycisnęli go z młodnika do starodrzewu. Ponieważ nawet przy wolnym poruszaniu się trzeszczały mu stawy, mogłem go usłyszeć już ze znacznej odległości. (Wodan jako cielę został postrzelony w 1923 roku przez bandę kłusowników. Odstrzelono mu ogon oraz otrzymał postrzał w miednicę i łopatkę, te postrzały odczuwał na starość – dop. autora).

Kiedy przechodził przez lukę w drzewostanie, przyłożyłem broń do ramienia; dostrzegł ten ruch z odległości pięćdziesięciu kroków, zatrzymał się i skoncentrował uwagę na mnie. Wiedziałem, że biorąc pod uwagę wysokość kłębu, serce u żubra jest położone bardzo nisko, i ulokowałem kulę jak należy.

Strzał zaznaczył dwukrotnym zrywnym galopem, o co trudno było podejrzewać dwumetrowej wysokości kalekiego kolosa; następnie stanął, szeroko rozstawił nogi, zachwiał się i padł martwy”.

 

W środku Willy Benzel, z lewej Jakub Pośpiech i prawej August Kaszyca

 

Ciekawostkę o innym pszczyńskim żubrze w artykule Pana Marka Szołtyska pt. "Śmierć żubra Zygfryda" z października 2015 r. (Dziennik Zachodni), cytuję w całości:

 

"Pszczyna  kojarzy się z żubrami - i dobrze, a w tym roku mija dokładnie 153 lata, jak tamtejszy książę von Pless Jan Henryk XI Hochberg sprowadził te potężne zwierzęta do swoich lasów. W maju 1865 r. pierwsze cztery żubry przyjechały do Pszczyny jako dar Cara rosyjskiego Aleksandra II, w zamian za co dostał od księcia pszczyńskiego 20 dorodnych jeleni. Dzisiaj jednak przedstawię nieznaną historię o pszczyńskim żubrze imieniem Zygfryd. Opowiedziała mi ją Renata Waliczek, która mieszka na Nikiszowcu, ale pochodzi z Góry koło Pszczyny. Ta historia rozpoczęła się około 1939 r., kiedy po wsiach Ziemi Pszczyńskiej, od domu do domu, chodził pewien żubr. Pewnie przegrał rywalizację w stadzie i odtąd żył samotnie. Nie bał się ludzi, nie wyrządzał im krzywdy, a nawet nie robił strat w uprawach zboża. Po prostu żubr ten odwiedzał domy, wchodził na podwórka, a ludzie karmili go sianem, warzywami czy owocami. Tego sympatycznego żubra nazywano Zygfryd.

Zdarzenie to jest może nieprawdopodobne, ale zachował się pewien dowód prawdziwości tej opowieści. Otóż dziadek Renaty Waliczek, Brunon Waliczek, około 1940 roku zrobił temu żubrowi kilka zdjęć. Publikowane tu zdjęcie zrobiono w Studzienicach, gdzie żubr Zygfryd stoi na podwórku gospodarstwa rodziny Komraus, a kobiety wyszły nakarmić go sianem. Zdjęcie niezwykłe i niezwykła to historia. To jednak nie koniec. Bo wieść o oswojonym żubrze dotarła do uszu Hermanna Goeringa, jednego z przywódców hitlerowskich Niemiec. A że był on zapalonym myśliwym i robił sobie wtedy pod Berlinem prywatne zoo, to nakazał, by mu przywieźć tego śląskiego żubra. I tak Zygfryd pojechał ze Śląska do Niemiec. Tam jednak z tęsknoty za swoimi pszczyńskimi ziemiami zaczął chorować. Wtedy Goering nakazał, by do opieki nad nim sprowadzić kilka znanych mu Ślązoczek ze Studzienic. Ale to nie pomogło - i żubr Zygfryd zmarł."

 

Lasy pszczyńskie zaczęły słynąć z polowań na jelenie i żubry. "Stary książę" Jan Henryk XI, będący Wielkim Łowczym Cesarstwa Niemiec, organizował więc słynne polowania. Zaświadcza o tym księga myśiwska z lat 1857 - 1901, znajdująca się w Muzeum Zamkowym w Pszczynie. Została założona w powodu wizyty i polowania pierwszego znakomitego gościa, księcia Fryderyka Wilhelma, późniejszego Cesarza Fryderyka III, ojca Wilhelma II.

Księga polowań z lat 1857 - 1901

Celem księgi było upamiętnienie nazwisk gości. Obok wspomnianego, pierwszego wpisu, znajdują się w niej adnotacje  m.in. Cesarza Wilhelma I, Cesarza Wilhelma II, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga, przedstawicieli arystokracji niemieckiej i austriackiej, dyplomatów i członków rodziny Pless - również Ryszarda zu Dohna.

Wilhelm II w Pszczynie 1901 rok

Polowanie w Pszczynie 1905 r.

Cesarz Wilhelm II z wizytą w zameczku myśliwskim Promnice, listopad 1909 r.

W centrum na pierwszym planie stoi księżna Daisy von Pless z młodszym synem Alexandrem i Cesarzem Wilhelmem II, za nimi od lewej widoczni księżna i książę von Trachenberg, księżna Solms-Baruth, pan von Jänsch, hrabia Larisch, księżna i książę von Ratibor, książę Hans Heinrich XV von Pless. Po lewej stronie schodów marszałek dworu Walter von Pohl, a po przeciwległej stronie jego żona – dama dworu księżnej Daisy von Pless ze starszym synem pszczyńskiej pary książęcej Hansem Heinrichem XVII.

Zameczek myśliwski w Promnicach

Jedno z wnętrz pałacyku w Promnicach

Chcąc zadbać o zwierzynę do łowów, a także uatrakcyjnić czas po polowaniach, w 1861r. nad Jeziorem Paprocańskim w Promnicach koło Pszczyny pobudowano zameczek myśliwski w stylu angielskiego neogotyku. Od razu stał się leśną rezydencją, a zarazem typową stanicą dla potrzeb polowań organizowanych przez rodzinę Hochbergów. Aby ułatwić księciu i jego gościom komunikację z zameczkiem myśliwskim z zamku w Pszczynie wytyczono drogę konną, tzw. Reitweg, prowadząca do Promnic, nazywaną Myśliwską. Aleja, podobnie jak inne prowadzące do pozostałych posiadłości np. główna aleja zamkowa do Pałacyku Ludwikówka, Dzika Promenada do Bażantarni w Porębie, czy inna do zdroju w Goczałkowicach lub folwarku Czarne Doły, przebiegały wśród fragmentów lasów, pól i stawów stwarzających odpowiedni nastrój przed łowami.

Hochbergowie, bowiem tradycje te po 1907 roku podtrzymywał następca "starego księcia" Jan Henryk XV, na polowaniach gościli znakomitych gości. Przede wszystkim  Cesarzy: Wilhelma I, Fryderyka III i  Wilhelma II.

Wspomnienia Daisy von Pless, Pszczyna, 30 listopada 1909 r.  „Jednego dnia pojechaliśmy samochodem do Promnic na herbatę. (…) Było to cudowne popołudnie, różowy zachód słońca nad skrzypiącym białym śniegiem i różowy księżyc w pełni po przeciwnej stronie jeziora na wprost domu. Wszędzie cisza i biel, i ani trochę zimno. Wypiliśmy domową herbatę przy dużym stole, a las, przez który przejeżdżaliśmy w drodze powrotnej, poleciłam rozświetlić czerwonymi, zielonymi i białymi ogniami bengalskimi”.

Anna von Hochberg, przyrodnia siostra Jana Henryka XV, szwagierka Daisy: "Promnice były bardzo piękne i jedyne w swoim rodzaju. Mieszkało się tam w środku lasu, nie oglądało się żadnych innych ludzi poza swoimi i tymi ze stajni. Można było wchodzić i wychodzić bez ciągłego mijania lokajów i portierów. Tam było się naprawdę wolnym".

"Kiedy szliśmy z ojcem [Janem Henrykiem XI - red.] aleją św. Jadwigi spotykaliśmy tam często starych ojców albo matki, a oni padali zawsze na kolana i całowali rąbki naszych sukni i płaszczy, całowali też w rękę. Bardzo pięknym starym zwyczajem było tamtejsze pozdrowienie: "Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus", na co myśmy odpowiadali "na wieki wieków, amen". Ludzie mówili to również po polsku, ale już nie wiem, jak to brzmiało".

Aleja św. Jadwigi kierowała się na północny wschód od zamku i prowadziła w stronę Kościółka św. Jadwigi, przy którym znajdował się cmentarz .

Kościółek św. Jadwigi wzniesiono w XV w. na miejscu pierwszej lokacji Pszczyny. Znajdował się na obrzeżach kompleksu parkowego, a otaczał go cmentarz nazywany „Jadwiżką”. Świątynia została zniszczona przez pożar 5 września 1939 r.

"Prócz wielu koni, klaczy oraz dwu i czteroletnich źrebiąt znajdował się tam [przy stadninie] kurnik dla potrzeb zamku, w którym roiło się od wszelkiego ptactwa domowego, jak kury, gęsi i kaczki, a wiosną od małego przychówku". Wspomina Anna Hochberg.

Gęsi w Promnicach

Aleksander von Hochberg (Lexel) (pierwszy z prawej) z lokajem, pokojówkami i kucharzem w Promnicach nad Jeziorem Paprocańskim

Aleksander (syn książnej Daisy i Hansa Heinricha XV) w samochodziku Tante Voss przed zameczkiem w Promnicach; fot. z ok. 1908 r.

Bracia Hans Heinrich XVII (Hansel) i Aleksander (Lexel) w Promnicach

Bracia Hans Heinrich XVII i Aleksander, synowie Jana Henryka XV i Daisy von Pless w Promnicach

Hans Heinrich XVII po polowaniu w Promnicach

W 2017 roku Pan Andrzej Brandys z Kobiór przesłał mi opisy polowań, które za Jego zgodą zamieszczam. Z opisów wynika, że były to rzezie zwierzyny w zagrodzonym zwierzyńcu.

Nim żubry z Murcek zostały odesłane do lasów dolnych odbyły się tutaj dwa pierwsze polowania od prawie stu lat na ziemi Pruskiej. Jak przystało pierwszym który dostąpił tego zaszczytu był sam Pruski Król Wilhelm I. Polowania te było szeroko opisywane w różnych czasopismach tamtych czasów, pozwolę sobie przytoczyć dla przykładu parę z nich zachowując oryginalną pisownię. Polowania opisuje Nadleśniczy Prasse z Pszczyny:

"Jedno z najbardziej rzadkich polowań zapisanych w kronikach myśliwskich odbyło się w dn. 6 listopada 1869 r. w należącym do Jego Książęcej Mości księcia Pszczyny nadleśnictwie Emmanuelssegen ( czytaj Murcki ). Po tym jak Jego Majestat, Król w swej własnej osobie zaszczycił wizytą Jego Książęcą Mość księcia Pszczyny, wziął on udział w zorganizowanym w dn. 5 listopada przez Jego Książęcą Mość księcia Pszczyny niezwykle owocnym polowaniu na bażanty, sarny i zające, podczas którego pomimo utrzymującej się niesprzyjającej pogody, która znacznie ograniczyła wynik polowania, ustrzelono 20 kozłów, 257 zajęcy, 806 bażantów, 2 kuropatwy, 7 królików, 1 lisa i 1 sowę. W sumie 1094 sztuki. 6 listopada w nadleśnictwie Emmanuelssegen, w rejonie chronionym Wygorzelle odbyło się paradne polowanie na zwierzynę płową, daniele i dziki, po którym nastąpiła wolna nagonka na żubry, które 4 lata temu Jego Książęca Mość zamienił u Jego Cesarskiej Mości Cesarza Rosji i które do tej pory rozmnożyły się z 4 do 8 sztuk.

Polowanie w Pszczynie

Leśniczowie książęcy przed wejściem głównym do Zameczku Myśliwskiego Promnice, ok. 1905 r.

„Wszyscy leśniczowie i nadleśniczowie wydają się mnie lubić, co mówię z przyjemnością, bowiem są oni czarującym rodzajem ludzi od dziecka wychowanych w lasach z dala od wpływów miasta i miejskiego smogu; przyszli wszyscy i opowiedzieli mi o każdej rzeczy i z chęcią zorganizowali dla mnie polowanie na kaczki oraz łowienie ryb”.

Październik to był ten czas, kiedy arystokracja zaczynała sezon myśliwski. To był też czas spotkań, biesiad, balów i innych zabaw. Tak było w całej Europie. Tylko książańskie dobra, przeliczając na obecną walutę, warte były 7 mln euro. Tereny łowieckie zajmowały ponad 9 tys. hektarów.

Ale to nie były tylko polowania. To była też ogromna troska o zwierzynę leśną, dokarmianie jej zimą i odpowiedzialność za szkody, jaką wyrządzała na polach. Bo choć tereny łowieckie były ogrodzone, to jednak zwierzęta znajdowały sposób, by się wydostać stamtąd i wejść na uprawy. W archiwach książańskich i pszczyńskich zachowały się rachunki za odszkodowania łowieckie.

W Książu polowano na drobną zwierzynę: ptactwo, króliki, sarny, muflony. Na grubego zwierza Hochbergowie wybierali się do lasów pszczyńskich, gdzie żyły żubry, niedźwiedzie, dziki, jelenie. Polowano tu też na głuszce i cietrzewie.

Polowali nie tylko mężczyźni, ale także kobiety. W polowaniach brała udział także księżna Daisy von Pless. Hochbergowie polowali nie tylko w swoich dobrach, ale także w Afryce i Azji. Ostatnie polowanie w Książu odbyło się w 1935 r. Zorganizował je Jan Henryk XVII, najstarszy syn Daisy i Jana Henryka XV.

Śniadanie w lesie podczas przerwy w polowaniu

Polowanie na żubra, który zgodnie z tym, co podaje stary Flemming, już na początku ubiegłego wieku wskutek udostępnienia oraz przerzedzenia dużych środkowoniemieckich kompleksów leśnych zniknął z Niemiec Środkowych i został wyparty na Litwę oraz do Rosji, widzieli pewnie tylko nieliczni żyjący do dzisiaj szczęśliwcy z niemieckiego świata łowieckiego; dlatego dla niejednego myśliwego powinno być ciekawym dowiedzieć się czegoś więcej o przebiegu tej wyprawy myśliwskiej. Podczas polowania paradnego, które rozpoczęło się o godz. 10 i zakończyło o godz. 1 po południu, personel łowiecki w liczbie 60 naganiaczy starał się napędzić żubry, które z reguły trzymały się w stadzie, w kierunku rejonu leśnego Klein-Morzineck, gdzie na podwyższeniu znajdowało się stanowisko przeznaczone dla Jego Majestatu, dla którego Jego Książęca Mość przewidział odstrzał żubra. Po zakończeniu polowania paradnego spożyto śniadanie w urządzonej ze smakiem, przyozdobionej na sposób myśliwski jodłowymi i świerkowymi gałązkami hali, gdzie znamienitemu gościowi przyniesiono meldunek o tym, że naganiaczom udało się obstawić i zabezpieczyć wszystkie żubry we wspomnianym wyżej, liczącym ok. 200 mórg rejonie leśnym Klein-Morzineck.

Po krótkim odpoczynku po śniadaniu, Jego Majestat udał się na czele grupy myśliwych składającej się z najwyższych książęcych osobistości Śląska, poprzedzanej przez personel łowiecki w kierunku nagonki na żubra. Po dotarciu do linii naganiaczy, uczestniczące w polowaniu wysokie osobistości oraz personel łowiecki zatrzymali się, natomiast Jego Majestat w towarzystwie Jego Książęcej Mości księcia Pszczyny oraz pierwszego wielkiego łowczego, hrabiego zu Stolberga wszedł na teren nagonki i udał się do oddalonego o zaledwie kilkaset kroków stanowiska urządzonego w przestronnym drzewostanie świerkowym i olchowym, w odległości ok. 20 kroków od przepływającej przez rewir rzeczki Dupine. Teraz należało podprowadzić żubry na odległość strzału Jego Majestatu. W tym celu obaj łowczy wraz z leśniczym tego rewiru udali się do nagonki i starali się wolno i ostrożnie skierować zwierzynę w kierunku Jego Majestatu, podczas gdy krąg naganiaczy stał w miejscu i miał jedynie za zadanie zatrzymanie przy pomocy hałasu zwierzyny, w razie gdyby ta chciała przedrzeć się przez linię nagonki. Jednak te zazwyczaj dosyć ociężałe zwierzęta były zaniepokojone przygotowaniami do polowania, w szczególności obstawieniem linii nagonki; stały się płochliwe i początkowo naganiający je urzędnicy łowieccy nie byli w stanie podprowadzić zwierzyny w pobliże stanowiska Jego Majestatu. Wielokrotnie dochodziło do tego, że zwierzęta stawały się nawet niezwykle płochliwe i usiłowały przełamać linię nagonki; naganiaczom i nadzorującym ich urzędnikom łowieckim udawało się jednak zatrzymać je, chociaż kosztowało to dużo wysiłku. Po tym jak w ten sposób upłynęła prawie cała godzina i stawało się już coraz bardziej wątpliwe, czy ta nagonka zakończy się zdobyciem pożądanego trofeum łowieckiego, wyżej wymienionym, znajdującym się w nagonce trzem urzędnikom leśnym i łowieckim udało się poprzez szczucie psami rozdzielić zwierzęta, które rozpadło się na dwa różne, liczące po 4 sztuki stada. Rozdzielenie głównego stada dało w rezultacie pewną niepewność i lękliwość zwierzyny i o ile wcześniej była ona bardzo płochliwa i niweczyła starania trzech naganiających ją urzędników leśnych, to teraz dała się ona napędzić w kierunku stanowiska Jego Majestatu. Udało się podprowadzić grupę, w której znajdował się najsilniejszy żubr na odległość ok. 60 kroków od Jego Majestatu. Jego Majestat wystrzelił w kierunku najsilniejszego żubra dwie kule jedną po drugiej, z których jedna, jak się później okazało, weszła skosem wysoko nad łopatką i raniąc zwierzę powierzchownie wyszła z drugiej strony, natomiast druga przebiła nerkę. Chociaż żubr upadł po drugiej kuli, wkrótce jednak wstał, oddzielił się od stada, i zaczął uciekać przez rzekę Dupine. Jego Wysokość książę Pszczyny pośpieszył teraz za żubrem, który wkrótce znowu został osaczony przez psy i oddał do niego strzał dobijający, który doprowadził do szybkiego zgonu zwierzęcia. Jego Majestat, w najwyższym stopniu ucieszony tym pomyślnym wynikiem polowania, opuścił teraz natychmiast swoje stanowisko i z młodzieńczym zapałem łowieckim pośpieszył po chybotliwej kładce przez rzeczkę Dupine, aby osobiście przyjrzeć się z bliska swojej zdobyczy. Żubr został następnie przewieziony do rozłożonej już zwierzyny płowej, danieli oraz dzików i stanowił jej ukoronowanie, podziwiany przez dłuższy czas przez królewskiego myśliwego w otoczeniu swojego znamienitego orszaku. Tak zakończyło się królewskie polowanie, które w rzeczy samej było godne Króla."

Na koniec należy jeszcze wspomnieć, że ciężar całego żubra, którego ważącą 121 funtów głowę Jego Majestat zgodził się przyjąć, wynosił 9,5 cetnara, a Jego Majestat w ciągu tych dwóch dni polowania ustrzelił w sumie:

5 listopada: 7 kozłów, 95 bażantów, 32 zające, 1 królika, 1 sowę, w sumie 136 sztuk; 6 listopada: 1 żubra, 1 dwudziestaka, 1 szesnastaka, 1 dziesiątaka, 8 ósmaków, 12 sztuk zwierzyny płowej różnej wielkości, 5 danieli, 1 dzika głównego, 4 dziki dorastające, 4 dorastające lochy, 11 duże lochy, 9 małych loch, razem 48 sztuk; w sumie w ciągu obu dni 184 sztuki.

Artykuł Karola Miarki na łamach "Katolika" w 1869 roku (artykuł ukazał się 13 listopada 1869 r.)

Pszczyna. Odwiedziny Najjaśniejszego Króla u księcia pszczyńskiego. Po południu 4 listopada przyjechał Najj. Król do Mikołowa, skąd go wspaniała czwórka księcia pszczyńskiego o trzy kwadranse do ósmej przywiozła do Pszczyny. W Gostyni, Kobierze i Piasku przygotowali łuki tryumfalne a mnóstwo zebranego ludu witało hucznemi  wiwatami swego Monarchę. Przez miasto jechał powóz powolno , a przejechawszy bramę tryumfalną 45 stóp wysoką stanął przed zamkiem, gdzie go duchowieństwo, deputacyje sądu powiatowego i grono oficerów witało. Także tu zebrani byli goście na polowanie zaproszeni: książe ujazdzki, książe raciborski, książe Reus i inni książęta i dygnitarze.

Dworzec w Mikołowie

Wilhelm I (1797-1888) z dynastii Hohenzollernów, Król pruski w latach 1861-1888 i Cesarz niemiecki od 1871, odwiedził Mikołów przynajmniej raz, a mianowicie w 1869 roku. Stało się to przy okazji wizyty monarchy w Pszczynie, dokąd przybył on na zaproszenie ówczesnego księcia pszczyńskiego, Jana Henryka XI, by wziąć udział w polowaniu w lasach pszczyńskich.

Szczegóły przejazdu Króla przez Mikołów ujawnia gazeta "Jagd-Zeitung z 15 listopada 1869 roku:

"Dnia 4 listopada o godzinie szóstej wieczorem, specjalnym pociągiem od strony Katowic, do Mikołowa przybył Jego Wysokość Król Prus Wilhelm I wraz ze świtą, do której dołączył zaproszony na polowanie, w generalskim mundurze, nadprezydent hrabia zu Stolberg-Wernigerode.

Na odświętnie przystrojonym dworcu kolejowym w Mikołowie oczekiwali między innymi: Jego Książęca Mość - książę Pszczyny, starosta oraz władze powiatu pszczyńskiego i inne osobistości wszystkich stanów. Po krótkim przywitaniu dokonano przedstawienia oficjalnych gości, po czym król Wilhelm I oraz jego świta opuścili budynek dworca kolejowego i odjechali w ekskluzywnych powozach w dalszą podróż. Korowód prowadził lekki powóz, oświetlający pochodniami trasę przejazdu.

Z mikołowskiego dworca korowód ruszył ulicami: Gliwicką [obecnie ul. Prusa i Jana Pawła II], przez rynek i dalej ulicą Pszczyńską w kierunku Pszczyny. Po półtorej godzinie jazdy Jego Majestat oraz cały orszak, przy dźwięku pszczyńskich dzwonów i radosnych okrzyków, dotarł do wielkomiejskiego, oświetlonego i występującego z przepychem miasta Pszczyna". (źródło: https://mikopedia.fandom.com ).

Dnia następnego jechał Król przez ogród do bażanteryi (fazaneryi) a potem do Czarnych Dołów; gdzie się rozpoczęło huczne polowanie na bażanty, sarny i zające; o 5 godzinie powrót do Pszczyny, o godzinie 6 obiad; podczas obiadu grała kapela wojskowa ułanów. Pierwszego dnia ubito sarn 20, zajęcy 242, królików 7, bażantów 680, dwie kuropatwy, jednego lisa i jedną sowę. Król własnoręcznie zastrzelił 7 sarn, 32 zajęcy, 1 królika, 1 lisa, 1 sowę. W sobotę pojechał Król do Murcków na polowanie żubrów i jeleni. W Tychach wystawiono przy browarze książęcym ogromny łuk tryumfalny z beczek, ozdobiony wieńcami i kwiatami, a obok łuku była ustawiona kompania towarzystwa pogrzebowego dla żołnierzy, na czele kapitan, wojskowy lekarz sztabowy Dr.Stark z Bierunia. Na południowem polowaniu miał Król to szczęście, ubić jednego z żubrów (których przed kilku laty książe kilka sztuk dostał od Cesarza moskiewskiego). Ruszone przez zganiaczy zwierzę z dziką wściekłością prosto pędziło ku Królowi, który go zręcznie kulą powitał: żubr podskoczył i odebrał drugą kulę od Króla, która go powaliła. Huczny krzyk i żywe wiwaty na cześć szczęśliwego strzelca rozległy się po lesie. Dostojny gość powrócił 7 b.m. do Berlina. Wszystkie dworce kolei górno-śląskiej aż do Wrocławia były szumnie ozdobione, osobliwie w Gliwicach, gdzie Król się chwilę zatrzymał i z deputacyami rozmawiał. W Wrocławiu, gdzie go wszyscy dostojnicy Ślązka oczekiwali, najpierw podał dłoń księciu-biskupowi, a potem odbierał hołd od jenerałów, rektora wszechnicy, oficerów zgromadzonych i innych dygnitarzy. Po obiedzie na który także księcia-biskupa zaproszono, odjechał Król do Berlina".

Z  książki łowczego pszczyńskiego Hansa Hochberga XV,  Willego Benzela dzisiaj wiemy, że wspomniany żubr upolowany w 1869 roku przez Wilhelma I właściwie musiał być usunięty ze stada z racji dominacji w stadzie. Zrogował on innego byka tak, że jego róg przeszedł przez świecę (oko) i przebił się do mózgu. Żubrzycę, która w czasie rui nie uległa jego zalotom, także zrogował, łamiąc jej żebra i przebijając płuca. Tak więc książę Hans Hochberg XI upiekł dwie pieczenie przy jednym ogniu. Pozbył się ze stada niebezpiecznego żubra i ukontentował przyszłego Cesarza Niemiec Wilhelma I.

Książka wydana przez ASTRA WORLD z m. Zawadzkie w 2020 r. -

Jeszcze jeden opis wspomnianego polowania pochodzący z książki łowczego pszczyńskiego księcia Hansa Heinricha Hochberga XV. Willego Benzela pt. „Wovon Jäger heute nur noch träumen. Von kapitalen Hirschen, starkę Rehbӧcken, grobenSaunen Und anderm Wild” w przekładzie Pana Romana Sikory, pt. "Pszczyńskie lasy. Bagna Polesia":

„Wydarzeniem łowieckim o najdonioślejszym znaczeniu było przeprowadzone 6 listopada 1869 roku, w księstwie pszczyńskim po raz pierwszy, polowanie na żubra, które odbyło się w obecności i na cześć Króla Wilhelma I, późniejszego Cesarza niemieckiego, przebywającego w gościnie u Księcia Pszczyńskiego w dniach od 4 do 7 listopada pomienionego roku.

W książęcym archiwum znajduje się opis owego wydarzenia autorstwa nieznanego z nazwiska świadka, który nie tylko przebieg rzeczonych łowów przedstawia z naoczną wiernością, ale także oddaje towarzyszący im nastrój i atmosferę. Należałoby więc dosłownie go tu przytoczyć” – pisze Willy Benzel.

„Jego Kr0ólewska Wysokość z największą łaskawością przyjął od Księcia Pszczyńskiego zaproszenie na polowanie na tura.

Po odbytym dzień wcześniej polowaniu na bażanty i zające, które mimo kiepskiej pogody było pod względem rozkładu nad wyraz udane, o godzinie ósmej rano nastąpił wyjazd czterokonnych wozów wiozących dostojnych uczestników polowania na miejsce zbiórki w siedzibie nadleśnictwa oddalonego o cztery mile od Pszczyny, Jego Wysokość zaś, w towarzystwie tylko Księcia, opuścił zamek pół godziny później, również w pojeździe zaprzężonym w cztery lekkie konie i pokonał wspomnianą odległość w godzinę, mimo częstych postojów przy wzniesionych po drodze gustownie wykonanych bramach triumfalnych.

Po przywitaniu przez sześćdziesięciu książęcych sygnalistów Jego Wysokość wysiadł z konki i prowadzony przez Księcia, ruszył szpalerem jednakowo umundurowanych, brodatych gajowych ku specjalnie przygotowanemu stanowisku. Inni panowie zostali przez książęcego myśliwego rozmieszczeni na stanowiskach zgodnie z najwyższym kunsztem łowieckim i zaledwie rozległ się sygnał oznaczający rozpoczęcie pędzenia, jak padające na  stanowisku Jego Wysokości jeden po drugim strzały zaświadczyły, że łowczy książęcy na rzeczy się zna. Także na innych stanowiskach strzały padały gęsto, nie wszystkie kule polatywały bezpiecznie – aż po dwóch godzinach dano sygnał rogami zakończenie polowania i zaproszono na śniadanie. Myśliwi przychodzili parami przed okazałym rozkładem stanowiska królewskiego. Przy radosnym akompaniamencie fanfarów Jego Wysokość odjechał na śniadanie.

W tym celu udano się do pawilonu myśliwskiego chroniącego przed górnośląskim klimatem. Pośrodku sali przyozdobionej świerczyną i wieńcami jeleni ułożono z sarnich parostków napis wyrażających imię Jego Wysokości. Zatroszczono się jednak nie tylko o żołądki, także ucho cieszyły melodie wygrywane przez brać myśliwską na instrumentach dętych.

W międzyczasie doniesiono, że leśnicy i naganiacze wytropili i ostanowili tura; wszyscy myśliwi z jego wysokością na czele w wielkim rozgorączkowaniu wsiedli na wóz i udali się na miejsce, gdzie miał się rozegrać ostatni akt wielkich łowów.

Na dwustumorgowym terenie porośniętym olchą i świerkiem i przyciętym wielkim przekopem naganiacze osaczyli osiem turów. Stanowiskiem Jego Wysokości była solidna wyżka wznosząca się na sześć stóp, stojąca w samym środku miotu i o kilka kroków od przekopu: oprócz Jego Wysokości na ambonie zasiadł łowczy książęcy i nadłowczy hrabia Stollberg. Pozostali panowie uczestniczący w polowaniu zostali rozmieszczeni w odległości około czterystu kroków na moście łączącym oba brzegi przekopu, skąd mogli obserwować przebieg pędzenia. Wiele na moście debatowano w kwestii możliwości obrony przed jakimś rozjuszonym bykiem, padały na ten temat gustowne i niegustowne żarty, póki ukazanie się chmary danieli nie poświadczyło dowodnie, że pędzenie się rozpoczęło.

Wtem spomiędzy świerków wypadł, napierany przez dwóch strzelców z psami, wielki kudłaty zwierz, który w biegu przesadził kanał. Rozlegające się krzyki i granie rogów wskazały, że zwierz próbował przebić się przez linię naganiaczy. Pięć razy się to powtarzało, co bardzo podgrzało emocje. Nagle jeden z byków, postawiwszy ogon i opuściwszy rogi, zwrócił się przeciw jakiemuś śmiałemu psu. Dopiero za szóstym razem udało się napędzić na strzał przeznaczonego do tego byka, który znacznie przewyższał inne wielkością, zaś Jego Wysokość, w najwyższym stopniu gorączką łowów owładnięty, błyskawicznie posłał mu dwie kule, z których druga okazała się śmiertelna.

Po drugim strzale zwierz padł, podniósł się jednak, wolno przeszedł na drugą stronę kanału i zatrzymał się między olchami. Zaraz został ostanowiony przez posokowca, przybiegł łowczy i dał rozstrzygający strzał.

Zaledwie wybrzmiał dźwięk roku obwieszczający śmierć majestatycznego zwierza, jak Jego Wysokość z młodzieńczym wigorem pospieszył po wąskiej belce przez kanał i przeszedł liczne na tym podmokłym terenie wypełnione wodą rowy, by oddać się podziwianiu wspaniałej zdobyczy. Co tchu przybieżeli też panowie myśliwi, którzy przyglądali się łowom z mostu, i wkrótce tłumek składający się z dostojnych panów myśliwych, strzelców i zaciekawionych naganiaczy otoczył napawającego strachem żubra Nibelungów.

Chłopski wóz omal nie złamał się pod wielkim ciężarem, odwiózł zdobycz na miejsce pokotu, gdzie odegrano na rogach specjalnie w tym celu skomponowany sygnał „Żubr na rozkładzie” (Cały rozkład wyniósł 9 jeleni, 30 łań, 41 danieli i 62 dziki).

Po zwyczajowym odegraniu każdemu gatunkowi odpowiedniego sygnału Jego Wysokość, żegnany przez myśliwych i naganiaczy gromkim „hura!”, wsiadł na wóz i udał się do urokliwego dworku myśliwskiego Promnice; reszta myśliwskiej braci podążyła za nim.

Na miejscu powracających przywitały panie rodziny książęcej. Ze wszystkich stron składano podziękowania dostojnemu gospodarzowi, który zadał sobie trud osobistego poprowadzenia obu pędzeń i którego mistrzowskie opanowanie myśliwskiego rzemiosła umożliwiło osiągnięcie tak unikalnego wyniku”.

Drugim nie mniej ciekawym polowaniem było polowanie następcy tronu Fryderyka Wilhelma, późniejszego Cesarza  Fryderyka III, który polował w lasach Pszczyńskich jeszcze  jako książę w 1871 roku.

"Gdy Siegfried, bohater naszej narodowej sagi, polował w Wasgenwald, to „położył on", jak zaświadcza Pieśń o Nibelungach, „bizona", zwierza, którego nazywamy dziś żubrem. Obecnie tego króla niemieckich lasów nie można już wprawdzie spotkać w Niemczech, lecz w lasach białowieskich na rosyjskiej Litwie żyje do dziś troskliwie pielęgnowane dzikie stado, z którego pochodzą egzemplarze znajdujące się w naszych ogrodach zoologicznych. Stamtąd Heinrich von Pless sprowadził w 1865 r. trzyletniego żubra-byka oraz trzy dorosłe samice i kazał je umieścić w swoich obfitujących w bagna, gęsto porośniętych poszyciem lasach w Emanuelssegen (koło Katowic, na Górnym Śląsku). Od tamtego czasu stado rozrosło się do 14 sztuk, aż przed dwoma laty niemiecki Cesarz Wilhelm I ustrzelił podprowadzonego mu byka a 19 listopada ubiegłego roku jego syn, następca tronu późniejszy Fryderyk III położyć byka, który narodził się w Emanuelssegen i był jeszcze większy niż ojciec stada. Ponieważ polowanie na żubra - w każdym razie w Niemczech - jest czymś niezwykłym, to czytelnicy z pewnością prześledzą z zainteresowaniem moją, opartą na tym co widziałem własne oczy, relację.

Fryderyk III jeszcze jako książę Friedrich Wilhelm Nikolaus Karl von Hohenzollern

Młody Fryderyk w stroju myśliwskim

Pisanie w tym miejscu o rozmiarach i rentowności znakomitych książęcych lasów pszczyńskich przekraczałoby cel i objętość niniejszego szkicu myśliwskiego; aby wyrobić sobie pogląd w obu tych kwestiach, wystarczy wyjaśnienie, że do niedawna długość ogrodzeń wynosiła pełne 32 mile, oraz to, że w ubiegłym roku jedno z czterech nadleśnictw wniosło do głównej kasy ok. 94,000 talarów brutto za sprzedane drewno.

Do przybycia następcy tronu, które zgodnie z instrukcją polowania miało nastąpić około godz. wpół do dziesiątej, pozostawało jeszcze prawie dwie godziny czasu; jednak upłynęły one prędko na oglądaniu ożywionej zwierzyny, którą można było obserwować z miejsca zbiórki. Tłumy naganiaczy zgromadziły się już wokół potężnie płonących ognisk, a komenderujący książęcy myśliwi udawali się jeden za drugim w stronę koni oraz wozów, aż naliczyliśmy ok. 30 okazałych mężczyzn; najokazalszym z nich był były przyboczny myśliwy księcia, który wiernie towarzyszył swojemu panu we wszystkich wyprawach myśliwskich do Egiptu, Afryki Wschodniej, itd., a swoją podobną do Huna sylwetką przewyższał wszystkich swoich kolegów o stopę. Na koniec pojawił się również pan inspektor leśny z dwoma nadleśniczymi, pozdrowił nas, którzyśmy się mu przedstawili i pozwolił nam brać udział w polowaniu „wprawdzie", jak zauważył ze śmiechem, „tylko jako naganiacze". Niedługo potem pojawił się następca tronu.

Natychmiast na komendę inspektora leśnego wszyscy ubrani w kurtki myśliwskie, spodnie w stylu Manchester i buty z wysokimi cholewami uczestnicy polowania uformowali się w dwa długie szeregi i trzymając w prawej ręce róg myśliwski, w lewej ostry jak brzytwa oszczep na dziki czekali na towarzystwo myśliwskie, które zbliżało się w dwóch dużych eleganckich wozach myśliwskich, z których każdy ciągniony był przez dwa wspaniałe konie pełnej krwi. Następca tronu wysiadł jako pierwszy i przystąpił do zebranych witając ich dziarskim pozdrowieniem „Weidmanns Heil", które zostało gromko odwzajemnione. Również pozostali panowie, z których wymieńmy księcia Heinricha von P